به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از طلیعه، حجت‌الاسلام دکتر محمدعلی رضایی اصفهانی، عضو هیئت علمی جامعه المصطفی(ص) العالمیه، مقاله‌ای با عنوان «اعجاز علمی قرآن» نوشته است که در ادامه می‌آید:
مقدمه:
رابطه قرآن و علوم، سابقه‌ای هزارساله دارد که با عنوان تفسیر علمی از آن یاد می‌شود، اما غالب این رابطه در حوزه علوم طبیعی بوده است. [۱] در چند دهه اخیر تعامل قرآن و علوم انسانی به‌صورت روشن مطرح‌شده و تک‌نگاری‌هایی در حوزه اقتصاد، سیاست، مدیریت و … نگاشته شده است [۲]، اما در آن‌ها به حوزه مباحث نظری قرآن و علوم انسانی کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. هرچند که در مجلات و مقالات دهه اخیر به این مباحث توجه ویژه‌ای شده است و حتی مطالعات و تفسیرهای میان‌رشته‌ای قرآن و علوم مثل تفسیر تربیتی قرآن و … مطرح‌شده است [۳] و اخیراً تک‌نگاری‌هایی در اعجاز علمی قرآن در حوزه علوم انسانی مثل اعجاز التربوی القرآن الکریم، دکتر مصطفی رجبی و الاعجاز الاقتصادی، للقرآن الکریم دکتر یونس رفیق نگاشته شده است.
موارد تأثیرگذاری قرآن در علوم انسانی:
قرآن کریم در چند زمینه و به چند صورت در علوم انسانی تأثیر گذاشته یا می‌تواند تأثیر گذارد:
الف ـ نو گستری(ایجاد یا گسترش برخی از علوم انسانی)
ب ـ جهت‌دهی به مبانی و اهداف علوم انسانی
ج: نظریه‌پردازی‌های علمی قرآنی
در این مجال نو گستری(ایجاد یا گسترش برخی از علوم انسانی) موردبررسی قرار می‌گیرد.
در یک نگاه تاریخی روشن می‌شود که برخی از علوم انسانی به‌صورت مستقیم و برخی دیگر به‌صورت غیرمستقیم تحت تأثیر قرآن شکل‌گرفته و یا رشد یافته است. علامه طباطبایی بر این نقش تأکید می‌کند و برخی از این علوم را نام می‌برد. (البته بحث ایشان اعم از علوم انسانی و طبیعی است.) ازجمله:
الف ـ علومی که قرآن، مستقیم باعث پیدایش آن‌ها شده است:
در میان مسلمانان برخی علوم وجود دارد که موضوع آن‌ها خود قرآن کریم است، یعنی بعد از نزول قرآن و در رابطه مستقیم با آن به وجود آمده است و کم‌کم رشد یافته و به‌صورت دانش مستقل درآمده است که این علوم گاهی به الفاظ قرآن و گاهی به معانی و معارف قرآن می‌پردازد و در طول تاریخ در مورد هرکدام از آن‌ها، کتابهای متعددی نوشته‌شده است [۴]، ازجمله:
علم تجوید قرآن: که به کیفیت تلفظ حروف و حالات آن‌ها می‌پردازد و مبانی و فنون این امر را بررسی و بیان می‌کند.
علم قرائات: که به ضبط قرائت‌های هفت‌گانه(ده‌گانه یا چهارده‌گانه) قرآن می‌پردازد و تاریخ، دلایل وقاریان آن‌ها را بیان می‌کند.
دانش رسم‌الخط قرآن: که به قواعد نگارش خط عربی به‌طور عامل و خط قرآن به‌صورت خاص می‌پردازد و اقسام خط(نسخ، کوفی و …) و ویژگی‌های آن‌ها را بیان می‌کند.
علوم قرآن: که در مورد اطلاعات مربوط به قرآن در حوزه محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ، تأویل، باطن و … می‌پردازد.
فقه القرآن: دانشی که به مباحث آیات الاحکام و دیدگاه‌ها و دلایل آن‌ها می‌پردازد.
علم تفسیر: دانشی که به بیان معانی و مقصد آیات قرآن می‌پردازد و به دو صورت تفسیر ترتیبی و موضوعی انجام می‌گیرد و در طول تاریخ اسلام هزاران کتاب در مورد آن نگارش شده است.
علم حدیث: قرآن کریم، پیامبر اسلام را بیان‌کننده و مفسر قرآن معرفی کرد [۵]، ازاین‌رو تفاسیر روائی در این زمینه نگارش یافتند که روایات پیامبر و اهل‌بیت را جمع‌آوری کردند. [۶]
ب: علومی که قرآن، غیرمستقیم باعث پیدایش آن‌ها شده است:
در میان مسلمانان علومی وجود دارد که در اثر تشویق قرآن به علم و یا برای خدمت‌رسانی به علوم دسته اول (مثل تفسیر) به وجود آمد و کم‌کم رشد کرد و به‌صورت دانش‌های مستقل پایدار گشت و در طول تاریخ اسلام کتابهای متعددی در مورد آن‌ها به نگارش درآمد، ازجمله:
علم درایه: که برای بیان اصطلاحات مربوط به حدیث و تحولات آن‌ها شکل گرفت.
علم رجال: که برای بیان حالات راویان و سند روایات شکل گرفت. [۷]
علم کلام: دانشی که مباحث اعتقادی را بیان و از آن‌ها دفاع می‌کند. علم کلام اسلامی که ریشه در آیات اعتقادی و احادیث اسلامی دارد و کم‌کم به‌صورت یک علم منسجم درآمد.
علم فقه: که به استنباط قوانین شرعی از آیات الاحکام و احادیث فقهی پرداخته و کم‌کم به‌صورت علم مستقل و گسترده‌ای در جهان اسلام درآمد.
علم اصول الفقه: که قوانین مربوط به استنباط از قرآن و حدیث را بیان می‌کند و در حقیقت منطق فهم آن‌هاست که به‌صورت مقدمه علم فقه نمودار شد اما در حقیقت مقدمه علم تفسیر، حدیث، فقه و … است. این دانش در طول اعصار به یکی از پیشرفته‌ترین علوم مسلمانان تبدیل شد.
علوم ادبی عرب: که شامل علم نحو، صرف، اشتقاق، معانی، لغت و وجوه و نظایر آن می‌شود. این علوم برای فهم بهتر و منضبط آیات قرآن و نیز برای تلفظ صحیح آیات بنیان‌گذاری شد، [۸] ولی ازآنجاکه فواید عام برای تمام علوم داشت و مقدمه فهم و تلفظ هر نوع متنی بود، کم‌کم به‌صورت علوم مستقل درآمد و به‌صورت میراث گران‌بهایی برای ملت عرب سامان یافت و دانشمندان و متخصصان کتابهای زیادی در این زمینه نگاشتند و حتی بر ادبیات فارسی، ترکی و … نیز تأثیرات مثبت گذاشت. [۹]
تاریخ: این علم در اسلام از قصص قرآن و پیامبران و سیره پیامبر(ص) و احادیث شروع شد سپس به‌صورت تاریخ قبل و بعد از اسلام و تاریخ جهان پدیدار شد و مورخان بزرگ و کتابهای تاریخ را شکل داد. [۱۰]
ج: علومی که قرآن باعث رشد آن‌ها شده است:
برخی علوم در فرهنگ و تمدن‌های مختلف به وجود می‌آید و گاهی از یک ملت به ملت دیگر منتقل می‌شود و رشد می‌یابد و گاهی این جریان برعکس می‌شود. مسلمانان نیز از این قاعده مستثنا نبوده‌اند و برخی علوم را از یونان، ایران و هند ترجمه کردند و بر عمق و وسعت آن‌ها افزودند [۱۱]، ازجمله:
فلسفه: که در آغاز از یونان وارد کشورهای اسلامی شد و کم‌کم تحت تأثیر تفکر اسلامی قرار گرفت و تغییراتی پیدا کرد، به‌طوری‌که همه مسائل متن و براهین و ادله آن‌ها را می‌توان در قرآن و حدیث پیدا کرد. [۱۲]
منطق: هرچند که اصل این علم نیز از یونان به حوزه علوم مسلمانان راه یافت اما با توجه به اینکه قرآن به برهان و استدلال و جدال نیکو [۱۳]و … توجه کرده بود، مسلمانان نیز به علم منطق توجه کردند و این علم پیشرفت زیادی در مسلمانان پیدا کرد و کتابهای متعددی در این زمینه نگارش یافت. در عصر حاضر نیز می‌توان با استفاده از قرآن در جهت‌دهی به مبانی علوم انسانی و نظریه‌پردازی‌های علمی قرآن به نو گستری در علوم دست‌یافت و علوم جدید انسانی ـ قرآنی به وجود آورد.
.......................................
منابع:
[۱] ر. ک: درآمدی بر تفسیر علمی قرآن، ص ۲۰۰ از محمدعلی رضایی اصفهانی و سیر تطور تفسیر علمی، دکتر ناصر رفیعی و التفسیر العلمی فی المیزان، دکتر عمر ابوحجر.
[۲] نک: مدیریت از منظر قرآن و سنت، سید قوام الدین صمصامی؛ قرآن و سیاست، قاضی زاده؛ آیات اقتصادی قرآن، سید کاظم رجایی و نیز کتابهای قرآن و اقتصاد، سیاست و … از بنیاد پژوهشهای قرآنی حوزه و دانشگاه.
[۳] ر. ک: مجله تخصصی قرآن و علم (ش ۱- ۵) از مرکز تحقیقات قرآن کریم المهدی و مجله مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن و علوم، از جهاد دانشگاهی
[۴] نک: قرآن در اسلام، علامه طباطبایی، ص ۹۵ ـ ۹۶٫
[۵] نک: قرآن در اسلام، علامه طباطبایی، ص ۹۵ ـ۹۶٫
[۶] ازجمله تفسیر عیاشی، تفسیر نورالثقلین، تفسیر البرهان، تفسیر صافی در شیعه و تفسیر الدرالمنثور در اهل سنت.
[۷] نک: قرآن در اسلام، علامه طباطبایی، ص ۹۶ ـ ۹۷٫
[۸] نک: شیعه پایه‌گذار علوم اسلامی، سید حسن صدر، ترجمه سید محمد مختاری.
[۹] پویایی فرهنگ و تمدن اسلام و ایران، علی‌اکبر ولایتی، ص ۳۲۱ به بعد
[۱۰] نک: قرآن در اسلام، علامه طباطبایی، ص ۹۵ ـ ۹۶٫
[۱۱] نک: آلدومیه لی، علوم اسلامی و نقش آن در تحول علمی جهان، علی‌اکبر ولایتی؛ پویایی فرهنگ و تمدن اسلام و ایران، عبدالحسین زرین‌کوب، کارنامه اسلام.
[۱۲] نک: قرآن در اسلام، علامه طباطبایی، ص ۹۷٫
[۱۳] نک: نحل/۱۲۵
نظر شما