خبرگزاری مهر- گروه استانها: استان همدان هزار و ۸۲۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در گستره‌ای به مساحت ۱۹ هزار و ۵۴۷ کیلومترمربع در غرب ایران قرارگرفته است. مرکز این استان پیشینه ای کهن دارد به‌طوری‌که در دوره اشکانی و ساسانی یک مرکز مهم اداری- بازرگانی بوده و به‌مرور بر محور مسجد جامع و بازار گسترش‌یافته و موردتوجه قرارگرفته است.
شهر همدان از ساختارهای مذهبی همچون مساجد و آرامگاه‌ها برخوردار بوده و تعدد محله‌ها و مراکز محله‌ای با بناهایی همچون مساجد و بناهای عمومی همراه بوده که شمه‌ای از اوضاع اجتماعی و ساختار معماری محلات شهر همدان را نشان می‌دهد.
همدان درگذشته‌های نه‌چندان دور دارای محله‌ها و آبادی‌های فراوانی بوده و نزدیک به ۳۰ کوی و محله داشته که به دو صورت «گره» و حالت «مطول» یا «دراز» طراحی و ساخته‌شده بودند.
محله قدیمی جولان همدان
برای مرور ساختار معماری و شهرسازی همدان از محله‌های این شهر شروع می‌کنیم و سپس سراغ خانه‌های قدیمی و تاریخی خواهیم رفت؛ خانه‌ها و محله‌هایی که حالا ردپای چندانی از آن‌ها در سطح شهر دیده نمی‌شود.
کمرنگ شدن هویت محله‌ها
از ۳۰ محله‌ای که در شهر همدان وجود داشته است تنها محلۀ بنه بازار، محلۀ بازار، محلۀ میدان میرعقیل، محلۀ کبابیان، محلۀ کولانج، محلۀ آقاجانی بیک، محله کلپا، محلۀ امامزاده یحیی، محله حاجی و جولان کم‌وبیش به همان صورت سابق باقی‌مانده و تغییرات زیادی ازنظر شکل در آن‌ها دیده نمی‌شود و از مابقی فقط نامی باقی‌مانده است.
نکته قابل‌تأمل در ساختار محله‌ای همدان وجود فضاهایی برای گسترش مشارکت اجتماعی و تقویت سرمایه اجتماعی بوده استنکته قابل‌تأمل در ساختار محله‌ای همدان وجود فضاهایی برای گسترش مشارکت اجتماعی و تقویت سرمایه اجتماعی بوده است، به‌طوری‌که در محله‌های مختلف کوی گرد و دایره‌ای وجود داشت که دارای میدانچه ای در وسط بوده و به آن «چمن» می‌گفته‌اند.
در وسط هر یک از این میدان‌ها علاوه بر حوض آب، چاه، چشمه و قنات، چمن‌کاری و گل‌کاری نیز شده بود و در اطراف هر یک از این چمن یا میدان‌ها تأسیساتی از قبیل مسجد، حمّام، نانوایی، قصابی و چند دکان بقّالی و عطّاری وجود داشته است؛ این ترکیب موجب ارتباط بیشتر مردم با هم و افزایش روابط اجتماعی می‌شد به‌طوری‌که بیشتر اهل محل روزانه باهم در ارتباط بودند و جویای احوال هم می‌شدند.
همین‌طور وجود صنوف مختلف در محله‌های خاص دسترسی مردم به خدمات اقشار مختلف را تسهیل می‌کرده است، در جدول زیر نگاهی به برخی محله‌های قدیمی همدان و دلیل نام‌گذاری آن‌ها می‌اندازیم.
|
نام محله |
دلیل نام‌گذاری مبتنی بر شغل ساکنان |
مکان کنونی |
|
قاشق‌تراشان |
در گذشته‌های دور، در خانه‌ها و دکان‌های آن کوچه قاشق، |
کمربندی خواجه رشید |
|
جولان |
محله‌ای که جولاها (بافندگان) در آنجا مقیم بوده، |
انتهای خیابان شهدا |
|
کوچهٔ صابونیا |
در بسیاری از خانه‌های این محله صابون‌پزخانه وجود داشته |
حوالی میدان آرامگاه بوعلی، کولانج |
|
حکیم‌خانه |
در این محله شهر همدان بیشتر پزشکان تجربی و سنتی مطب داشتند. |
اواسط خیابان فعلی باباطاهر |
|
چَپَرخانه |
محله‌ای که چاپارها در آن مستقر بودند. |
انتهای خیابان شهدا |
به‌مرور با از دست رفتن هویت محله‌ها شاهد کمرنگ شدن تعلق‌خاطر شهروندان به شهرها هستیم که این امر نیز همبستگی اجتماعی را کاهش داده است؛ موضوعی که بی‌ارتباط با تضعیف سرمایه اجتماعی نخواهد بود؛ اساساً مؤلفه سرمایه اجتماعی به‌عنوان بستر اصلی توسعه در ابعاد مختلف مبتنی بر دو رکن مشارکت اجتماعی و تقویت اعتماد عمومی است، موضوعی که در ساختارهای محله‌ای به‌خوبی موردتوجه بوده است.
خانه‌هایی که درگذشته جا ماند
اما همه مشکلات در بعد از دست رفتن هویت معماری و شهرسازی ایرانی - اسلامی به ساختار محله‌ای برنمی‌گردد، بلکه ساختار خانه‌ها مسکونی در همدان نیز به‌مرورزمان تغییرات زیادی داشته است.
شهر همدان به‌عنوان نخستین پایتخت ایران و یکی از قدیمی‌ترین شهرهای کشور دارای خانه‌ها و محله‌هایی است که گاهی از آن‌ها به‌عنوان قدیمی‌ترین محله‌های ایران یاد می‌شود. در حال حاضر از خانه‌های قدیمی این استان کمتر از ۳۰ خانه شاخص باقی‌مانده و برای نمونه می‌توان به خانه تاریخی اشاره کرد که هم‌اکنون سازمان میراث فرهنگی در آن مستقر است و حدود ۴۰ اتاق دارد.
تعداد اتاق‌های خانه‌های تاریخی همدان بستری برای دورهم بودم خانواده‌های فامیل، حمایت از زوج‌های جوان، مشارکت در انجام کارها و فعالیت‌های دسته‌جمعی و اجتماعی و صدالبته همگرایی و رشد مشارکت و انسجام اجتماعی بوده است.
علاوه بر این «بسیاری از خانه‌های قدیم همدان «نقب» داشتند به‌طوری‌که نقب از راه زیرزمینی چند خانه را به هم متصل می‌کرد و به‌علاوه دارای کنج‌هایی برای مخفی شدن و مخفی کردن اجناس در قدیم بود و برخلاف امروز، خانه هرقدر داخل کوچه تنگ و با دیوارهای بلند بود مِلکی بهتر و مرغوب‌تر حساب می‌شد و اگر در کوچه بن‌بست قرار داشت دارای امتیاز بزرگی بود.»
در حال حاضر با ازهم‌گسیختگی ایجادشده در ساختار خانه‌ها، محله‌ها و شهرهای امروزی میزان مشارکت اجتماعی، اعتماد و انسجام اجتماعی دستخوش تغییرات جدی شده و شاهد روند رو به افول سرمایه اجتماعی هستیم، موضوعی که بی‌تأثیر از سبک زندگی و ساختار و هویت خانه‌ها و شهرهای ما نیست.
نگاهی به ساختار خانه‌های تاریخی همدان
سرمای شدید و طاقت‌فرسا در زمستان و هوای معتدل و مطلوب در تابستان، تابش شدید آفتاب، اختلاف بسیار زیاد درجه حرارت شب و روز، وزش بادهای سرد در زمستان و بارش برف سنگین از خصوصیات شهر همدان درگذشته بوده که بر اساس این اقلیم عناصر معماری خانه‌های سنتی همدان شامل حیاط مرکزی، تالار، شاه‌نشین، سه‌دری، دالان، ایوان، سیزان و حوض‌خانه بوده است.
خانه‌های سنتی همدان در دو یا سه‌طبقه ساخته می‌شدند که طبقه زیرین در اکثر نمونه‌ها به‌اندازه نیم تا یک متر زیرزمین قرار می‌گرفت در همین زمینه کارشناس میراث فرهنگی همدان در گفت و گو با خبرنگار مهر بابیان اینکه درگذشته در الگوی متداول مسکن در همدان، محور اصلی شمالی جنوبی بوده که جبهه روبه جنوب بنا، در زمستان نور بیشتری را دریافت می‌کرده است، گفت: خانه‌های سنتی همدان در دو یا سه‌طبقه ساخته می‌شدند که طبقه زیرین در اکثر نمونه‌ها به‌اندازه نیم تا یک متر زیرزمین قرار می‌گرفت.
«امیر حسینی» بابیان اینکه معماری هر منطقه در اثر شرایط اقلیمی خاص منطقه شکل می‌گرفته و بیانگر نوعی متفاوت از طراحی اقلیمی بوده است، گفت: معماری خانه‌های بومی همدان به‌عنوان عملکرد واحدهای مسکونی مطلوب بوده و ازنظر اقلیمی شرایط مناسب برای ساکنین این منطقه را فراهم می‌کرده است.
وی ازجمله دلایل مناسب بودن معماری همدان و تطابق آن با اقلیم منطقه را جهت‌گیری مناسب بنا با توجه به دریافت حداکثر تابش آفتاب در زمستان و حفاظت آن در برابر باد سرد و استفاده از مصالح با ظرفیت حرارتی زیاد مانند کاه‌گل برای کنترل حرارت از طریق پوسته ساختمان و استفاده از سنگ برشمرد.
وی با تأکید بر اینکه به نظر می‌رسد درگذشته معماری سنتی شهر همدان از مصالح مورداستفاده تا فرم کلی بنا، تحت تأثیر محیط پیرامون بوده است، گفت: برای شناخت این معماری باید تأثیر عوامل اقلیمی برساخت و ساز ابنیه موردبررسی قرار گیرد.
ارزش‌های معماری سنتی به فراموشی سپرده نشود
حسینی با تأکید بر اینکه نباید ارزش‌های معماری سنتی به فراموشی سپرده شود، گفت: خصوصیات کلی و شمایل اصلی بافت شهری همدان درگذشته به‌گونه‌ای بوده که می‌توان گفت فضاهای شهری کوچک و محصور، بافت شهری متراکم و ابنیه متصل‌به‌هم و کوچه‌ها و معابر اصلی به‌موازات خط تراز زمین و اغلب با عرض کم از اصلی‌ترین ویژگی‌های آن است.
وی بابیان اینکه با توجه به شرایط اقلیمی سرد و نیز سرمای شدید همدان در بخش عمده‌ای از سال، بافت شهری متراکم و ابنیه متصل‌به‌هم ساخته می‌شدند تا بدین‌صورت سطح تماس فضاهای گرم مسکونی با محیط سرد خارج کمتر شود، گفت: در این اقلیم ایوان‌ها کوچک‌تر از ایوان‌های منطقه گرم و خشک بوده و تنها برای حفاظت ورودی‌ها و پنجره‌ها از تجمع برف استفاده می‌شدند.
معماری خانه‌های سنتی همدان شامل سیزان که مطبخ و انبار را دربرمی گیرد، حوض‌خانه، شاه‌نشین، سه‌دری‌ها، دالان، ایوان و حیاط بوده است وی ادامه داد: سطح حیاط به‌طورمعمول از پیاده‌روها پایین‌تر و سقف فضاهای اتاق‌ها و بازارها و غیره برای حفظ گرما در سطوح پایین‌تر و کوتاه طراحی می‌شدند.
حسینی گفت: به‌طورکلی معماری خانه‌های سنتی همدان شامل سیزان که مطبخ و انبار را دربرمی گیرد، حوض‌خانه، شاه‌نشین، سه‌دری‌ها، دالان، ایوان و حیاط بوده است.
وی در توضیح «سیزان» گفت: سیزان از فضاهای زیستی خدماتی بوده که در مسکن همدان نقش مهمی داشته و ترکیبی از حوض‌خانه، مطبخ، انبار با سقف کوتاه و کم پنجره بوده و عمدتاً به‌صورت زمستان نشین مورداستفاده قرار می‌گرفته و در سطح همکف یا پایین‌تر از سطح حیاط قرار داشته است.
حسینی به تبادل حرارتی کم سیزان با بیرون اشاره کرد و گفت: همین امر سبب حفظ گرمای درونی می‌شده بنابراین در زمستان، زیرزمین دارای هوای گرم‌تر از محیط بیرون و در تابستان خنک‌تر بوده که این امر وجود زیرزمین در خانه را توجیه می‌کند.
وی در توضیح «شاه‌نشین» نیز گفت: شاه‌نشین اتاقی با ارتفاع نسبتاً بلند بوده که معمولاً ارتفاع آن ۲ برابر اتاق‌های دیگر در نظر گرفته می‌شده و در قسمت بالای این ارتفاع، سقف نیم گنبدی طراحی می‌شده تا ارتفاع زیاد باعث خنک شدن اتاق شود.
حسینی ادامه داد: تالار نیز معمولاً فضایی با تزئینات بسیار زیبا بوده که در کنار اتاق‌های ساده در خانه‌های سنتی کاملاً مشهود بوده چراکه تالارها با گچ‌بری، آینه‌کاری، نقاشی روی گچ و غیره تزئین می‌شدند.
سه‌دری و ارتباط با حیاط خانه
وی در توضیح «سه‌دری» ادامه داد: اصولاً ورودی اتاق‌ها به‌صورت سه‌دری بوده که آن‌ها را با فضای حیاط مرتبط می‌ساخته به‌نحوی‌که با باز شدن درها در تابستان، باغچه، حیاط، حوض، آب‌نما، با داخل اتاق‌ها پیوند می‌خورد و طبیعت را به داخل اتاق‌ها می‌آورد و در زمستان نیز با بسته شدن درها فضایی گرم به وجود می‌آمد.
حسینی یادآور شد: «دالان» نیز به‌صورت فضای مسقفی است که از عرض با فضای باز در ارتباط بوده و به‌صورت فضای ورودی حد واسط کوچه و حیاط مدنظر قرار می‌گرفته به‌طوری‌که قبل و بعد از در ورودی دیده می‌شود و پوشیده بودن معبر ورودی از ایجاد یخبندان در سطح معبر جلوگیری می‌کرده است.
وی افزود: «ایوان» نیز به‌صورت فضای نیمه‌باز مسقف، از طول در کنار فضای باز قرار دارد و حد واسط حیاط و فضاهای بسته شامل تالار و سه‌دری‌هاست و ارتباط ایوان با فضاهای بسته دو نوع است، یا ایوان در جلوی تالار و سه‌دری قرار دارد و یا در بین سه‌دری‌ها قرارگرفته است.
حسینی در توضیح ویژگی حیاط خانه‌های قدیمی همدان نیز عنوان کرد: فرم و تناسب حیاط‌ها به‌طورکلی در خانه‌های همدان کوچک بوده به‌جز در خانه‌های کوشکی که خانه باغی هستند و بنا در باغ وسیعی قرارگرفته است.
در شهرهای سردسیر باید از مصالحی با ظرفیت حرارتی زیاد برای کنترل حرارت از طریق پوسته ساختمان استفاده شود کارشناس میراث فرهنگی همدان همچنین در توضیح مصالح بکار رفته در بناهای همدان بابیان اینکه در شهرهای سردسیر باید از مصالحی با ظرفیت حرارتی زیاد برای کنترل حرارت از طریق پوسته ساختمان استفاده شود، گفت: مصالح به‌کاررفته در خانه‌های همدان سنگ، آجر و چوب بوده است.
وی گفت: سنگ در این نواحی ماده‌ای در دسترس بوده و البته سنگ نسبت به خشت و آجر ظرفیت حرارتی خوبی نداشته و با اضافه کردن به ضخامت دیوار سنگی این عیب برطرف می‌شده است.
حسینی با اشاره به اینکه خانه‌های سنتی همدان بافتی نسبتاً متراکم دارند و معمولاً در دوطبقه ساخته‌شده‌اند، گفت: فرم بنا نیز مانند بافت شهری بر اساس اقلیم منطقه و برای مقابله با سرمای شدید طراحی و اجرا می‌شده به‌طوری‌که احجام متراکم نظیر مکعب مستطیل که نسبت سطح بیرونی آن‌ها و حجم داخل بنا کم است برای مناطق سردسیر مناسب بوده است.
|
ویژگی‌ها و بخش‌های مختلف خانه‌های تاریخی همدان |
کاربرد مبتنی بر سبک زندگی ایرانی- اسلامی |
|
جهت‌گیری مناسب بنا مبتنی بر اقلیم |
دریافت حداکثر تابش آفتاب در زمستان و حفاظت آن در برابر باد سرد( صرفه‌جویی در مصرف انرژی و اصلاح الگوی مصرف) |
|
استفاده از مصالح با ظرفیت حرارتی |
استفاده از کاه‌گل برای کنترل حرارت از طریق پوسته ساختمان و استفاده از سنگ به‌عنوان مصالح بومی(بوم آور بودن مصالح) |
|
بافت شهری متراکم و ابنیه متصل‌به‌هم |
با توجه به شرایط اقلیمی سرد و نیز سرمای شدید همدان در بخش عمده‌ای از سال به‌وسیله این ساختار سطح تماس فضاهای گرم مسکونی با محیط سرد خارج کمتر شود |
|
ساختار حیاط و سقف خانه‌ها |
سطح حیاط به‌طورمعمول از پیاده‌روها پایین‌تر و سقف فضاهای اتاق‌ها و بازارها و غیره برای حفظ گرما در سطوح پایین‌تر و کوتاه طراحی می‌شدند |
|
سیزان |
سیزان مطبخ و انبار را دربرمی گیرد سیزان از فضاهای زیستی خدماتی بوده که در مسکن همدان نقش مهمی داشته و ترکیبی از حوض‌خانه، مطبخ، انبار با سقف کوتاه و سطح پنجره کم بوده و عمدتاً به‌صورت زمستان نشین مورداستفاده قرار می‌گرفته و در سطح همکف یا پایین‌تر از سطح حیاط قرار داشته است همین امر سبب حفظ گرمای درونی می‌شده بنابراین در زمستان، زیرزمین دارای هوای گرم‌تر از محیط بیرون و در تابستان خنک‌تر بوده که این امر وجود زیرزمین در خانه را توجیه می‌کند. |
وی همچنین بابیان اینکه به‌منظور استفاده از انرژی حرارتی حاصل از تابش آفتاب، پوشش سطوح خارجی به رنگ تیره انتخاب می‌شده است، گفت: خانه‌های سنتی همدان به‌صورت حیاط مرکزی احداث می‌شده و بسیاری از فضاها تودرتو بوده به‌طوری‌که دسترسی از یک فضا به فضای دیگر را بدون نیاز به عبور از فضای باز فراهم می‌کرده و از طرف دیگر سطح تماس با خارج را کاهش می‌داده است. اتاق‌ها نیز در خانه‌های بومی همدان عموماً از یک سمت پنجره داشته تا در فصول سرما، کوران ایجاد نشود.
مطالعه موردی؛ خانه «نظری» همدان
پیش طاق ورودی ساختمان به طرز زیبایی با آجرکاری خفته و راسته تزئین شده و پس‌ازآن محوطه‌ای مدور موسوم به هشتی قرار دارد حسینی در توضیح ویژگی‌های ساختمان «نظری» همدان که از بناهای به‌جامانده از دوران قدیم در این منطقه است، گفت: پیش طاق ورودی ساختمان به طرز زیبایی با آجرکاری خفته و راسته تزئین شده و پس‌ازآن محوطه‌ای مدور موسوم به هشتی قرار دارد که سقف گنبدی آن با ردیف‌های منظم یکنواخت آجری پوشش یافته است.
وی ادامه داد: در گوشه شمال شرقی هشتی راه‌پله‌ای مسقف با آجر ساخته‌شده که دسترسی به بام هشتی را امکان‌پذیر می‌سازد و بعد از طی مسیری در محوطه باغ به ساختمان اصلی می‌رسیم که ورودی بنا دارای فضایی موسوم به «جلوخان» است که سقف هرمی شکل شیروانی آن بر روی چهارستون بلند چوبی با پوشش گچ و سرستون‌های دارای گل‌وبوته استوارشده و راه‌پله ورودی بنا که ارتباط‌دهنده فضای حیاط دوطبقه فوقانی است از طریق فضای جلوخان احداث شده است.
وی بابیان اینکه بنا دارای دو اشکوب است و طبقه فوقانی که در چهار ضلع دارای مهتابی است با نرده‌های چوبی ظریف و۲۴ ستون چوبی و با گچ پوشش یافته است، گفت: سرستون‌ها دارای تزئینات گل‌وبوته بسته‌شده بوده و این ستون‌ها دارای کاربری باربر سازه‌ای هستند.
حسینی یادآور شد: سقف بنا دارای پوشش شیروانی است و در فضای داخلی بنا تعدادی اتاق طراحی و ساخته شده که برای دسترسی به آن‌ها باید از راهرو باریکی عبور کرد و سقف بعضی از اتاق‌ها لمبه‌کوبی شده و در وسط راهرو، روزنه‌ای تعبیه‌شده که جهت نورگیری و تهویه ساخته‌شده است.
نقش خانه درسبک‌زندگی ایرانی- اسلامی قابل‌انکار نیست
اما گذشته از تغییر در بناهای مسکونی همدان، تغییرات ایجادشده بر نحوه زندگی مردم نیز اثر گذاشته است به‌طوری‌که یک کارشناس جامعه‌شناسی استان همدان معتقد است: نقش خانه درسبک‌زندگی ایرانی- اسلامی قابل‌انکار نیست.
مهرداد هوشمند بابیان اینکه سبک زندگی، معرف ثروت و موقعیت اجتماعی بوده و غالباً به‌عنوان شاخصی برای تعیین طبقه اجتماعی به‌کاررفته است، گفت: سبک زندگی خانواده‌های ایرانی در سال‌های اخیر متحول شده است.
وی بابیان اینکه متأسفانه سیاست‌گذاری‌ها در جامعه بدون مطالعه و بررسی و فاقد یک پیوست فرهنگی است، گفت: در حال حاضر برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌ها در زمینه‌های مختلف در سطح جامعه، بدون بررسی وضعیت موجود و درک شرایط و فقط با تکیه‌بر ذهنیات و تصورات شخصی طرح دهندگان و برنامه‌ریزان، اجرا می‌شوند.
رابطه معماری، اقلیم و سبک زندگی
این کارشناس مسائل اجتماعی بابیان اینکه معماری گذشته نه‌تنها با اعتقادات دینی و مذهبی مردم سازگاری دارد بلکه سازگاری بسیار خوبی با اقلیم‌های مختلف ایران دارد، عنوان کرد: متأسفانه امروزه رفتارهای شخصی مثل لباس پوشیدن، نوع غذا خوردن، راه رفتن و غیره ما هم تحت تأثیر فرهنگ غرب قرارگرفته است.
فناوری امروز باعث شده از وسایلی استفاده کنیم که راحتی ما را بیشتر فراهم می‌کند اما بااین‌حال اگر ویژگی‌های اقلیمی را در نظر بگیریم می‌توانیم با مصرف انرژی کمتری به‌راحتی برسیم وی گفت: فناوری امروز باعث شده از وسایلی استفاده کنیم که راحتی ما را بیشتر فراهم می‌کند اما بااین‌حال اگر ویژگی‌های اقلیمی را در نظر بگیریم می‌توانیم با مصرف انرژی کمتری به‌راحتی برسیم. این در حالی است که بررسی دقیق نوع و سبک زندگی خانواده‌های ایرانی و غربی نشان می‌دهد سبک زندگی و زیست آن‌ها با یکدیگر متفاوت و در مقابل هم قرار دارد.
وی راه‌حل اصلاح شیوه و سبک زندگی امروز ایرانیان را روی آوردن به سبک زندگی اسلامی عنوان کرد و گفت: سبک زندگی اسلامی تفاوت‌های بارزی با سبک زندگی غربی دارد چراکه اخلاق و بخشی از شریعت اسلامی، سبک زندگی اسلامی را تشکیل می‌دهند و بر این اساس، ترویج اخلاق اسلامی و شریعت اسلامی با ترویج سبک زندگی اسلامی همخوانی دارد.
هیچ ضابطه ای وجود ندارد
یک کارشناس ارشد معماری نیز در این خصوص در گفت و گو با مهر بابیان اینکه درگذشته معماری خانه‌های بومی همدان دارای عملکرد مناسبی در بعد مسکونی بوده است، گفت: نحوه ساخت واحدهای مسکونی ازنظر اقلیمی شرایط مناسبی را برای ساکنان این خانه ها فراهم می‌کرده است.
«مریم طریقتی» ازجمله دلایل مناسب بودن معماری همدان و تطابق آن با اقلیم منطقه را استفاده از مصالح با ظرفیت حرارتی زیاد مانند کاه‌گل برای کنترل گرما و سرما عنوان کرد و گفت: متأسفانه در حال حاضر علی‌رغم وجود سابقه تاریخی غنی و همچنین معماری بومی با شاخصه‌های مهندسی، ولی هیچ ضابطه‌ای در استفاده از مصالح وجود ندارد.
طریقی بابیان اینکه درگذشته استفاده از سنگ در پی‌سازی برای جلوگیری از نفوذ رطوبت ناشی از برف مورداستفاده بوده است، گفت: وجود حیاط مرکزی برای استفاده فصلی از بناهای چند کله و دارای فضاهایی مانند ایوان و دالان به‌منظور جلوگیری از ریزش برف در ورودی و مسیرها و وجود بافت متراکم و ابنیه متصل‌به‌هم برای کاهش سطح تماس با محیط سرد و فرورفتن خانه‌ها در دل خاک برای کاهش تبادل حرارت از ویژگی‌های بناهای همدان درگذشته است که کمتر به آن توجه می‌شود.
وی به وجود پنجره‌ها در جبهه آفتاب‌گیر ساختمان اشاره کرد و گفت: به‌واقع می‌توان گفت خانه های سنتی در پاسخ به مشکلات اقلیمی و کاهش در هزینه‌های مصرف انرژی بسیار مثبت عمل می‌کردند.
سبک های اصیل را یادآوری کنیم
وی با تأکید بر اینکه مسئله اصلی در معماری معاصر جهان امروز، قطع ارتباط میان معماری بومی و نیازهای مدرن است، گفت: باید متدهای استفاده‌شده در دنیای قدیم را به‌منزله سمبلی از راه‌حل‌ها یادآوری کرد و سپس، آن‌ها را توسط پیشرفتهای فنّاوری عصر حاضر با دنیای جدید تطبیق داد.
این کارشناس ارشد معماری عنوان کرد: دلیل و لزوم مرور راه‌حل‌های گذشته برای تطبیق با شرایط سخت آب و هوایی، این است که معماری آن روزها حاصل فرآیند متداوم معماری محلی بوده است که از نسلی به نسل دیگر در طی زمانی طولانی منتقل‌شده است و جایگاه و پیوستگی آن‌ها توسط آزمون‌وخطا طی صدها سال آزمایش شده است.
طریقتی گفت: معماری پایدار دارای اصول و قواعد مخصوص خود است اما به‌عنوان‌مثال به کار بردن دیوارهای قطور یک متری در زمان حاضر نمی‌تواند راهکار مناسبی برای جلوگیری از انتقال حرارت و نفوذ سرما باشد و یا لااقل بهترین راه نیست اما جهت گیری صحیح نسبت به باد مزاحم در معماری گذشته می‌تواند در هرزمانی مناسب باشد.
احیای این شیوه معماری و یا دست‌کم برخی مؤلفه‌های آن در ساختار کنونی نظام محله‌ای و شهرسازی همدان می‌تواند به احیای برخی از ویژگی‌های سبک زندگی گذشته کمک کندبه‌هرروی نگاهی به ساختار، فضاها و المان‌های خانه‌های قدیمی همدان نشان می‌دهد که معماری این بناها در سبک زندگی گذشته مردم این شهر در ابعاد مختلف مرتبط با سرمایه اجتماعی اعم از مشارکت، اعتماد، انسجام اجتماعی و احساس تعلق و هویت شهری تأثیرگذار بوده است.
از سوی دیگر استفاده از مصالح مبتنی بر اقلیم منطقه تأثیر زیادی در صرفه‌جویی در مصرف انرژی و احداث ساختمان‌هایی که امروزه از آن‌ها با عنوان «ساختمان سبز» یاد می‌شود، داشته است.
احیای این شیوه معماری و یا دست‌کم برخی مؤلفه‌های آن در ساختار کنونی نظام محله‌ای و شهرسازی همدان می‌تواند به احیای برخی از ویژگی‌های سبک زندگی گذشته کمک کند، موضوعی که نیازمند پژوهش متخصصان، تلاش معماران و همچنین قانون‌گذاری و سیاست‌گذاری برنامه ریزان است.
نظر شما