نگاهی به خاطرات ماندگار تلویزیون دهه هفتاد

مجله مهر:«خیابان خلوت کن» شاید این صفتی است که تا همین چند سال پیش به سریال‌های تلویزیونی‌ای نسبت می‌دادیم که مردم شهر برای تماشا کردنشان یک هفته تمام را صبر می‌کردند، در موردش حرف می‌زدند  و حتی اتفاقات قسمت بعدش را هم حدس می‌زدند. اما در حال حاضر در دورانی به سر می‌بریم که این جعبه جادویی شاید از حیث داشتن مخاطب به‌اندازه چند سال گذشته حرفی برای گفتن نداشته باشد.

حضور پررنگ شبکه‌های اجتماعی و رقبای ماهواره‌ای و حتی بالا رفتن سطح سلیقه مردم در سال‌های گذشته شاید بهانه‌هایی باشد که خیلی‌ها برای ریزش بیننده‌های این روزهای تلویزیون در نظر می‌گیرند اما نکته‌ای که هست اینجاست که اگر سری به سریال‌های پرطرفدار سال‌های گذشته بزنید رد پای کارگردان‌ها و عواملی را می‌بینید که این روزها بیش از پیش جای خالی‌شان را می‌شود در قاب تلویزیون احساس کرد.

حمید تمجیدی/ «مزد ترس»، «بازی با مرگ»

حمید تمجیدی جزو کارگردان‌هایی بود که در سال‌های دهه شصت کارهای او با استقبال زیادی از سمت مخاطب همراه بود؛کارهایی مثل«عقیق» در سال۶۸ یا سریال پلیسی «مزد ترس» در سال ۷۱؛ که «مزد ترس» به خاطر استقبال بالای تماشاچی سری دومش هم بعدها با نام«بازی با مرگ» ساخته شد. آخرین ساخته حمید تمجیدی فیلم سینمایی«شب بی‌پایان»است که هرگز در سینماهای ایران به نمایش درنیامد. بعد از آن ماجرا حالا حمیدتمجیدی سال‌هاست که از ایران مهاجرت کرده است. ظاهراً او علت مهاجرتش از ایران را  نداشتن امکانات و بی‌توجهی مسئولان سینما و تلویزیون اعلام کرده است. 

اسدالله نیک نژاد/ «پاییز صحرا»

پاییز صحرا یکی از نخستین کارهای تلویزیونی با زمینهٔ ملودرام بود که جذابیت خودش برای مخاطب را از چالش‌ها و روابط پرتنش عروس و مادر شوهر وام می‌گرفت این سریال تلویزیونی که در سال۶۵ از تلویزیون ایران پخش شد در سال۹۲باکیفیتی جدید در شبکه آی فیلم هم بازپخش شد. ناگفته نماند که این ساخته نیک نژاد ۲۰سال پیش در یک نسخه ۴ساعته با زیرنویس انگلیسی از شبکه سراسریPBC امریکا به عنوان یک سریال ایرانی پخش شد.

داود میرباقری/ از «رعنا» تا «امام علی» و«مختارنامه»

سریال رعنا در اواسط دهه ۶۰ با بازی رویا تیموریان،بهزاد فراهانی و پرویز پرستویی یکی از محبوب‌ترین کارهای خانوادگی به‌حساب می‌آید. اما بیشتر ما داود میرباقری را به خاطر ساخت سریال‌های مذهبی‌اش می‌شناسیم کارهایی مثل سریال«امام علی»،«مسافر ری»،«معصومیت ازدست‌رفته» که آخرین آن مربوط می‌شود به سریال«مختارنامه»که با وجود پخش آن در سال ۸۹بارها و بارها در ایام محرم و صفر در تلویزیون پخش شد. داود میرباقری با وجود اینکه پیش‌تر اعلام کرده بود که بعد از مختارنامه قصد ساختن سریال«سلمان فارسی» را در تلویزیون دارد اما بعد از پخش مختارنامه دنباله کارهای میرباقری را می‌شد در شبکه نمایش خانگی پیدا کرد آن هم باکارهایی مثل«شاه گوش» و «دندون طلا» تا جایی که این روزها می‌شود خبر پیش‌تولید کار جدید او با نام«ماه تی تی» را هم از شبکه نمایش خانگی شنید.

حمید لبخنده/ «در پناه تو»،«در قلب من»

هنوز هم که هنوز است خیلی‌ها «محمدم»صدا کردن‌های ثریا قاسمی و چادر سر کردن‌های لعیا زنگنه را در سریال«در پناه تو» به یاد می‌آورند. سریالی که هر هفته یکشنبه‌شب‌ها خیلی‌ها را منتظر می‌گذاشت تا بالاخره از عاقبت «مریم»،«محمد» و«رامین»سر دربیاورند. «در پناه تو»را می‌شود جزو اولین عاشقانه‌هایی دانست که بعد از انقلاب در تلویزیون ایران پخش شد.برای همین خیلی‌ها حمید لبخنده را با سریال در پناه تو می‌شناسند کارگردانی که این سبک از سریال سازی را سال‌های بعد با«در قلب من» و «با من بمان» ادامه داد کارهایی که هرچند به‌اندازه کار اول به چشم نیامدند ولی همچنان مخاطبان پر و پا قرصی را به همراه داشتند. آخرین همکاری‌ای که حمید لبخنده  آن‌هم بافاصله زیاد با تلویزیون داشته سریال اپیزودیک«رازهای یک‌خانه» بود که پنج سال پیش از شبکه چهار پخش شد.

مرضیه برومند/ از«قصه‌های تابه‌تا» و«هتل» تا «کارآگاه شمسی و مادام»

اگر بخواهیم از نوستالژی‌های دهه شصت و هفتاد تلویزیون حرف بزنیم بدون شک مرضیه برومند و کارهایش یکی از مهره‌های تأثیرگذار برنامه‌های تلویزیونی در آن دوران به شمار می‌آیند از کارهایی مثل«آرایشگاه زیبا»که با نام سادات یزدی  از او پخش می‌شد تا برنامه‌های حوزه کودک مثل«خونه مادربزرگه» یا «مدرسه موش‌ها». زنجیره‌های مرضیه برومند هرکدام در زمان پخش خودشان به‌قدری در ذهن مخاطب ماندگار شده‌اند که کافی است فقط اسم سریال‌هایی مثل«هتل» ، «تهران۱۱» یا «کتابفروشی هدهد» را ببرید تا داستان و حال و هوای هرکدامشان را به یاد بیاورند. باوجود اینکه آخرین سریال مرضیه برومند با نام «آب پریا» در نوروز۹۲ از تلویزیون پخش شد اما با این حال مرضیه برومند هم جزو کارگردان‌هایی است که نسبت به دهه هفتاد و هشتاد در تلویزیون کم کارتر شده است.

بهروز بقایی/ «دنیای شیرین دریا» ،«دنیای شیرین»

به‌طور قطع یکی دو کار خاطره‌انگیز دهه هفتاد در حوزه کودک و نوجوان برای خیلی‌های ما«دنیای شیرین» و «دنیای شیرین دریا»است آن هم به کارگردانی بهروز بقایی.به‌طوری‌که هنوز که هنوز است بازپخش آن‌ها برای بار چندم در شبکه آی فیلم قابلیت این را دارد که بیننده‌های زیادی را پای تلویزیون بنشاند. مجموعه‌هایی که در هر دو سریال دختر بزرگ خانواده، روایتگر قصه‌های اهل خانه بودند. شیرین در  تهران و دریا در شمال. بهروز بقایی بعد از این دو کار مجموعه«قطار ابدی» را هم در سال‌های ۷۸و۷۹کارگردانی کرد. هر چند این کارگردان به خاطر سکته مغزی در سال۸۸مدتی از فضای هنری دور بود اما اگر نگاهی به کارنامه کاری او در سال‌های دهه هشتاد بزنید اثری از کارگردانی و سریال‌های خاطره‌انگیزی مثل «دنیای شیرین» و «دنیای شیرین دریا» پیدا نمی‌کنید.

بیژن بیرنگ/«همسران»،«خانه سبز»

اسم سریال‌هایی مثل«همسران» یا «خانه سبز» و یا حتی «عاطفه»گفتن‌های خسرو شکیبایی و بالا پایین پریدن‌های «فرید جینگل برد»کافی است تا ناخودآگاه ذهن شما را  به سمت اسم این دو نفر ببرد، یعنی«مسعود رسام» و «بیژن بیرنگ»؛ زوجی که هر دویشان در شکل‌گیری و ساخت کارهای خاطره‌انگیز زیادی در تلویزیون سهم داشته‌اند از تهیه و ساخت«سیب خنده»گرفته تا «مجید دلبندم» و «دنیای شیرین دریا» هرچند بیژن بیرنگ در سال ۸۸همراه همیشگی‌اش یعنی مسعود رسام را به خاطر بیماری از دست داد. اما می‌شود گفت که حتی قبل و بعد از این اتفاق هم مخاطب‌های تلویزیون اثر جدی‌ای  از سازنده «خانه سبز»ندیدند.

ایرج طهماسب و حمید جبلی/ «کلاه قرمزی»

شاید برنامه«صندوق پست» اولین حضور شخصیت کلاه قرمزی در سیمای جمهوری اسلامی ایران بود. شخصیت محبوبی که حالا با هنرنمایی ایرج طهماسب و حمید جبلی ۲۲سال از حضورش در دنیای تصویر می‌گذرد. کلاه قرمزی به واسطه حضورش در برنامه‌های تلویزیونی انقدر محبوبیت به دست آورد که بعدها سر از پرده‌های سینما هم درآورد. تا اینکه کلاه قرمزی بعد از یک وقفه طولانی و دوری از تلویزیون در نوروز۸۸دوباره به خانه‌های مردم برگشت و تا نوروز امسال این عید دیدنی نوروزی برای بیننده‌های تلویزیون به یک عادت سالانه تبدیل‌شده بود تا اینکه حمید جبلی در اسفند سال گذشته برای عدم ساخت این مجموعه دوست‌داشتنی اعلام کرد که«امسال کلاه قرمزی نداریم چون تلویزیون پول پارسال را هنوز نداده است. البته ما به کسی بدهی نداریم اما تلویزیون پول را پرداخت نکرده و علاقه‌مند نیست که این برنامه اجرا شود».

داریوش فرهنگ/ «سلطان و شبان» تا «تولدی دیگر»

«من و مهدی هاشمی عهد کردیم که اگر نتوانیم با فیلمنامه سلطان و شبان وارد عرصه تصویر (سینما و یا تلویزیون) بشویم، کلاً فعالیت هنری در تئاتر را هم رها کنیم. ما سال ۶۰ با این فیلمنامه که در ۱۱ قسمت نوشته شده بود، به آقایان بهشتی و انوار مراجعه کردیم، که آن‌ها هم این فیلمنامه را پسندیدند و به سرعت وارد فاز تولید و فیلمبرداری شدیم و فیلم در سال ۶۱ آماده پخش شد، اما در این مرحله تلویزیون اجازه پخش به سلطان و شبان نداد. بسیار جالب است که همه بدانند که آقای بهشتی فیلم را خدمت امام (ره) برد و نشان داد و ایشان گفتند «خیلی خوب است و نشان بدهید». و سلطان و شبان پخش شد و هیچ مشکلی هم به وجود نیامد این‌ها بخش‌هایی از صحبت‌های داریوش فرهنگ درباره یکی از پرطرفدارترین سریال‌های دهه شصت است. سریالی که هنوز بعد از ۳۳سال  برای عده زیادی سریالی محبوبی به‌حساب می‌آید. اما کارهای داریوش فرهنگ در تلویزیون فقط به«سلطان و شبان» ختم نمی‌شود و بعد از آن می‌شود به کارهایی مثل«تولدی دیگر»،«طلسم شدگان» و«راه شب» اشاره کرد. سریال نوروزی «همه خانواده من» در سال۹۲ آخرین کار این کارگردان است که متأسفانه به اندازه کافی مورد استقبال تماشاچی واقع نشد.

قاسم جعفری/ «خط قرمز»، «مسافری از هند»

اسم قاسم جعفری را می‌شود پای کارگردانی پربیننده‌ترین سریال‌های تاریخ تلویزیون ایران پیدا کرد. او سریال‌های پرطرفداری مثل «خط قرمز»،«کمکم کن»و «مسافری از هند»را کارگردانی کرده است مجموعه‌هایی که هرکدامشان در زمان خودشان سروصداهای زیادی را به پا کرد و آدم‌های زیادی را پای تلویزیون نشاند.کارگردانی که یکی از ویژگی‌های سریال سازی‌اش جوان محور بودن کارهایش بود؛ به‌طوری‌که اگر نگاهی به چند سریال پرطرفدار او بیندازید می‌توانید داستان‌های جوان‌پسندی را پیدا کنید که هرکدامشان در زمان خودشان بازیگرهای جوان زیادی را هم به دنیای تصویر معرفی کرد. اما با همه این‌ها«از نفس افتاده»آخرین سریالی است که قاسم جعفری آن را برای تلویزیون کارگردانی کرده است یعنی چیزی حدود ۱۰سال پیش!

تا جایی که حتی قاسم جعفری در سال ۸۹طی نامه‌ای به رئیس وقت صداوسیما درباره نبودش در قاب تلویزیون این‌طور نوشت«مدت‌هاست در تلاش برقراری گفتگوی هرچند تلفنی و هرچند کوتاه با شما هستم که بگویم هنوز هم عاشق ارتباط با مردم سرزمینم از طریق رسانه‌ای هستم که روزگاری نه‌چندان دور خانه اولم بوده و خانه‌ خودم خانه دومم، ولی انگار مدت‌هاست که دیگر در آن جایی ندارم،‌ چرا؟ چون آنچه مردم از من می‌خواهند را نمی‌توانم در آن رسانه به تصویر بکشم، چون همه‌ آنچه پیش از این ساخته‌ام گویا در این زمانه غیرقابل پخش هستند».

مهدی فخیم زاده/ از«ولایت عشق» تا «خواب‌وبیدار»

خیلی‌ها فخیم زاده را در پیش از انقلاب باکارهای سینمایی او می‌شناختند. اما او در کنار بازیگری در ساخت سریال‌های مهم تاریخ تلویزیون سهم به سزایی داشته است. اولین کارگردانی او در تلویزیون سریال«تنهاترین سردار»است طوری که او در خاطراتش تعریف می‌کند که برای نوشتن این کار نصف ریش‌های صورتش را می‌زند تا از این طریق خودش را در خانه حبس کرده باشد و مجبور به نوشتن فیلمنامه این کار شود.اما اگر بخواهیم از خاطره‌انگیزترین کارهای این کارگردان قدیمی نام ببریم قطعاً سریال«خواب و بیدار» و «ولایت عشق» در صدر کارهای او قرار می‌گیرند. آخرین سریالی که از مهدی فخیم زاده در سیما پخش شد مجموعه نوروزی«فوق سری» در نوروز ۹۴بود. سریالی که بعد از پخشش با حواشی زیادی همراه بود و ظاهراً فخیم زاده از سانسورهای زیادی که در کارش انجام شده بود گله‌مند بود.

حسن فتحی/ از «پهلوانان نمی‌میرند» تا «شب دهم» و «میوه ممنوعه»

حسن فتحی شاید چیزی حدود ۱۲سال است که با ساختن فیلم سینمایی«ازدواج به سبک ایرانی»به جمع فیلمسازان سینمایی پیوسته است. اما اگر کمی به عقب برگردید متوجه می‌شوید که پیشینه او در زمینه ساخت سریال چیزی حدود۲۳سال قدمت دارد. اولین کاری که از حسن فتحی در تلویزیون پخش شد مربوط می‌شود به سریالی با نام همسایه‌ها که در رمضان سال۷۲ به پخش رسید اما بسیاری از تماشاچی‌های ایرانی اسم او را با سریال«پهلوانان نمی‌میرند»به یاد دارند. حسن فتحی  در طول این دو دهه در خاطره سازی سریال های ایرانی سیما سهم زیادی داشته است از کارهایی مثل«شب دهم»گرفته تا «مدار صفر درجه» و «میوه ممنوعه». سریال«زمانه» در سال۹۲ آخرین کاری بود که از حسن فتحی در قاب تلویزیون پخش شد. تا جایی که او در دو سال قبل تصمیم گرفت مثل مهران مدیری و داود میرباقری در زمینه ساخت سریال شانس خودش را در شبکه نمایش خانگی امتحان کند،که  سریال«شهرزاد»در سال گذشته با موفقیت خوبی رو به رو بود و مورد استقبال چشم‌گیر مخاطب قرار گرفت. تا جایی که فصل دوم این سریال در مرحله پیش‌تولید قرار گرفته است.

اصغر توسلی/ از«روزگار جوانی» تا «دختران»

روزگار جوانی در سال۷۷ به خاطر تمام فاکتورهای بکری که در زمان پخش خودش داشت به یکی از جوان‌پسند ترین و پرمخاطب‌ترین کارهای اواخر دهه هفتاد تلویزیون تبدیل شد و  حالا جز به جز قسمت‌هایش تا تیتراژ معروفش با صدای محمدرضا عیوضی برای دو نسل از مخاطبان تلویزیون یک اثر نوستالژیک محسوب می‌شود. این سریال از دوفصل تشکیل‌شده بود.کارگردانی این مجموعه در فصل اول با مرحوم شاپور قریب و اصغر توسلی بود و از همه جالب‌تر که فیلمنامه نویس این کار در فصل اول هم بر عهده اصغر فرهادی بود. اصغر توسلی بعد از کار «روزگار جوانی» طبق گفته خودش به خاطر درخواست دخترهای دانشجو شبکه اقدام به ساخت سریالی مثل«دختران»کرد که هرچند کار نسبتاً موفقی بود اما به‌اندازه«روزگار جوانی»دیده نشد.

رضا عطاران/ از «سیب خنده»تا «بزنگاه»

شاید اولین تصویری که بیشتر مردم از رضا عطاران به خاطر داشته باشند به مجموعه«ساعت خوش» و یا «پرواز۵۷»مهران مدیری برگردد. با اینکه رضا عطاران بیشتر به عنوان بازیگر در کارهای مختلف سینمایی و تلویزیونی در ذهن مردم جای گرفته است. اما جنس کارهایی که او در تلویزیون ساخته است برای بیشتر ما فراموش ناشدنی است از «مجید لبندم»و«کوچه اقاقیا» گرفته تا «خانه‌به‌دوش» و« ترش و شیرین».

اما آخرین ساخته رضا عطاران در تلویزیون برمی‌گردد به«بزنگاه» که پخش آن با بازتاب‌های زیادی همراه بود و بعد از آن حالا هشت سال است که خبری از ساخته‌های او در قاب تلویزیون نیست و مدیران سازمان ترجیح می‌دهند که همکاری با عطاران را به بازپخش کردن کارهای قدیمی‌اش محدود کنند. ناگفته نماند که چندی پیش زمزمه ساخت مجدد«زیر آسمان شهر»شروع شد و مهران مهام از بازگشت دوباره رضا عطاران در قالب مشاوره پروژه و نویسنده این کار خبر داد.

مهران مدیری/ از «ساعت خوش» و «شب‌های برره» تا «در حاشیه»

شاید ۲۲سال پیش وقتی«ساعت خوش»از شبکه دو تلویزیون پخش می‌شد کسی فکرش را نمی‌کرد روزی سازنده جوان این کار تبدیل به یکی از بزرگترین کمدی سازهای تلویزیون شود. مهران مدیری برای بسیاری از ما یادآور کارهایی مثل«جنگ ۷۷»،«ببخشید شما»،«پلاک۱۴» در دهه هفتاد است. اما در کنار همه این‌ها اوج کارهای مدیری را می‌شود در اوایل دهه هشتاد و با سریال‌های ۹۰قسمتی‌ای مثل«پاورچین» و«شب‌های برره» پیدا کرد. مهران مدیری در سال۸۸قرار بود سریال «قهوه تلخ» را روی آنتن تلویزیون ببرد که به دلایل نامعلومی پخش آن از رادیو و تلویزیون منتفی شد و کار به شبکه نمایش خانگی رفت که بعدها نا به سامانی‌های موجود در تهیه،توزیع و پخش سریال منجر به این شد که پخش و عرضه این سریال برای مخاطب نیمه‌کاره رها شود. سال ۹۴ مهران مدیری باری دیگر با سریال«در حاشیه» به تلویزیون برگشت که این سریال هم به خاطر اعتراض شدید جامعه پزشکان قلع‌وقمع و در نهایت پخش و ساخت آن متوقف شد.

محمدحسین لطیفی/ از«کت جادویی» تا «صاحبدلان»

«خبرنگار خارجی»اولین ساخته محمدحسین لطیفی در تلویزیون است کاری که به گفته خودش مثله شد و نتیجه کار آن چیزی نبود که خودش می‌خواست. شاید بتوان گفت که«کت جادویی» اولین اثر محمدحسین لطیفی بود که بین مخاطب ایرانی طرفداران زیادی پیدا کرد. سریال«همسایه‌ها»و «سفر سبز»کارهای بعدی این کارگردان است که اتفاقاً فیلم‌نامه‌نویس هر دو مجموعه  هم حسین پاکدل بود. محمدحسین لطیفی گرچه طی چند سال گذشته با کارهایی مثل«دودکش»و یا «تنهایی لیلا»به فعالیت خودش در قاب سیما ادامه داد اما اگر بخواهیم از حیث استقبال و پیگیر بودن مخاطب ایرانی به کار نگاه کنیم می‌بینیم که لطیفیِ«صاحبدلان» ،«وفا» و «همسایه»ها با لطیفیِ سریال«پادری» و «تنهایی لیلا» فاصله چشم‌گیری دارد.

سیروس مقدم/ از «پلیس جوان» تا «پایتخت»

شاید سیروس مقدم را در زمینه سریال سازی در تلویزیون بشود پرکارترین کارگردان تمام این سال‌ها دانست. چون این هنرمند۶۶ساله در طول ۱۸سال فعالیتش در تلویزیون چیزی قریب به۳۰مجموعه تلویزیونی در ژانرهای مختلف کمدی،ملودرام و پلیسی  ساخته است بیشتر مخاطبان جدی سیما نام سیروس مقدم را از سریال«مسافر»شبکه تهران و «پلیس جوان» شبکه سه به یاد دارند. اگر نگاهی به کارنامه کاری این کارگردان بیندازید رفته‌رفته متوجه سیر تغییر و تحولات سریال‌های تلویزیونی او می‌شوید؛ سریال سازی که مخاطبان تلویزیون هم با«تا ثریا» و «نرگس»او اشک ریخته‌اند و هم به شیرین‌کاری‌های موقعیت‌های کمیک«پایتخت» خندیده‌اند.