خبرگزاری مهر-گروه هنر-نغمه دانش آشتیانی: فیلم «مادری» به کارگردانی رقیه توکلی و تهیه‌کنندگی سیاوش حقیقی از جمله فیلم‌اولی‌های حاضر در بخش مسابقه سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر است. همانطور که از نام اثر پیداست موضوع آن هم به زنان مربوط است و سه زن به نوعی محور داستان قرار می‌گیرند و اتفاقاتی که برای دو خواهر رخ می‌دهد اتفاقات اصلی داستان را رقم می‌زند.
نازنین بیاتی، هانیه توسلی، هومن سیدی، ملیسا ذاکری، مریم بوبانی، آنا زارع، سجاد اسماعیلی و ... بازیگران فیلم هستند.
به بهانه حضور فیلم در جشنواره در نشستی با حضور کارگردان، تهیه‌کننده و هادی آخوندی عکاس فیلم درباره آن صحبت کردیم. در بخش نخست این میزگرد درباره هیجانات یک فیلم اولی برای حضور فیلمش در جشنواره فیلم فجر، تاثیر این حضور بر سرنوشت فیلم و فیلمساز، بخشی از فروش فیلم که در جشنواره از دست صاحبان سرمایه اثر خارج می شود و ... صحبت کردیم.
در بخش دوم میزگرد که می‌خوانید بیشتر درباره روند شکل گیری فیلم «مادری» صحبت کردیم.
* ایده اولیه فیلم «مادری» که فیلمی زنانه هم محسوب می‌شود از کجا آمد و این ایده چطور در ادامه شکل اجرایی گرفت؟
رقیه توکلی: من ۱۸ ساله بودم که به تهران آمدم تا در رشته سینما بخوانم. من که عاشق سینما بودم و در خانواده سنتی بزرگ شده و پدر و مادر مسنی داشتم یکی از راه‌های رسیدن به سینما را در این دیدم که به تهران آمده و در دانشگاه سینما بخوانم که خوشبختانه با حمایت های پدرم این اتفاق افتاد و من در دانشگاه سوره کارگردانی سینما خواندم.
در ابتدا که به تهران آمدم واقعا مثل یک بچه بودم و همه فیلم های اولی که برای کلاس های درسم می ساختم درباره بچه ها و نوجوان ها بود. کم کم چون همخانه ای و زندگی دانشجویی داشتم، درگیر اتفاقاتی که برای خود و اطرافیانم می افتد و ماجراهای زنان شدم؛ زنی که شوهرش او را رها کرده، دختری که پسری را دوست دارد و رهایش می کند، زنی که با هر شرایطی سوخته و ساخته حتی به قیمت اینکه بچه دار نشود، زنی که ممکن است احساس کند دختری می خواهد وارد زندگی اش شود و تلاش می کند کسی وارد زندگی اش نشود یا دخترهایی که به خودشان اجازه می دهند وارد رابطه زندگی دیگری حتی صمیمی ترین دوستشان شوند.
من بر اساس احساسات و اتفاقاتی که اطرافم شکل می گرفت فیلم کوتاه می ساختم، ولی دیدم این داستانی که در ذهنم می گذرد اصلا در حد یک فیلم کوتاه نیست و باید فیلمنامه بلند شود. با گرفتن فوق لیسانس ادبیات نمایشی و شرکت در کلاس های فیلمنامه نویسی بیشتر متوجه شدم که جایگاه این ماجرا فیلمنامه بلند است. تقریبا چند سال ذهنم درگیر این ماجرا بود تا اینکه پاییز ۹۳ شروع به نوشتن کردم. تا قبل از پیش تولید یعنی آذر ۹۴ همچنان فیلمنامه تغییر می کرد و آن را می دادم دیگران بخوانند و نظراتشان را اعمال می کردم، ولی آن ذات و داستان اولیه از بین نمی رفت.
در این فاصله کارهای دیگری انجام دادم، ولی هیچ کدام من را راضی نمی کرد و طوری شده بودم که فکر می کردم اگر قرار است در زندگی یک فیلم بلند سینمایی بسازم دوست دارم این فیلم را بسازم. هر وقت سینما می رفتم، آن فیلم زنانه ای را که واقعیت بین زنان را نشان دهد، نمی دیدم و همه اینها باعث شد که «مادری» شکل بگیرد.
* چرا اسم فیلم را «مادری» گذاشتید؟
توکلی: در فیلم همه زنان داستان به نوعی برای همدیگر مادری می کنند و در سکانس آخر هم که دیدید نوا باید برای دختر خواهرش مادری کند همان طور که خواهرش برای او مادری کرده بود.
*منظورم از لحاظ مضمونی نیست. به نظرم خیلی اسم جذابی برای فیلم نباشد.
توکلی: مهمترین خصوصیتی که فکر می کنم حتی در بچه ها هم وجود دارد، همین که عروسک دست می گیرند و مامان یک عروسک می شوند، مادری کردن است. بعضی زنان برای شوهرانشان مادرند زیرا در ذاتشان است. من دوست داشتم آن صفت بارزتری که در وجود یک زن است در فیلمم بیاورم. فکر می کردم یکی از بزرگترین خصوصیت زنان همین مادری کردن است، به خاطر همین اسمش را «مادری» گذاشتم.
*انتخاب بازیگرانتان چطور اتفاق افتاد؟
توکلی: من اسامی زن های اصلی فیلم و شخصیت های مقابل آنها را نوشته بودم و برای هر کدامشان کاندید داشتم که اگر مثلا فلانی شد، خواهرش می تواند فلانی باشد، شوهرخواهر می تواند فلانی باشد. وقتی با نازنین بیاتی به نتیجه رسیدیم که بازیگر اصلی فیلم شود و نقش نوا را بازی کند، بقیه را براساس نوا چیدیم؛ اینکه چه بازیگری می تواند از لحاظ سنی، قیافه ای و شخصیتی به نوا نزدیکتر باشد که به هانیه توسلی رسیدیم. برای شوهر هم چند کاندید داشتیم که به هومن سیدی رسیدیم.
* اینها انتخاب های اول شما بودند؟
توکلی: صادقانه بگویم، نه ولی اینطور نبود که به خیلی ها فیلمنامه داده باشیم و به اینها رسیده باشیم. وقتی نازنین انتخاب شد، انتخاب اول برای نقش خواهرش هانیه و انتخاب بعد هومن سیدی بود. ولی اینطوری نبود که بگویم من وقتی فیلمنامه می‌نوشتم این نقش را برای نازنین بیاتی می نوشتم. من اصلا فیلمنامه را بر اساس بازیگران خاصی ننوشتم ولی در انتخابمان به این نتیجه رسیدیم.
وقتی نازنین انتخاب شد، انتخاب اول برای نقش خواهرش هانیه بود و انتخاب بعد هومن سیدی بود* و در نهایت خودتان به بخش بازیگری چه نمره‌ای می‌دهید؟
توکلی: فکر می کنم هومن سیدی فوق العاده است. او خیلی انرژی داشت و به کار و خودش احترام گذاشت. نازنین بیاتی هم نسبت به تجربه و کارهایی که در سال‌های اخیر کرده، فکر می کنم «مادری» یکی از کارهایی است که در کارنامه اش می ماند و بازی خوبی دارد. از کار کردن با خانم مریم بوبانی واقعا لذت بردم و اگر دوباره فیلم بسازم حتما سراغ خانم بوبانی خواهم رفت. در مورد خانم توسلی هم فکر می کنم نسبت به آن فضای کاری که داشته و انرژی که گذاشته خوب است.
* آقای سیدی جزو نقاط قوت فیلم است. ولی فکر می کنم بچه های فیلم را جا انداختید.
توکلی: با پسر بچه‌ای که در فیلم می بینید قبلا در تیزر جشنواره رضوی کار کرده بودم که تیزر دائم جشنواره شد و حالا او در سریال و فیلم های کوتاه یزد بازی می کند. این پسربچه را اتفاقی در جایی پیدا کردم و دو کار کوتاه خیلی مختصر با او کار کردم ولی در فیلم «مادری» برای او نقش نوشتم؛ نقش پسر بچه فضولی که کنجکاوی می کند.
درباره انتخاب نقش دختربچه هم باید بگویم تعداد زیادی دختربچه دیدیم و از آنها تست گرفتیم و در نهایت چون می خواستم لهجه یزدی نداشته باشد به آنا زارع رسیدم که فکر می کنم با اینکه هیچ وقت بازی نکرده بود در فیلم خیلی خوب است. خانواده اش هم خیلی با ما همکاری کرده بودند، در زمستان، شب، روز، مادرش همیشه کنارش بود. تعدادی از بازیگرهای یزدی از جمله آقای حاج محمدی زاده واقعا در نقش مرد صاحبخانه خیلی خوب بود و از جمله کسانی هستند که دوست دارم دوباره با او کار کنم.
چیزی که فهمیدم این بود خیلی از بازیگران شهرم وقتی می خواستم فیلم سینمایی ام را بسازم احساس می کردند که باید به این دختر کمک کنند و عده ای از آنها احساس می کردند باید با آنها قراردادهای آن چنانی ببندیم.
* آقای حقیقی از لحاظ مالی چیزی نبود که باعث شود به بازیگر دیگری برسید؟
سیاوش حقیقی: بحث مالی که قطعا داشتیم. هزینه کردن برای قرارداد با بازیگران در سینمای ایران راحت نیست و باید حداکثر ۲۲، ۲۳ درصد بودجه فیلم را برای بازیگران بگذارید و این روزها رقم ها دارد بالاتر می رود و یک برآورد که می خواهم بنویسیم، می نویسیم ۵۰ تا ۶۰ درصد برای بازیگران و باقی‌اش می ماند برای بقیه عوامل فنی و حالا در عوامل فنی مجبور هستید بگردید ارزان پیدا کنید. البته اکران سال ۹۵ نشان داده شد که بازیگرها هم بعضی موقع ها نمی فروشند و الان داستان است که می فروشد پس امیدوارم این قاعده دوباره درست شود.
البته ما یک سرمایه گذار خوب داشتیم که دل به دریا زد و با تمام جزئیات کار خانم توکلی راه آمد.
* «مادری» فیلم گرانی نیست.
حقیقی: گران شد وگرنه نباید گران باشد. در سینما دیگر با کمتر از یک میلیارد تومان نمی شود، تولید کرد. ولی قطعا ما در شرایطی نبودیم که یک بازیگر را به خاطر نداشتن پول کنار بگذاریم.
ما وقتی با خانم نازنین بیاتی قرارداد بستیم در کنار آن به بازیگران دیگر و دستمزدها فکر کردیم. بازیگرهای یزدی ما هم بسیارخوب هستند که دلیل عمده اش این است که خانم توکلی خودشان یزدی هستند.
توکلی: در شهرستان کار انجام دادن خیلی سخت است. همین مساله هزینه ها را تغییر می دهد و فیلم ما هم تعدد لوکیشن داشت که باز هم روی هزینه ها تاثیر داشت.
* خانم توکلی اگر خودتان یزدی نبودید و تهرانی بودید آیا فیلمتان را خارج از تهران می‌ساختید؟
توکلی: نه. می دانید برای چه نمی بردم، برای اینکه نمی شناختم. من بچه یزد هستم، آنجا به دنیا آمدم، از بچگی در آن کوچه پس کوچه ها بوده ام، عشقم این بود از این کوچه ها و فضاها عکس بگیرم و بعد هم دانشگاه که قبول شدم، هیچ فیلم کوتاهی ندارم که در یزد نبوده باشد. حتی یادم است با فیلم کوتاهی در جشنواره تامپره فنلاند حضور داشتم که یکی از منتقدان جلسه گفت می خواهم بدانم اینجا کجای ایران است که این فضا را دارد.
وقتی من این طور فضا، لوکیشن و متریالی را دارم، چرا رها کنم و بروم جای دیگر کار کنم. من هیچ شهری را به اندازه یزد نمی شناسم و اگر بخواهم در فضای ناشناخته فیلم بسازم نگاهم توریستی می‌شود. شما در «مادری» صحنه های توریستی نمی‌بینید. آیا آمدیم بازیگران را از میدان امیرچخماق رد کنیم؟ آمدیم هلی شات برویم از باغ دولت آباد و قرارشان را آنجا بگذاریم؟ واقعا هر لوکیشنی به اقتضای فیلمنامه بود.
مثلا در «یه حبه قند» یزدی ها می گفتند این چه لهجه ای است.
حقیقی: مطمئنم استقبالی که الان از فیلم خانم توکلی در یزد خواهد شد، خوب خواهد بود زیرا یزدی ها آوا و لهجه‌های خودشان را می شنوند.
توکلی: من به شهر یزد توریستی نگاه نکردم، به دلیل اینکه بچه آنجا هستم. ولی وقتی کسی از جای دیگر به یزد می آید که فیلم بسازد، جذب جاذبه های توریستی یزد می شود و آن وقت است که قصه اش گاهی تحت تاثیر فضای توریستی قرار می گیرد.
من شهرم را دوست دارم، اینکه همیشه و همه جا من را به اسم آن دختر یزدی فیلمساز می شناسند برایم حس خوبی دارد. مگر چند نفر کارگردان یزدی داریم. درست است که فشارهای زیادی روی من بود ولی اصلا مهم نیست زیرا سختی هایش را پشت سرمان گذاشتیممن شهرم را دوست دارم، اینکه همیشه و همه جا من را به اسم آن دختر یزدی فیلمساز می شناسند برایم حس خوبی دارد. مگر چند نفر کارگردان یزدی داریم. درست است که فشارهای زیادی روی من بود ولی اصلا مهم نیست زیرا سختی هایش را پشت سرمان گذاشتیم. احساس می کنم آن سختی‌ها تعداد زیادی کاغذ است که همه را پاره می کنم و دور می ریزم. مهم این است که یک چیزی اینجا به اسم «مادری» مانده که سالیان سال، هر وقت هر اتفاقی برایم بیفتد، اولین فیلم من این فیلم بوده با همه این ماجراها و این اتفاقات و الان هم پای «مادری» هستم.
* برای سوال پایانی آقای آخوندی درباره فضای عکاسی فیلم هم نکاتی را بفرمایید.
هادی آخوندی: بنده هم به عنوان عکاس اولین فیلم سینمایی ام بود که به اولین حضورم در جشنواره فجر هم منجر شد.
من جدا از اینکه عکاس باشم چون با سیاوش رفیق بودم به عنوان یک دوست در پروژه همکاری‌های دیگری هم داشتم و سعی مان این بود که همه به هم کمک کنیم تا این فیلم ساخته شود. من در سطح خودم از کارم راضی بودم، حالا به کارگردان بستگی دارد که نظرشان را بگویند. من خودم به عنوان اولین کارم راضی بودم، ولی اینکه این کار ادامه داشته باشد یا نداشته باشد، نمی دانم، چون من عکاسی خبری، تئاتر و فیلم کوتاه کرده ام، ولی اینکه بخواهم حرفه ای خودم را درگیر کار سینما کنم، نمی دانم چه پیش می آید.
نظر شما