خبرگزاری مهر – گروه استانها: سکینه اسمی - کاوش های باستان شناسی که تا کنون در محوطه های باستانی و تاریخی آذربایجان غربی انجام گرفته، آثاری از ۹ هزار سال پیش در تپه های هفتوان و اهرنجان و کول تپه سلماس، حسنلوی نقده، ربط سردشت، گوک تپه و دیگاله ارومیه، تخت سلیمان تکاب، قالایچی بوکان، بسطام چایپاره، پیراحمد کندی ماکو، برده کنته مهاباد و دهها تپه دیگر به دست آمده که برخی از این آثار نشانگر تمدنی درخشان و مردمان فرهیخته در این مناطق بوده است.
آذربایجان غربی به دلیل قرار گرفتن در دروازه شرق به غرب در طول تاریخ ۹هزار ساله خود، شاهد تغییرات و تحولات، رقابت ها، جنگ ها و خونریزی های سهمگینی میان اقوام و تمدن های مختلف بوده که این تغییر و تحولات بر هنر، معماری، ادبیات و شیوه زندگی مردم تاثیرات عمیقی گذاشته است.
یافته های باستان شناسی نشان می دهد آذربایجان غربی از تمدن های بزرگی مانند اورارتو، مانایی، آشوری، هوری، میتانی، مادی و پارسی میزبانی کرده که معمولا اضمحلال و استقرار هر یک از تمدن ها با جنگ های طولانی همراه بوده و اقوامی توانسته اند در این جنگ ها پیروز باشند که در میان خود متحد و همدل بوده اند و با اقوام و تمدن های نزدیک از در دوستی برآمده اند.
»دیاکو» بنیان گذار تمدن ماد ایرانی که خود به دست آشوری ها اسیر شده بود، زمانی توانست بر حکومت ۸۰۰ ساله آشور پایان دهد که با امپراطوری اورارتو پیمان دوستی و مودت بست.
نگاه اجمالی به این تحولات نشان می دهد که آذربایجان غربی در هزاره اول قبل از میلاد، مرکز تحولات جهانی در خاورمیانه بوده که در روزگار خود مهد تمدن جهان بوده است.
این استان به دلیل دارا بودن قدمت بالای تاریخی در دل خود رازهای سر به مهر زیادی از تاریخ گذشتگان دارد رازهایی که نیازمند انجام کاوش های باستان شناسی است اما متاسفانه در سالهای اخیر به دلیل کمبود اعتبار کاوشهای باستان شناسی در استان تعطیل شده بود.
از مجموع آثار تاریخی و باستانی آذربایجان غربی تاکنون "قره کلیسا" در شهرستان چالدران و مجموعه تاریخی و باستانی "تخت سلیمان" تکاب به دلیل اهمیت و جایگاه تاریخی آنها در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده اند.
انجام کاوش های باستان شناسی در ۴ محوطه تاریخی آذربایجان غربی
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگر آذربایجان غربی از آغاز انجام کاوش های باستان شناسی در چهار محوطه تاریخی استان طی سالجاری خبرداد و افزود: کاوش های باستان شناسی بعد از گذشت سال تعطیلی مجدد در استان از سرگرفته شده است.
محمد فتحی در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه آذربایجان غربی با دارا بودن بیش از ۱۲۰۰ محوطه تاریخی یکی ازاستانهای مطرح در زمینه کاوش های باستان شناسی به شمار می رود ادامه داد: این کاوش های باستان شناسی در محوطه های باستانی و تاریخی ربط سردشت، ربط ارومیه، دوز داغی(کوه نمک خوی) و تپه لاوین پیرانشهر انجام می شود.
وی با تاکید بر اینکه در این کاوش های باستانی رویکرد گمانه زنی برای تعیین حریم این آثار باستانی و تاریخی اجرا می شود، افزود: به جز تپه تاریخی ربط سردشت که تاکنون شاهد کاوش های زیاد باستان شناسی بود انجام کاوش های باستان شناسی در سه محوطه دیگر بر پایه گمانه زنی برای تعیین حریم استوار است.
فتحی اضافه کرد: بدنبال اولویت گذاری پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی کشور برای شناخت تاریخی آذربایجان غربی، مطالعات و کاوشهای باستانی در یک محوطه تاریخ ارومیه و سه محوطه تاریخی خوی، سردشت و پیرانشهر از سرگرفته می شود.
تعیین حریم اولویت اصلی کار باستان شناسان در آذربایجان غربی
وی ادامه داد: این محوطه ها مربوط به دوره های مختلف تاریخی هستند و با توجه به وجود آثار و بقایای مربوط دوره های پارینه سنگی و مفرخ برای شناخت تاریخی آذربایجان غربی و ظرفیت های باستانی آن از اهمیت بیشتری برخوردار هستند.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگر آذربایجان غربی تعیین حریم این محوطه ها را اولویت اصلی کار باستانشناسی در این محوطه ها اعلام کرد و افزود :این مطالعات برای حفاظت از آثار تاریخی منطقه بسیار حیاتی و مهم است.
فتحی با بیان اینکه در هر کدام از محوطه های تاریخی مذکور یک تیم کامل باستان شناسی که عمدتا از نیروهای بومی استان هستند حضور دارند اظهارداشت: در این مطالعات وکاوشهای باستان شناسی ۳۰ باستان شناس و کارشناس باستان شناسی همکاری می کنند.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی و صنایع دستی آذربایجان غربی با بیان اینکه آذربایجان غربی از نظر باستان شناسی از استانهای مطرح کشور است گفت: بطوریکه از۱۵۰۰ اثر تاریخی ثبت شده در این استان، ۱۲۰۰ اثر مربوط به محوطه ها و تپه های باستانی است.
سالانه ۴الی ۵ محوطه تاریخی آذربایجان غربی کاوش می شود
فتحی اعتبار اختصاص یافته برای انجام کاوش های باستانی در چهار محوطه تاریخی استان طی سالجاری را ۸۰۰ میلیون ریال اعلام کرد و افزود: هر سال بر اساس اعتبار اختصاص یافته چهار الی ۵ محوطه تاریخی و باستانی استان مورد کاوش و مطالعه باستان شناسی قرار می گیرد.
وی با اشاره به ضرورت انجام کاوش های باستان شناسی در محوطه های تاریخی استان اظهارداشت: در حال حاضر تمامی محوطه های تاریخی استان نیازمند مطالعه و نیز تعیین حریم هستند.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی و صنایع دستی آذربایجان غربی قدیمی محوطه تاریخی استان را تپه اهرنجان قبا با ۹ هزار سال قدمت برشمرد و عنوان کرد: این تپه در داخل شهر سلماس قرار گرفته و حدود چهار متر از سطح زمین های اطراف ارتفاع دارد. این تپه یکی از قدیمی ترین سکونتگاه های جوامع بشری استان در اواخر هزاره هفتم و هزاره هشتم قبل از میلاد مسیح به شمار می رود.
فتحی گفت: تپه اهرنجان که در منطقه به "کول تپه سی" یا تپه خاکستری موسوم است قردار دارد با قدمت ۹ هزار ساله زندگی جمعی در منطقه را مشخص می کند بنا به اعتقاداتی جزو نخستین روستاهای منطقه محسوب می شود.
وی یاد آور شد: بر اساس کاوشها و مطالعات انجام شده علاوه بر قطعات سفال های دوره نوسنگی تعدادی مشته سنگ، سنگ ساب، هاون سنگی، تیغه های آبسیدین، انواع سردوکها و ادوات ساخته شده از استخوان حیوانات نیز از سطح این تپه جمع آوری شده است.
فتحی افزود: بیشتر ظروف اهرنجان را انواع کاسه های ساده و سبو تشکیل می دهند و بعضی از کاسه های اهرنجان دارای لوله کوتاهی در زیر لبه هستند که شبیه آنها تاکنون در هیچ محل باستانی دیده نشده است.
شهر ربط خواستگاه موساسیر شاهد فصل ۹ کاوش خواهد بود
وی در خصوص تپه تاریخی ربط سردشت نیز گفت: ربط خاستگاه دولت شهر موساسیر یکی از مراکز مهم حکومتی فدراسیون ماناها است، همچنین ربط نقطه اتصال تمدن آشور، اورارتو با دولت مانایی بوده این منطقه تا سال ۱۳۴۲ همراه با شهر سردشت از بخش‌های تابعه شهرستان مهاباد بوده‌اند.
فتحی گفت: تپه ربط در شهرستان سردشت و در کنار رودخانه‌ی «زاب» قرار دارد، این تپه در سال ۱۳۶۴ توسط دکتر کارگر شناسایی شد و در سال ۱۳۸۴، باستان‌شناسان نخستین فصل کاوش این محوطه‌ی ۲۵ هکتاری را به‌پایان رساند و آثار ارزشمندی از دوره‌ی عصرآهن در آن به‌دست آوردند هم اکنون فصل ۹ کاوش ها در این منطقه در حال انجام است.
وی در خصوص تپه ربط ارومیه و نیز تپه لاوین پیرانشهر نیز گفت: تپه تاریخی لاوین در ۱۰ کیلومتری شهر پیرانشهر و در روستای لاوین از توابع پیرانشهر قرار دارد که بر اساس شواهد موجود دارای قدمت تاریخی هزاره ی اول پیش از میلاد است و تپه تاریخی ربط ارومیه نیز بعد از انجام گمانه زنی ها و کاوش های تعیین حریم تحت مطالعه قرار می گیرد.
فتحی تعیین حریم را از اولویت کاوش های باستانی در تپه دوز داغی (کوه نمک) خوی دانست و گفت: این تپخ تاریخی مربوط به عصر برنز است و در شهرستان خوی، بخش رهال، روستای امیر بیک واقع شده است.
همین ویژگی ها موجب شده تا آذربایجان غربی از تعداد زیادی از آثار و بناها و محوطه های باستانی برخوردار شود که تاکنون افزون بر یک‌هزار و ۴۷۰ اثر استان در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
نظر شما