متفكران و كارشناسان علم و دين در گفتگو با مهر : ظهور تأويلهاي مختلف ضرورت گفتگوي علم و دين را افزايش داده است

به گزارش خبرنگار "مهر"، مدير مركز الهيات و علوم طبيعي ايالات متحده با اشاره به اينكه اگر كتب مقدس را تحت الفظي تعبير كنيم تعارض ميان علم و دين مورد توجه قرار مي گيرد، گفت: گفتگو باعث مي شود علم از الحاد، مادي گرايي و فساد اخلاقي جدا شده و تفسيري مبني بر الهيات از آن ارائه شود.

تفسير علم بر مبناي الهيات پلي ميان علم و دين است

دكتر رابرت جان راسل مدير مركز الهيات و علوم طبيعي ايالات متحده در گفتگو با خبرنگار مهر در رابطه با وجود تعارض ميان علم و دين اظهار داشت: اگر فرد كتاب مقدس را به صورت تحت الفظي بخواند، مسئله تكامل چالشي را در زمينه تقرير آفرينش در عهد قديم و همچنين در قرآن به وجود مي آورد. براساس نظر يه تكامل انسان هيچگاه كامل نبوده و هيچگاه از باغ عدن به زمين فرود نيامده كه ما بخواهيم به علت گناه اوليه انسان نگران باشيم. اگر چه اگر فردي متون مقدس را تحت الفظي مطالعه نكرده باشد بلكه حقيقت ژرف آن را درباره ماهيت انسان بداند، براي مثال اينكه همه ما گناهكار بوده و نمي توانيم كاملا مطابق اراده خداوند حركت كنيم، در آن صورت هيچ تعارضي با تكامل به وجود نمي آيد.

وي تأكيد كرد كه تعارض در زمينه نظريه تكامل و آفرينش انسان توسط خداوند به چگونگي درك ما از كتب مقدس ارتباط دارد و به تنهايي با علم در ارتباط نيست.

دكتر راسل كه زبان علم و دين را كاملا به نظام هاي مختلف فكري متعلق نمي داند، گفت: بسياري از دانشمندان نشان داده اند كه استعاره ها نقش مهمي در زبان علمي و ديني ايفا مي كنند. مقصود من از استعاره اظهاراتي چون " ژن انسان كليد زندگي انسان است" يا " جهان در حال گسترش است" بوده كه هر دو دربرگيرنده تشبيه است . براي مثال، ژن انسان اطلاعات بسياري درباره انسان در اختيار ما قرار مي دهد اما نمي تواند تمام اطلاعاتي كه درباره انسان مورد نياز است را در اختيار ما قرار دهد. ما به وحي الهي نياز داريم تا دريابيم چگونه زندگي كنيم، چگونه همسايه خود را دوست داشته باشيم و مهمتر از همه اينكه چگونه خداوند متعال را دوست داشته باشيم. 

جان راسل يادآور شد: زبان دين داراي برخي ويژگيها است كه زبان علم فاقد آن است. استفاده از متون مقدس، اشاره به اشخاص، تجربه هاي معنوي و عرفاني و غيره را مي توان در ميان زباني قرار داد كه مختص به دين است، اما قسمت اعظم زبان دين ابراز عقلانيت دين است. براي مثال اينكه چرا ما به خداوند ايمان داريم، چرا ما مي توانيم مدعي شويم اظهارات الهياتي مي توانند صحيح باشند، آيا اين اظهارات كاملا صحيح هستند. اما با تمام اين تفاسير نمي توان گفت كه زبان علم و دين به نظامهاي مختلف فكري تعلق دارد.

دكتر راسل در پاسخ چيستي نقش تجارب ديني و علمي در رابطه ميان علم و دين گفت: مي توان تجربه ديني را با آزمايشات علمي به نحوي مقايسه كرد كه بدانيم بسياري از تجربه هاي ديني از  يك عمر يادگيري درباره چگونگي دعا كردن، چگونگي به رسميت شناختن الهيات در زندگي فردي، بهترين راه عمل در يك وضعيت مشخص و غيره ناشي مي شوند.

دانشمندان تنها مي توانند آزمايشات خود را پس از مدت مديدي آموزش انجام دهند و اين امر در نظر من به برخي از آموزشهاي ديني شباهت دارد. به طور كلي الهيات تعمقي منتقدانه و عقلاني درباره تجارب ديني است.

اين فيزيكدان و كشيش نامي آمريكايي كه رياست چندين مركز تحقيقاتي در زمينه علم و دين را برعهده دارد، افزود: الهيات زبان ثانويه درباره تجارب ديني است و تجارب ديني همان زبان اوليه محسوب مي شوند. اين امر به نظريه هاي علمي نيز ارتباط دارد، چرا كه اين نظريه ها تعاملاتي عقلاني و انتقادي درباره اطلاعات علمي است كه از آزمايشات به دست آمده و اغلب به زبان رياضيات شكل مي گيرد. بنابراين هنگامي كه مي خواهيم مقصود خود را به طور دقيق بيان كنيم به رابطه ميان الهيات و علم اشاره مي كنيم نه رابطه ميان علم و دين، چرا كه دين دربرگيرنده بسياري از موارد چون نيايش و اصول اخلاقي است كه اصولا در علم يافت نمي شود.

نويسنده كتاب " فيزيك، فلسفه و الهيات: جستجو در راستاي درك مشترك" تصريح كرد: جهان ما به طور قطع به گفتگوي ژرف ميان علم و دين نيازدارد. به نظر مي رسد بسياري ازمواردي كه جهان امروز ما را از هم جدا كرده درباره اين است كه آيا لفظ به لفظ دين، به طور خاص كتب مقدس، صحيح است و بايد با اعتباري غير قابل ترديد آن را پذيرفت و يا در شرايطي كه زندگي درحال تغيير بوده و اين تغيير هنجاري براي جهت گيري زندگي ما محسوب مي شود، دين هنوز هم پاسخ بشر به خداوند بوده به نوعي كه عرفان به مثابه يك تلاش بشري سعي دارد وحي خداوند را در واژه ها جاي دهد؟

مدير مركز الهيات و علوم طبيعي ايالات متحده گفت: اگر پاسخ ما به پرسش اول (ديدگاه طرفداري از لفظ گرايي در تفسير دين) مثبت باشد، در آن هنگام علم ممكن است به مثابه دشمن دين در نظر گرفته شود تا شريك صادق آن كه همراستا با يكديگر تلاش مي كنند به حقيقت و بهبود وضعيت انسان دست پيدا كنند. در اين جا گفتگو مورد تأكيد قرار مي گيرد تا نشان دهد علم با الحاد، مادي گرايي و فساد اخلاقي كه به جامعه امروز سرايت كرده يكسان نيست، بلكه بايد از علم تفسيري مبني بر علم الهيات داشت كه شگفتي خلفت خداوند از جهان در حال گسترش و تكامل زندگي در زمين را نشان دهد.

نويسنده كتاب "ژان پل دوم درباره دين و علم: ديدگاه تازه رم" وضعيت گفتگوي علم و دين در مقايسه با تعارض اين دو عرصه را به واسطه  ابراز اميدواري درباره اين امر ارزيابي كرد كه گفتگو بيش از تعارض در حال پيشرفت است. وي ابراز اميدواري كرد كه در آينده نه چندان دور روزي فرا رسد كه گفتگو ميراث مشترك تمام اديان دنيا در رابطه با علم خداوند سبحان باشد.

تعارضات ميان علم و دين ناشي از تفاسير مختلف است

استاد الهيات دانشگاه جورج تاون با تأكيد بر اينكه ميان علم و دين تعارض حقيقي وجود ندارد و تعارضات ظاهري به تفاسير مختلف ارتباط دارند، گفت: عدم گفتگوي علم و دين در جهان معاصر به اشاعه تفكرات نادرستي مبني بر وجود تعارض ميان اين دو عرصه منتهي مي شود.

پرفسور جان اف. هاوت استاد الهيات دانشگاه جورج تاون در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اين امر كه ميان دو عرصه علم و دين تعارض حقيقي وجود ندارد، گفت: علي رغم اينكه تعارضات حقيقي ميان علم و دين وجود ندارد، اما برخي از مسيحيان و مسلمانان فكر تصور مي كنند نظريه تكامل داورين با متن كتب مقدس منافات دارد. به نظر من در صورتي كه اين نظريه درست تفسير شود هيچ منافاتي ميان علم و  آموزه هاي ديني وجود ندارد.

استاد الهيات، علم و بوم شناسي در رابطه با اينكه آيا زبان علم و دين به نظامهاي مختلف فكري تعلق دارد، اظهار داشت: علم و دين به پرسشهاي مختلفي پاسخ مي دهند به همين علت هيچ ناسازگاري ميان اين دو عرصه وجود ندارد. اما انجيل و قرآن به ارائه حقايق علمي ناچيز نپرداخته اند بلكه حقايق ديني را تصريح كرده اند، بنابراين دين نمي تواند تعارضي با علم داشته باشد.

وي نقش تجارب علم و دين در رابطه ميان اين دو را به مثابه رابطه چگونگي و چرايي تعريف كرد و گفت: علم به چگونگي پرسشها و دين به چرايي آنها پاسخ مي دهد. علم به دنبال علل طبيعي بوده و دين در جستجوي معناي غايي است. علم به مشكلات پرداخته و دين رازها را در نظر مي گيرد.

دكتر جان اف. هاوت ضرورت گفتگوي علم و دين در جهان معاصر را مورد تأكيد قرار داد و اظهار داشت اگر اين گفتگو صورت نگيرد تفكرات نادرستي در جهان گسترش مي يابد .

استاد الهيات دانشگاه جورج تاون گفت: در صورت عدم گفتگوي علم و دين اين تفكر نادرست كه مدعي است دين در جهان معاصر كاربرد ندارد، بيش از پيش مورد تأكيد قرار گرفته و آنگاه به نظر مي رسد ميان علم و دين منافات وجود دارد.

پرفسور هاوت بر بهبود وضعيت گفتگوي علم و دين در مقايسه با تعارض اين دو عرصه تأكيد كرد و گفت: فكر مي كنم طي 15 سال گذشته گفتگوي اين در عرصه بهبود يافته است. همايش اخير كه تحت عنوان گفتگوي علم و دين كه در تهران برگزار شد و من در آن شركت كردم نشانه خوبي براي پيشرفت گفتگوي علم و دين تلقي مي شود. وي همچنين پيشنهاد كرد كه جمهوري اسلامي ايران دفتر دائمي به منظور ترويج گفتگوي علم و دين تشكيل دهد.

گفتگوي جهان بيني هاي طبيعت گرا و خداگرا ضرورت دنياي امروز است 

رئيس دپارتمان علوم رياضي دانشگاه وسترن تريرينيتي ايالات متحده با اشاره به اينكه ميان علم و دين تعارضي وجود ندارد، اين تعارض را ميان علم طبيعت گرايانه و علم خداگرايانه قائل شد و تأكيد كرد:جهان امروز به گفتگو ميان جهان بيني هاي مختلف چون طبيعت گرا و خداگرا نيازمند است.

دكتر جان بايل رئيس دپارتمان علوم رياضي دانشگاه وسترن تريرينيتي غربي ايالات متحده در گفتگو با خبرنگار مهر در رابطه با تعارض ميان دو عرصه علم و دين گفت: مطالعات علمي سعي در توضيح جهان فيزيكي دارند و به منظور تحقق اين امر بايد پيش فرضهاي مشخصي درباره جهان وجود داشته باشد. پيش فرضهاي ارائه شده توسط يك دانشمند بر مبناي جهان بيني وي و فرضهاي فلسفي و الهياتي وي صورت مي گيرد. بر اين اساس ميان علم و دين تعارض وجود ندارد بلكه ميان علم طبيعت گرايانه و علم خداگرايانه تعارض وجود دارد، بدان معنا كه اين تعارض ميان توضيح صبيعت گرايانه جهان و توضيح خداگرايانه از جهان به چشم مي خورد.

نويسنده كتاب "چالش الهي: درباره ماده، ذهن، رياضي و معنا" در رابطه با ضرورت گفتگوي علم و دين در جهان معاصر اظهار داشت: گفتگو ميان علم و دين صورت نمي گيرد بلكه ميان شيوه هاي مختلف پرداختن به علم در توضيح حقايق صورت مي گيرد. ما به گفتگو ميان جهان بيني هاي مختلف چون جهان بيني طبيعتگرا و خدا گرا، اسلام و مسيحيت نيازمنديم تا اهميت پيش فرضها را نشان داده و مفاهيم فلسفي و الهياتي آن را در نظر بگيريم.

نويسنده كتاب "خداوند و نظام عالم: ديدگاه مسيحي از زمان، فضا و جهان" تصريح كرد: توضيحات خداگرايانه جهان اين امر را در نظر مي گيرد كه خداوند حقيقت را به واسطه وحي الهي به ما ابلاغ كرده است. اين تمايزات به چيستي حقيقت نيز توجه دارند بدان معنا كه عرصه هايي چون زندگي پس از مرگ، خاستگاه انسان، اخلاقيات و غيره مشاهده مي شود.

دكتر جان بايل با اشاره به اينكه زبان علم و دين به نظامهاي مختلف فكري تعلق ندارد، يادآور شد: زبان علم و دين با يكديگر همپوشاني دارند.

بايل كه دكتراي خود را در رشته نجوم از دانشگاه بريتيش كلمبيا دريافت كرده در پاسخ به اين پرسش كه نقش تجارب علم و دين در رابطه ميان علم و دين چيست، گفت: در توضيح واقيت ما به تجارب شخصي ( فيزيكي و معنوي ) به علاوه وحي الهي نياز داريم. تجربه، وحي منطقي  و الهي همگي نقشي اساسي در توسعه جهان بيني فرد ايجاد مي كنند.
 
ضرورت گفتگوي ميان علم و دين در دنياي امروز 

استاد فلسفه مسيحي در دانشكده علوم ديني و الهياتي فولر در رابطه با تعارض در عرصه علم و دين مهمترين مسئله را قائل بودن علم به تبيين علّي بي واسطه و تأكيد دين در رابطه با نقش خدا در جهان دانست و تصريح كرد: گفتگوي ميان علم و دين در جهان امروز امري ضروري است. 

دكتر نانسي مورفي استاد فلسفه مسيحي در دانشكده علوم ديني و الهياتي فولر آمريكا در گفتگو با خبرنگار مهر درباره تعارض علم و دين اظهار داشت: اعتقاد دارم مهترين مسئله اين است كه علم به تبيين علّي بي واسطه قائل بود، اما دين تصريح مي كند كه خدا نيز در جهان نقش ايفا مي كند. به نظر مي رسد كه تقرير رضايت بخشي از اينكه چگونه اين دو تبيين را با هم جمع كنيم وجود ندارد يعني نمي توانيم فعل خدا را با قوانين علّي طبيعت جمع كنيم. مشكل ديگر اين است كه اگر انسانها به تقرير توماسي از طبيعت انسان اعتقاد دارند، اين امر مي تواند با تصوير انسان به عنوان انساني كاملاً فيزيكي كه در علوم بيولوژيكي بدان اشاره شده تعارض بوجود آورد.

استاد فلسفه مسيحي در دانشكده علوم ديني و الهياتي فولر بر ضرورت و اهميت نياز جهان امروز به گفتگوي ميان علم و دين تأكيد كرد و اين امر را بسيار حائز اهميت دانست و گفت: ما به جهان بيني منسجمي نياز داريم و گفتگو اين نياز را برطرف مي كند، برخي علم را حامي جهانبيني خود برمي گزينند، اما ما [ فعالان دو عرصه علم و دين ] بايد نشان دهيم كه علم با جهان بيني ديني نيز همسان و سازگار است.

وي در رابطه به تعلق زبان علم و دين به نظامهاي فكر جداگانه يادآور شد: مفاهيمي وجود دارند كه براي علوم و الهيات غريب بوده، اما از سوي ديگر برخي مفاهيم در هر دو عرصه علم و الهيات همپوشاني دارند.

نانسي مورفي در پاسخ به ارزيابي نقش تجارب علم و دين در رابطه ميان اين دو عرصه اظهار داشت: تجارب ديني به مثابه اطلاعات براي تكنولوژي محسوب مي شوند.

اشتراكات بسيار پيش فرضهاي نظامهاي فكري با سنت اديان ابراهيمي و علم

استاد الهيات دانشگاه اكستر با اشاره به اينكه تعارض معمولا به علت عدم آگاهي يا تعصب صورت مي گيرد، گفتگوي كارشناسان و متفكراني كه در دو عرصه علم و دين آموزش ديده و فعاليت كرده اند را ضروري دانست و بر اشتراكات پيش فرضهاي نظامهاي فكري با سنتهاي اديان الهي و علوم تأكيد كرد.

دكتر كريستوفر ساوت گيت استاد الهيات دانشگاه اكستر در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اين امر كه نمي توان در عرصه علم و دين تعارض بسيار ژرفي قائل شد، گفت: تأثير علوم بر چگونگي ديد ما نسبت به پرسشهاي ديني بيش از تعارض ميان اين دو عرصه قابل توجه است.

وي افزود: مثالهاي آشكار در رابطه با تعارض علم و دين نظريه تكامل و پاسخ به اين پرسش است كه چگونه اين نظريه درك ما را از خاستگاه انسان شكل مي دهد و عرصه هايي چون تفكر و احساس انسان كه مي توان با مطالعه زيست شناسي عصب به چگونگي آن پاسخ گفت.

دكتر ساوت گيت در پاسخ به اين پرسش كه آيا زبان علم و ديدن به نظام هاي مختلف فكري تعلق دارند، تصريح كرد: نظامهاي فكري مختلفي وجود دارند، پيش فرضها و شيوه هاي استدلال آنها نيز نسبت به يكديگر مجزا است. اما برخي از اين پيش فرضها از يك سو، ميان سنتهاي ديني اسلام، مسيحيت، يهوديت  و از سوي ديگر با علم مشترك است. اين امر به ويژه در مورد اين فرض صدق مي كند كه مي گويد: جهان محلي منظم و عقلاني و تابع پرس و جو است.

اين محقق و استاد عرصه الهيات و علم در رابطه با نياز جهان ما به گفتگوي رژف علم و دين گفت: به طور كلي جهان امروز به اين گفتگو نيازمند است. دين ژرفترين و جهاني ترين انگيزه انسان است و علم بزرگترين دستاورد عقلانيت همين انسان است. اين دو به همراه يكدگير مي توانند ما را به دورترين حدود اكتشافات هدايت كنند.

استاد الهيات دانشگاه اكستر ضمن ارزيابي وضعيت گفتگوي علم و دين در مقايسه با تعارض علم و دين گفت: تعارض معمولا به علت عدم آگاهي يا تعصب در عرصه علم يا دين صورت مي گيرد كه به سوء درك ماهيت ادعاي هر طرف منتهي مي شود، بنابراين اين امر ضروري است كه متفكراني كه در هر دو عرصه آموزش ديده و فعاليت كرده اند راه گفتگو را باز كنند.

آگاهي مؤمنان و دانشمندان از تحولات دو عرصه بيانگر ضرورت گفتگوي علم و دين است

مدير گروه فلسفه دانشگاه كاتوليك پرتغال با اشاره به اينكه در دنياي معاصر نسبت به گذشته تعارض علم و دين كمرنگتر شده تأكيد كرد: با توجه به آگاهي مؤمنان از پيشرفتهاي علمي و آشنايي دانشمندان با تفاسير روز برخي مباحث ديني، گفتگوي علم و دين ضروري است.

دكتر آلفردو دينيس مدير گروه فلسفه دانشگاه كاتوليك پرتغال در گفتگو با خبرنگار مهر درباره تعارض ميان علم و دين اظهار داشت: به طور قطع تكامل گرايي بيولوژيكي چالش بزرگي براي دين محسوب مي شود. در قرآن كريم و كتاب مقدس تصريح شده است كه خداوند آدم را از خاك آفريد و از روح خود در وي دميد.

وي افزود: اما بر اساس تكامل گرايي بيولوژيكي، انسان به واسطه استراتژي "جنگ براي بقا" و فلسفه انتخاب اصلح در طبيعت صرفا محصول بيولوژيكي تكامل گونه هاي زنده است. در آن هنگام برخي از دانشمندان اظهار مي دارند از آنجا كه مي دانيم انسان چگونه بر اساس يك فرآيند كاملا طبيعي در زمين ظاهر شده توصيفهاي سنتي درباره آفرينش آدم توسط خداوند نادرست است.

دكتر دينيس تصريح كرد: علاوه براين به عنوان يكي از پيامدهاي اين نظريه عدم قائل شدن روح براي انسان و نابودي وي هنگام مرگ است كه اظهار مي دارد هيچ رستاخيزي پس از مرگ وجود ندارد. مسيحيان توصيف انجيلي درباره آفرينش آدم را كه بايد به نحوي استعاره اي و نه لفظي تفسير شود را تصديق مي كنند. مسيحيان نيز چون مسلمانان به نظريه تكامل داروين اعتقادي ندارند چرا كه اين نظريه با آموزه هاي كتب مقدس سازگاري ندارد.

نويسنده كتاب "وجدان و شناخت" گفت در پاسخ به اين پرسش كه زبان علم و دين متعلق به كداميك از نظامهاي فكري است گفت: زبان علمي قصد دارد رابطه علي و معلولي را ميان پديده هاي طبيعي توضيح دهد. در گذشته، دين نيز توضيحاتي درباره پديده هاي طبيعي ارائه مي كرد. براي مثال نيوتن تصور مي كرد كه خداوند سياره هاي منظومه شمسي را در مدار خود نگاه مي دارد، چرا كه هيچ توضيح ديگري به نظر امكان پذير نمي رسد. امروز علم به خوبي قوانين مربوط به نگهداري سياره ها در مدار خود را توضيح مي دهد. دين نيز بيشتر به جستجوي انسان براي دست يافتن به معنا مي پردازد. معناي زندگي، معناي جهان، معناي رنج و مرگ، معناي وجود هر فرد و غيره در ميان جستجوي معنايي بشر جاي مي گيرد.

وي يادآور شد: دانستن قوانين علي و معلولي پديده هاي طبيعي چون مرگ الزاماً توضيح معناي مرگ محسوب نمي شود. دانشمندان اظهار مي دارند تمام مواردي كه بايد مورد درك و تفهيم قرار گيرد به صورت طبيعي به واسطه علم توضيح داده مي شود، اما بسياري از مردم با اين عبارت راضي نمي شوند. دين معنا را در خدا مي بينيد و به اين ترتيب دين و علم هر دو سعي مي كنند جهاني كه در آن زندگي مي كنيم، ماهيت بشر و سرنوشت را درك كنند، اما هردو مقوله آن را از ديدگاه مختلفي انجام مي دهند.

اين استاد و محقق پرتغالي در رابطه با نقش تجارب عرصه علم و دين در رابطه ميان اين دو عرصه تأكيد كرد : اين پرسش هنگامي بهترين پاسخ را دريافت مي كند كه ما دانشمندي را در نظر بگيريم كه به خداوند ايمان دارد. ممكن است اين فرد در آزمايشگاه كار كند و آزمايشهاي جالبي درباره خاستگاه زندگي انجام دهد كه در راستاي كسب تجارب ، وي را ياري نمايد. اين دانشمند ياد مي گيرد كه چگونه پديده هاي علمي، اين امر را امكان پذير مي سازند كه زندگي به وجود آمده و گسترش يافته است. اين امر يك تجربه علمي محسوب مي شود. اكنون هنگامي كه اين دانمشند در نقش پدر يا مادر قرار مي گيرد، يا هنگامي كه يكي از اعضاي خانواده خود را در اثر مرگ از دست مي دهد ، با تجربه هاي مختلفي رو به رو مي شود.

وي افزود: هر آنچه را كه اين دانشمند در آزمايشگاه تجربه كرده است با آنچه كه در زمينه زندگي و مرگ عزيزان خود تجربه كرده ارتباط  اندكي دارد، اما در آن هنگام ممكن است ايمان ژرف تري به خداوند پيدا كرده و معناي عميق تر زندگي و مرگ را درك كند. بنابراين ما به نوعي مي توانيم بگوئيم كه تجارب علمي و ديني يكديگر را كامل مي كنند.

مدير گروه فلسفه دانشگاه كاتوليك پرتغال در رابطه با نياز جهان امروز به گفتگوي ميان علم و دين گفت: در حقيقت چنين گفتگويي ضروري است. تاكنون بسياري از دانشمندان درباره دين چيزي نمي دانستند يا دست كم اطلاع اندكي در رابطه با دين داشتند و از سوي ديگر نيز بسياري از دينداران و حتي متأله ها درباره علم چيزي نمي دانسته يا اطلاع اندكي درباره آن داشتند. برخي از دانشمندان ديدگاه هاي تحريف شده اي درباره دين دارند.

آلفردو دينيس تأكيد كرد كه بر اين اساس گفتگوي بين علم و دين ضروري است، چرا كه مؤمنان بايد با پيشرفتهاي علمي در تماس باشند و دانشمندان نيز بايد با ديدگاه ها و تفاسير به روز درباره برخي از ابعاد مختلف اعتقادات ديني در ارتباط باشند.

وي در خصوص ارزيابي از وضعيت فعلي گفتگوي علم و دين در مقايسه با تعارض اين دو عرصه تصريح كرد:  امروزه تضادهاي آشكاري ميان علم و دين وجود ندارد. بحث كنوني آمريكا درباره آفرينش و طراحي هوشمند، به برخي از گروهاي بنيادگراي مسيحي محدود شده  و در جهان اسلام نيز چنين تعارضي وجود ندارد.

وي يادآور شد: به طور قطع مباحث بيشتري درباره گفتگوي بين علم و دين در جريان است. هر ساله بسياري از همايشها در سراسر دنيا به منظور پيشبرد اين گفتگوها تشكيل مي شود تا اينكه صرفا به تعارضات توجه كنند. همچنين سالانه كتابهاي بسياري با محوريت حمايت از گفتگوي علم و دين منتشر مي شود.
 
درمانهاي روانشناختي مبنايي براي گفتگوي علم و دين

استاد جامعه شناسي دانشگاه ملي اليزابت با اشاره به عرصه هايي كه طي آن تعارض ميان علم و دين مطرح مي شود، درمانهاي روانشناختي را از محورهاي مشتركي دانست كه علم و دين مي توانند گفتگوي خود را بر پايه آن قرار دهند.

دكتر جيمز مك كلنون استاد جامعه شناسي دانشگاه ملي اليزابت در نورث كارولينا ايالات متحده در گفتگو با خبرنگار مهر در رابطه با تعارض علم و دين اظهار داشت: در غرب تعارض اصلي ميان علم و دين در زيست شناسي و به طور خاص در نظريه تكامل داروين مطرح مي شود. بر اساس اظهارات بنيادگرايان مسيحي، خداوند جهان و موجودات زنده آن را طي 6 روز خلق كرد، در حالي كه نظريه داروين اظهار مي دارد كه اين خلقت طي ميليونها سال رخ داد. در حال حاضر بسياري از مسيحيان تلاش مي كنند دكترين هاي ديني را به عنوان نظريات علمي ارائه كنند و به دنبال آموزش آنها در مدارس هستند.

وي افزود: از تعارضات ديگري كه ميان علم و دين مطرح مي شود مي توان به تحقيقات بيولوژيكي ژنتيك و تحقيقات سلولهاي بنيادين اشاره كرد. مقامات دولتي ايالات متحده از استفاده كامل مواد ژنتيكي مختلف كه در داخل سلولهاي بنيادين انساني وجود دارد ممانعت به عمل مي آورند. اين امر بنا به استدلال برخي از مسيحيان مبني بر وجود حيات انساني در سلولهاي بنيادين صورت گرفته است. در شرايطي كه اين تحقيقات بر روي سلولهاي بنيادين صورت گيرد مي تواند در نهايت به كشف شيوه هايي براي معالجه افرادي منتهي شود كه از ناهنجاريهايي چون آسيبها ستون فقرات رنج مي برند.

وي با اشاره به تاريخ تعارض ميان علم و دين گفت: تاريخ اين تعارض نشان مي دهد كه مقامات ديني گاهي مي توانند پيشرفت علمي را به تعويق بيندازند، اما اين پيشرفت به رغم مخالفت ديني ادامه مي يابد. در حالي كه دانشمندان ايالات متحده به واسطه حكومتهاي دولتي محدود شده اند، اما دانشمندان ديگر محدود نيستند، اكتشافات علمي غير قابل اجتناب است.

استاد جامعه شناسي دانشگاه اليزابت سيتي  در رابطه با اين پرسش كه آيا زبان علم و دين به نظامهاي مختلف فكري تعلق دارند گفت: علم و دين داراي شيوه ها و اهداف مختلفي هستند. اگر چه هر دو به دنبال حقيقت هستند، اما شيوه هاي آنها براي كشف حقيقت يكسان نيست. دين مي خواهد بر نيروهاي معنوي تأثير گذار بوده و راهنماي اخلاقي ارائه دهد، اما علم داراي چنين هدفي نيست.

وي همچنين تجارب ديني را بر اعتقادات فردي تأثيرگذار دانست و يادآور شد: علوم اجتماعي مي توانند اين تجارب را به واسطه سؤال كردن از مردم جوامع مختلف براي توصيف تجربه هاي نامتعارفي كه داشته اند، كسب كنند. من در اين عرصه تحقيقاتي انجام داده ام و توصيفات مردم را از تجربه هاي غير معمول آنها در ايالات متحده، ژاپن، چين و بسياري از ديگر كشورها جمع كرده و به اين نتيجه رسيده ام كه مردم سراسر دنيا در نوع تجارب خود مشترك هستند و اين امر باعث مي شود كه آنها به ارواح، زندگي پس از مرگ و قدرتهاي جادويي اعتقاد داشته باشند. تجارب نامتعارف دربرگيرنده توهم بصري، روياهاي فوق الطبيعه، ادراك فراحسي، تجارب خارج از جسم، شفاي معنوي، ارتباط با مردگان و جنبش فرا رواني ( حركت غير قابل توضيح اشياء) است. تفاسير مردم از اين تجارب براساس فرهنگ آنها شكل مي گيرد.

اين استاد علوم اجتماعي دانشگاه اليزابت در رابطه با نياز جهان امروز به گفتگوي ژرف ميان علم و دين تصريح كرد: درباره امكان پذير بودن گفتگوي ژرف به معناي واقع كلمه ميان علم و دين ترديد دارم، چرا كه علم و دين داراي ارزشهاي مختلفي هستند. رهبران دو عرصه علم و دين مي توانند با يكديگر گفتگو كنند اما اين دو گروه شيوه اي براي حل اختلافات در اختيار ندارند. به طور خاص رهبران ديني با شيوه هاي علمي آشنايي چنداني ندارند. اگر با علم آشنا شوند درآن صورت مي توانند افكار خود را به نحوي تغيير دهند تا بتوانند به پيروان خود توصيه هاي بهتري ارائه دهند. تحقيقات علمي دانش ما را از چگونگي كار كردن ذهن و مغر افزايش داده بنابراين امروزه مي توانيم مشكلات روانشناختي مردم را بهتر درك كنيم.

وي افزود: استفاده از شيوه هاي علمي در درمان روانشناسي عرصه اي است كه گفتگوي علم و دين درباره آن مي تواند مؤثر باشد. دين براي كمك به انسانها در حل مشكلات روانشناختي آنها مؤثر است. توصيه هاي علمي نيز مي تواند در اين راستا تأثير گذار واقع شود. دانشمندان كار خود را بدون توجه به اعتقاد انجام مي دهند و شك گرايي بنياد علم است، اما اين امر بدان معنا نيست كه دانشمندان ديندار نيستند، بلكه دانشمند نمي تواند نظريه اي را بدون آزمايش آن بپذيرند. دانشمندان فرضيه هايي را ارائه مي دهند و آزمايشاتي براي ثابت كردن آن انجام مي دهند. اگر دانشمندان بدون آزمايش فرضيه هاي خود را نظريه مي دانستند علم كاربردي نداشت.

دكتر جيمز مك كلنون درباره ارزيابي ضعيت گفتگوي علم و دين در مقايسه با تعارض اين دو عرصه اظهار داشت: مطالعه علمي اديان در دنياي امروز در عرصه جامعه شناسي دين امكان پذير است. دانشمندان علوم اجتماعي يادآور شده اند كه همه جوامع به نوعي از دين دست يافته اند. ديگر دانشمندان دريافته اند كه برخي از ژن ها به تفكرات ديني ارتباط دارند. براي مثال دوقلوهاي يك تخمي حتي اگر به صورت جداگانه و دور از هم رشد كنند، از درجه دينداري يكساني برخوردار هستند. در نتيجه اين تحقيق، منطقي است كه استدلال كنيم انسانها فطرتاً ديندار هستند. اگر چه اين امر نيز صحت دارد كه تجارب يك فرد بر اعتقاد ديني وي از لحاظ تمايلات ژنتيك تأثير مي گذارد.

وي تصريح كرد: مطالعات علمي درباره مبناي ژنتيك اعتقادات ديني تا حد بسياري مرهون گفتگوي علم و دين است. اگر چه فيلسوفان و رهبران ديني راهي براي حل اختلاف عقايد خود ندارند، اما دانشمندان مي توانند تعارضات علمي خود را به واسطه تحقيق رفع كنند.