همه چیز درباره منطق نامگذاری معابر و اماکن پایتخت

مجتبی شاکری در گفتگو با خبرنگار مهر  با اشاره به نامگذاری اخیر قطعه‌ای از بزرگراه آزادگان در بخش میدان فتح به سمت شمال به نام آیت‌الله مهدوی کنی، با اشاره به اهمیت این شخصیت برجسته برای شورای شهر و قدمت سکونت و تدریس وی در تهران، گفت: علت نامگذاری دوگانه برای این معبر بزرگراهی برای برخی از شهروندان سوال شده بود که لازم است افکار عمومی درباره آن توجیه شود. بزرگراه آزادگان از جنوب شرق تهران در محدوده افسریه آغاز و تا شمال غرب ادامه پیدا می‌کند. انحنای هندسی این بزرگراه در محدوده میدان فتح بعضا موجب سرگردانی شهروندان در نشانی دادن و پیدا کردن نشانی شده بود و با چنین استدلال فنی تغییر نام مذکور  مورد تصویب شورای شهر قرار گرفت.

وی با اشاره به اینکه طی دو سال گذشته کمیسیون نامگذاری در جستجوی جانمائی مناسبی برای نامگذاری مذکور بود، گفت: هنوز از ظرفیت هویت ساز  بسیاری از چهره‌ها و شخصیت‌های نام‌آشنا برای مردم تهران نظیر مرحوم آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی، خوشوقت، حق شناس، مجتهدی تهرانی و علامه عسگری و نیز بسیای از شهدا برای نامگذاری استفاده نشده است.

شاکری با تاکید بر اینکه هدف شورای شهر از این نامگذاری‌ها، هویت سازی برای شهر با استفاده از نام مفاخر و بزرگان است، اظهار کرد: تهران از دوره صفویه سابقه برخورداری از ۱۱۴ برج و بارو در حصار شهر تهران به نیت ۱۱۴ سوره قرآن را دارد و این امر نشان‌دهنده سابقه طولانی ظرفیت دینی و مذهبی مردم متدین تهران در هویت‌بخشی به محل زندگی و سکونت آنهاست. شورای شهر نیز امروز به دنبال تداوم و قوام بخشیدن به این هویت دینی با بهره مندی از ظرفیت رخدادها و شخصیت‌های اثرگذار است.

وی ضمن تقدیر از مشارکت فعال مردم در پیشنهاد نام مناسب برای اماکن مختلف، گفت: کمیسیون نامگذاری، پیشنهادها در این زمینه را از اشخاص حقیقی و حقوقی نظیر سازمان‌های دولتی و خصوصی یا مجموعه‌های آموزشی و پژوهشی می‌پذیرد و آنها را مطابق با ضوابط مقرر در زمینه جانمایی مناسب و تکراری نبودن اسم بررسی می‌کند. بعد از تکمیل پرونده و تصویب یک نام در کمیسیون نامگذاری، موضوع برای تصویب نهایی به صحن شورا می‌رود.

رییس کمیسیون نامگذاری شورای شهر تهران در این رابطه به ذکر مثال‌هایی پرداخت و گفت: نامگذاری به نام شهید هسته‌ای داریوش رضایی نژاد به پیشنهاد سازمان انرژی اتمی صورت گرفت و پیشنهاد نامگذاری مکانی به نام استاد حمید سبزواری را نیز شعرا مطرح کردند و اکنون بوستانی در منطقه پنج به نام این شاعر نامدار انقلاب اسلامی است. حتی برای نامگذاری شهدای اقلیت‌های مذهبی نیز تقاضا از جانب خانواده شهید یا نماینده مجلس اقلیت مطرح شده است  که در مورد نامگذاری میدان شعاع تهران به نام شهید ارمنی گاگیک طومانیان، شهید آشوری سرگیس اردوشاهی و نیز شهید رابرت لازار بر دیگر معابر، فرآیند این‌گونه بود.

پیشنهادی برای مانوس شدن مردم با نامگذاری‌های جدید معابر

شاکری با تاکید بر اینکه نام‌های انتخابی جدید برای معابر و اماکن باید توسط مردم استفاده و تکرار شود تا اصطلاحا در جامعه جا بیافتد، خاطرنشان کرد: برخی از شهروندان گلایه می‌کنند که این نام‌ها بسیار دیر در جامعه پذیرفته می‌شوند. این گزاره درست است اما برای حل مشکل، ما در کمیسیون نامگذاری دستورالعملی را برای برگزاری مراسم رونمائی در سه سطر معابر محلی، معابر منطقه ای و معابر فرامنطقه ای به روابط عمومی شهرداری ابلاغ کرده ایم تا هیچ رونمائی بدون حضور مردم و بزرگان محل و منطقه صورت نگیرد. شهرداری تهران با نوعی تدابیر فرهنگی می باید با پیش‌بینی بسته‌های تشویقی و اعمال تخفیفات و تسهیلات در آیین‌نامه‌ها برای موسسات خدماتی، تجاری، اداری و ورزشی که نام جدید را برای مجموعه خود در آن معبر انتخاب می کنند، به سرعت بخشیدن در جا افتادن نام‌های جدید کمک کند. طبعا هنگامی که شهروندان نام جدید را علاوه بر پلاک خیابان بر سردر موسسات و دیگر ساختمان‌های واقع در خیابان هم ببینند، زودتر به نام جدید خو می‌گیرند. البته این هماهنگی در برخی نامگذاری‌ها به صورت موردی وجود دارد اما در سطح گسترده نیازمند پیش‌بینی مشوق است.

وی افزود: هنوز برخی از بانک‌ها یا دستگاه‌های خدماتی بر اساس نام‌های قدیمی قبوض خود را صادر می‌کنند و بعضا حتی بانک‌ها نام شعب خود را نیز تغییر نداده‌اند در حالی که هماهنگی دستگاه‌های دیگر در این راستا می‌تواند نقش مهمی در فرهنگ‌سازی نام‌های جدید داشته باشد.

علت نامگذاری چندگانه بزرگراه‌ها

شاکری در خصوص چگونگی نام‌گذاری ایستگاه‌های مترو توضیح داد: از آنجا که هیچ نشانه‌ای از سطح زمین برای شهروندانی که با مترو در زیر زمین تردد می‌کنند، آشکار و قابل مشاهده نیست، قاعده را براین قرار دادیم که به نام محله یا معبری که ایستگاه در آن قرار دارد، نامگذاری صورت گیرد و این قاعده از ابتدا تاکنون رعایت شده و از نامگذاری‌های جدید و ناشناخته پرهیز شده است. در مورد ایستگاه‌های BRT نیز همین قاعده صدق می‌کند و از این رو پیشنهادهایی که از سوی اشخاص حقیقی و حقوقی درباره نامگذاری این ایستگاه‌ها مطرح شده است را نپذیرفته‌ایم.

این عضو شورای شهر تهران درباره علت تقطیع برخی از بزرگراه‌ها و نامگذاری چند گانه برای هر قطعه از آنها، گفت: طویل بودن برخی از معابر موجب می‌شود نشانی دادن شهروندان در مواقع اضطرار کار دشواری باشد و از این رو در شورای شهر سوم مقرر شد این قطعه بندی در تقاطع‌ها و میادین مهم در طول مسیر صورت گیرد. کما اینکه مسیر ۵۵ کیلومتری محور بزرگراه شهید همت به این تقطیع صورت گرفته و نام‌های شهید زین‌الدین و شهید خرازی برای شرق و غرب آن انتخاب شد.

شاکری محور نامگذاری‌های خارجی را نیز، قراردادهای بین‌المللی تعریف شده‌ای دانست که بر اساس آن احترام به شخصیت‌های بین‌المللی مبنا قرار دارد و ابزاری برای تنظیم روابط ایران با دیگر کشورها به شمار می‌رود. ضمن اینکه نامگذاری‌های خارجی اغلب به صورت متقابل در دو کشور صورت می‌گیرد. نامگذاری معابری از شهر به نام هانری کربن که فیلسوف هم‌کلام علامه طباطبایی بود، جرج جرداق، نویسنده و اندیشمند مسیحی لبنانی که در ترویج معارف نهج‌البلاغه ایفای نقش کرده و نلسون ماندلا، رئیس‌جمهور افریقای جنوبی در زمره این نامگذاری‌ها است که می‌تواند یادآور گرایش حق‌طلبانه آنها باشد و از سوی دیگر کشورها هم تحت عنوان خواهر خواندگی، چنین عمل مشابهی صورت گرفته است.

وی در خصوص رویه نامگذاری معابر به نام شهیدان توضیح داد: در ابتدا فرم درخواست اعضای درجه یک خانواده شهید اعم از پدر و مادر، همسر و فرزند و در وهله بعد خواهر و برادر یا اهالی محل در بنیاد شهید و امور ایثارگران تکمیل می‌شود. ترجیح کمیسیون نامگذاری این است که خانواده شهید در معبر پیشنهادی ساکن باشند. اما بعضا خانواده چند شهید در یک کوچه سکونت دارند که این موضوع می‌تواند نامگذاری را دشوار کند. البته اصل بر این است که نامگذاری بر اساس درخواستی که زودتر واصل و پرونده‌اش تکمیل شود، صورت می‌گیرد. ضمن اینکه ما شاهد گذشت و ایثارگری برخی خانواده ها نسبت به دیگر همسایگان بوده ایم.

شاکری با اشاره به استفاده از ظرفیت بوستان‌ها و پل‌های سواره روی شهر تهران برای نامگذاری، گفت: ما بسیاری از پل های شهر را مزین به نام شهدای خلبان کرده ایم؛ به عنوان مثال پل دو طبقه ی مقابل بهشت زهرا(س) به نام دو خلبان شهید به نام های خالد حیدری، شهید اهل سنت و شهید محمد صالحی از مذهب تشیع که همزمان در یک جنگنده شکاری به فیض شهادت نائل شدند، نامگذاری شده است.

وی گفت: با احتساب بوستان های در حال احداث ۲۲۰۰ بوستان در پایتخت وجود دارد که موقعیت جذابی را برای نامگذاری ایجاد کرده است. کمااینکه بوستان یاس فاطمی واقع در منطقه ۱ ، بوستان آب و آتش، بوستان شهدای مدافع حرم در منطقه ۴، بوستان مهاجران منا در منطقه ۱۶ ، بوستان غواصان شهید در منطقه ۱۸، بوستان بقیع در منطقه ۲۰ و بوستان حضرت خدیجه(س) در منطقه ۲۱ نامگذاری شده است.

رییس کمیته فرهنگی شورای شهر تهران از فرهنگسراها و تالارها و قرائتخانه های موجود در آن به عنوان یکی دیگر از ظرفیت های نامگذاری در تهران یاد کرد که می تواند به نام شخصیت های برجسته و رخدادهای مهم نامگذاری شود.

وی درباره نامگذاری سراهای محله نیز توضیح داد: هر چند برخی این سراها به نام محله نامگذاری شده است اما بعضا این اماکن به نام یکی از چهره های برجسته و ماندگار محله نامگذاری شده است.

طرح جدید مدیریت شهری برای پلاک های ناشناخته

شاکری ضمن پذیرفتن این انتقاد که شهروندان بسیاری از شخصیت هایی که نامشان در اماکن و معابر شهر استفاده شده را نمی شناسند، از ارائه طرحی برای الزام شهرداری به ارائه لایحه ی کدگذاری پلاکهای معابر و ... نام برد که مطابق آن با ایجاد بارکد بر پلاک های شهری، دسترسی به اطلاعات نام ها را از طریق یک سامانه قابل نصب روی تلفن همراه برای شهروندان فراهم می شود تا به این ترتیب دیگر هیچ نامی گنگ نباشد یا اماکنی که میزبان رخداد مهمی بوده از خاطره نسل جدید پاک نشود.

وی با تاکید بر ضرورت نمادسازی مبتنی بر ظرفیت های فرهنگی و نامگذاری هایی که در تهران صورت گرفته است، گفت: سازمان زیباسازی موظف است در کنار فعالیت هایی که در مناسبت ها دنبال می کند، برای جاودانه کردن این نام های ارزشمند در شهر سازه های تجسمی اعم از سردیس، تندیس و سازه های حجمی نمادین و نظایر آن را با موادهای مختلف طراحی و در بوستان ها، معابر و میادین قرار دهند و این ماموریت را با شتاب بیشتری دنبال کند. کمااینکه در همین راستا سمپوزیوم های هنری گوناگونی تاکنون برگزار شده است.

رئیس کمیسیون نامگذاری شورای شهر تهران از وجود یک مشکل برای انجام ماموریت محوله به این کمیسیون نیز خبر داد و گفت: به دلیل محدودیت تولید معابر جدید، در نامگذاری نیز با محدودیت روبرو هستیم و تقریبا تنها در منطقه جدید ۲۲ یا مناطق واقع در حریم تهران امکان نامگذاری روی اماکن بدون نام وجود دارد. از این رو تلاش می شود از نامگذاری های تکراری خودداری شود. افزون بر این تغییر نام های کلی که بدون منطق خاصی در گذشته برای معابر انتخاب شده است نیز ظرفیت خوبی برای نامگذاری به نام چهره های ماندگار و شهدا فراهم کرده است.

وی در خاتمه از شهروندان درخواست کرد نظرات خود را در این زمینه، با سامانه های ۱۸۸۸ و ۱۳۷ در میان بگذارند تا شورای شهر بتواند از مشارکت مردم در هویت سازی فرهنگی برای شهر استفاده کند.