به گزارش خبرنگار مهر، مراسم رونمایی از کتاب مجموعه مقالات «نشانه‌شناسی فیلم‌های مستند دفاع مقدس» به کوشش بهمن نامورمطلق و منیژه کنگرانی عصر دیروز دوشنبه سوم خرداد با سخنرانی بهمن نامورمطلق معاون صنایع دستی و هنرهای سنتی سازمان میراث فرهنگی، علیرضا قاسمخان معاون آموزشی و پژوهشی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و مسعود کوثری مدیر انتشارات علمی و فرهنگی در سالن سینماحقیقت مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی برگزار شد.
سینمای مولف بدون نقد به‌دست نمی‌آید
نامورمطلق در این برنامه ضمن تبریک موفقیت فیلم «فروشنده» در جشنواره کن به خانواده سینمای ایران، گفت: نشانه‌شناسی یکی از ابزارهای مطالعه آثار ادبی و هنری است. در مواجه با آثار هنری ما سه گونه کنش داریم که شامل تالیفی، دیداری و انتقادی می شود. مولفان به کدگذاری آثار می‌پردازند و در مقابل مخاطبان به کدخوانی و منتقدانی نیز به امر کدگشایی مشغولند.
وی افزود: به دلیل آنکه آثار هنری انواع رمزگان دارند ما به روش‌ها و رویکردهای مختلف برای فهم آن رمزگان‌ها نیاز داریم. به عبارتی اثر هنری به خاطر چندوجهی بودنش نیاز به رویکردهای مختلف دارد تا انواع رمزگان‌هایش کدگشایی شوند. بر این اساس دریافت از آثار هنری را مقوله نقد تسهیل می‌کند.
نامورمطلق در ادامه با اشاره به این نکته که درک فیلم‌های سینمایی نیاز به ابزارهایی دارد، گفت: نشانه‌شناسی دانشی است که به فرآیند چگونگی شکل‌گیری معنا می‌پردازد. کریستین متز نشانه‌شناس ساختارگرای فرانسوی می‌گوید که «ما نیازمند آن هستیم که بدانیم فیلم‌ها چگونه فهمیده می‌شوند.» این کاری است که نشانه‌شناسی انجام می‌دهد.
این عضو حلقه نشانه‌شناسی تهران همچنین به کمبود مطالعات فیلمیک در حوزه سینمای دفاع مقدس اشاره کرد و ادامه داد: ما به واسطه هشت سال دفاع مقدس باید تاکنون بهترین فیلم‌ها را در این موضوع می‌ساختیم و بهترین پژوهش‌ها را انجام می‌دادیم که متاسفانه در این حوزه اهمال کرده‌ایم. سینمای دفاع مقدس ایران باید در جهان الگو باشد اما متاسفانه جای آنها در جشنواره‌های جهانی خالیست.
وی ادامه داد: فراموش نکنیم که فقط متن‌ها باقی می‌مانند و ما اگر متن‌سازی نکنیم همه خاطرات دفاع مقدس‌مان از بین خواهد رفت. یکی از علت‌هایی که می‌گویند ما ملت کم‌حافظه‌ای هستیم این است که متن‌سازی نمی‌کنیم و متن‌های گذشته را نیز از بین می‌بریم. امیدوارم بتوانیم با متن‌سازی رشادت‌های ملت در دفاع مقدس را به جهانیان نشان دهیم.
این عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی همچنین سینمای مستند ایران را محتاج به نقد دانست و گفت: اگر ما در حوزه خلق متن ــ در اینجا یعنی تولید فیلم‌های سینمایی و مستند در حوزه دفاع مقدس ــ دچار مشکل هستیم به این دلیل است که جریان‌های نقد درستی نداشته‌ایم. سینمای مولف بدون نقد به هیچ عنوان ایجاد نمی‌شود. زمانی ما می‌توانیم در حوزه سینمای دفاع مقدس به تالیف برسیم که نقد داشته باشیم.
نامورمطلق در ادامه به چرایی گردآوری مجموعه مقالات کتاب «نشانه‌شناسی فیلم‌های مستند دفاع مقدس» اشاره و اظهار کرد: ما در این کتاب به سراغ موضوعی رفتیم که کمتر کار علمی درباره آن انجام شده است. در دهه‌های اخیر سینما جهش‌های بزرگی را در مساله مطالعات فیلم داشته است، اما در حوزه مطالعه سینمای مستند با کمبود منابع مطالعاتی روبه‌رو هستیم و کسانی که در این حوزه کارهای فاخر انجام داده‌اند، انگشت شمارند.
این منتقد هنری مقاله‌های کتاب «نشانه‌شناسی فیلم‌های مستند دفاع مقدس» را متنوع و در رویکردهای مختلف معرفی کرد و گفت: نویسندگان مقالات این کتاب از زیررویکردهای مختلف نشانه‌شناسی اعم از فرهنگی، اجتماعی، فرامتنی و... استفاده کرده و سعی کرده‌اند خوانش‌های مختلفی از فیلم‌های مستند دفاع مقدس داشته باشند. علی عباسی، مرتضی بابک معین، فاطمه بنویدی، علیرضا قاسمخان در کنار جوان‌هایی چون رامتین شهبازی، لیلا صادقی، افسانه کامران، اسدالله غلامعلی و... نویسندگان مقالات کتاب هستند که البته جای خالی محققان و اندیشمندانی چون فرزان سجودی، حمیدرضا شعیری و امیرعلی نجومیان نیز در این کتاب به چشم می‌خورد.
تعامل سینمای مستند با علوم انسانی
علیرضا قاسمخان نیز در این مراسم ضمن بیان ضرورت انتشار این کتاب گفت: امروزه سینمای مستند با دنیای روبه رشدی در ابعاد گوناگون خود مواجه است و بر همین اساس نیز با حوزه‌های مختلف علوم انسانی تعامل دارد.
وی افزود: گفتگو و بررسی آثار هنری در جهان امروز نیز دارای ابعاد گوناگون است. هرچند که سینمای مستند در ایران عمری به قدمت تاریخ سینما دارد اما هنوز مباحث نظری در آن قوام چندانی نیافته و همپای دستاوردهای جهانی رشد نکرده است. کتاب مجموعه مقالات «نشانه‌شناسی فیلم‌های مستند دفاع مقدس» از نخستین گام‌ها در شناخت نظری فیلم‌های مستند ایرانی است.
قاسمخان سینمای مستند ایران را محتاج به مباحث نظری و تحلیلی خواند و اضافه کرد: سینمای مستند ایران به ویژه مستندهای مربوط به دفاع مقدس برای رشد کیفی خود نیازمند تحلیل و خوانش آثار از منظرهای گوناگونی چون هرمنوتیک و... است. مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی آمادگی کامل دارد تا از محققانی که به این عرصه وارد شوند حمایت کند.
مسعود کوثری نیز یکی دیگر از سخنرانان این مراسم رونمایی بود. وی در بخشی از سخنان خود عنوان کرد: مقالات این کتاب نه به صورت تشریفاتی که با دیدی نقادانه نوشته شده و به دانش مخاطب می‌افزاید. سینمای مستند در کشور ما امری غریب و سینمای مستند در موضوع دفاع مقدس غریب‌تر است. بر این اساس همین که متنی درباره این سینما تولید شده جای تشکر دارد.
وی افزود: انتشار این کتاب قدم روبه جلویی برای فهم سینمای دفاع مقدس ایران است. مفاهیمی چون روایت، قدرت نشانگی و... که در سینمای مستند کاربرد دارند در این کتاب همراه با مثال‌هایی از فیلم‌های ایرانی شرح و بررسی شده‌اند.
این عضو هیات علمی دانشگاه تهران همچنین دانش نشانه‌شناسی را از علوم مهم و کاربردی خواند و اضافه کرد: با اینکه نزدیک به یک دهه است که دکتر بهمن نامورمطلق و همکارانش با تاسیس «حلقه نشانه شناسی تهران» تلاش‌های بسیاری در زمینه ترویج دانش نشانه‌شناسی در کشور کرده‌اند، اما هنوز در این حوزه جای کار بسیاری وجود دارد.
مدیرعامل انتشارات علمی و فرهنگی در پایان گفت: باید گفتگوی مشترک بین حوزه‌های مختلف علوم انسانی برای اعتلای دانش نشانه شناسی شکل بگیرد. این کتاب با برداشتن قدم‌های نخست در این حوزه قابلیت آن را دارد که تبدیل به یک کتاب درسی در دانشگاه‌ها شود. امیدوارم بتوانیم جلد دوم این کتاب را نیز به زودی تولید و منتشر کنیم.
در این مراسم سیدمهدی طباطبایی نژاد مدیرعامل مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، محمد تهامی نژاد مستندساز و پژوهشگر سینمای مستند و تعدادی از نویسندگان مقالات کتاب نیز حضور داشتند. همچنین در پایان مراسم نیز فیلم مستند «ناگهان تو گم شدی» ساخته مهدی باقری به نمایش درآمد. این مستند درباره چگونگی اشغال خرمشهر به دست نظامیان ارتش رژیم بعثی عراق و در ادامه آزادسازی آن است.
«نشانه‌شناسی فیلم‌های مستند دفاع مقدس» به کوشش بهمن نامورمطلق و منیژه کنگرانی با شمارگان هزار نسخه، ۴۲۹ صفحه و بهای ۲۴ هزار تومان از سوی انتشارات علمی و فرهنگی با همکاری مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی منتشر شده است.
نظر شما