خبرگزاری مهر؛ گروه استانها- علی دایلاری: شهرستان اهر به لحاظ قرار گرفتن در شاهراه ورودی بهشت گمشده آذربایجان و استان اردبیل محل گذر و ایستگاه مسافران نوروزی و گردشگران است.
شهرستان اهر تا پیش از سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ در رتبه پنجم شهرستان‌های پرجمعیت استان آذربایجان شرقی محسوب می‌شد که بعد از اعلام نتیجه سرشماری به رتبه چهارم دست‌یافت، این شهرستان با منابع و جاذبه‌های طبیعی بسیار، انواع صنایع‌دستی به‌ویژه ورنی و فرش و آثار و ابنیه تاریخی فراوان یک منطقه گردشگری ویژه به‌حساب می‌آید.
از جاذبه‌های دیگر شهرستان اهر که آن را در جایگاه اولین‌ها قرار می‌دهد وجود تنها موزه ادب و عرفان کشور است که در بقعه تاریخی و فرهنگی شیخ شهاب‌الدین اهری واقع شده و دارای اشیاء و آثار منحصربه‌فردی است.
متأسفانه به دلیل تأخیر در مرمت بقعه شیخ شهاب‌الدین اهری که در زلزله تابستان سال ۹۱ آسیب‌دیده است، تنها موزه ادب و عرفان کشور از نیمه دوم بهمن‌ماه سال ۹۴ به حالت تعطیل درآمده و موجب نگرانی و ناراحتی مردم این شهرستان شده است.
تاکنون پیگیری‌های متعددی از سوی مسئولان اهر صورت گرفته ولی مدیران میراث فرهنگ توجه چندانی به بازگشایی مجدد این موزه ندارند، البته روزنه‌های امیدی برای بازگشایی تنها موزه ادب و عرفان کشور بعد از ایام تعطیلات نوروزی دیده می‌شود که باید دید این وعده نیز عملی خواهد شد یا خیر؟
مقام معظم رهبری در جریان زلزله سال ۹۱ ارسباران که به این منطقه سفر کردند، ارسباران را منطقه شجاعت نامیدند و فرمودند: « منطقه‌ی ارسباران، منطقه‌ی شجاعت است؛ این را شاید کسانی که با تاریخ آشنا باشند، می‌دانند. ارسباران جزو مناطقی است که مردمش اصلاً معروف‌اند به رشادت؛ منطقه‌ی ارسباران یک چنین خصوصیتی دارد. البته همه‌ی آذربایجان همین‌جور است. غیرت آذربایجانی و همت آذربایجانی که در سال‌های دفاع مقدس هم خودش را نشان داد، قبل از آن در انقلاب خودش را نشان داد، تا امروز هم همیشه خودش را نشان داده، آن به‌جای خود محفوظ؛ اما منطقه‌ی ارسباران هم یک منطقه‌ی دارای خصوصیتی است در این جهت؛ که خب، حالا این مردم عزیز دچار این حادثه شده‌اند. این حوادث همیشه وجود دارد».
در زمان صفویان اهر توجه پادشاهان را جلب کرد چراکه مقبره شیخ شهاب‌الدین اهری در این شهر قرار داشت، برای مثال شاه‌عباس دو بار در سال‌های ۱۶۰۵ و ۱۶۱۱ از شهر اهر دیدن کرد و همچنین در دوره قاجار اهر به‌عنوان مرکز ولایت قره داغ توسط شاهزادگان قاجار اداره می‌شد. در زمان حمله روس‌ها، با وجود این‌که شهر اهر براثر حملات تخریب‌شده بود شاهزادگان قاجار بیشتر به دنبال سود و نفع شخصی خود بودند.
اهر یکی از کانون‌های جنبش مشروطه ایران بود، چراکه عشایر ارسباران در مناقشات مسلحانه این جنبش درگیر شده بودند؛ فرماندهی نیروهای انقلابی و ضدّ انقلابی به ترتیب بر عهد دو قره داغی، یعنی ستارخان و رحیم خان چلبیانلو بود که در تبریز رو در روی یکدیگر قرار گرفتند. بعد از برقراری پادشاهی دودمان پهلوی افول اهر شروع شد، چراکه شاهان پهلوی به‌منظور تسلط بر عشایر منطقه زمینه یک‌جانشینی اجباری عشایر را فراهم کرده و بدین‌سان به اقتصاد ناحیه ضربات مهلکی زدند چنانکه حتی رضاشاه با تغییر نام تاریخی قره داغ به ارسباران سعی کرد هویت تاریخی منطقه را منهدم کند.
بقعه تاریخی و فرهنگی شیخ شهاب‌الدین اهری عارف قرن هفتم
مجموعه فرهنگی تاریخی شیخ شهاب‌الدین اهری، یکی از جاذبه‌های تاریخی اهر در استان آذربایجان شرقی است که در جنوب شهر اهر واقع شده است. این بنا خانقاه و مدفن شیخ شهاب‌الدین، عارف قرن ۷ هجری قمری است. مقبره و موزه ادب و عرفان در داخل بوستانی به همین نام مورد استقبال گردشگران داخلی و خارجی بوده است.
این مجموعه در دوره صفویه و به‌احتمال زیاد در روزگار شاه‌عباس اول بر مزار شیخ شهاب‌الدین اهری، در شهر اهر ساخته‌شده اما آثاری از دوره‌های قبل (دوره ایلخانی) در آن وجود دارد. شامل قسمت‌های مختلفی چون خانقاه، چینی‌خانه‌ها، صحن، ایوانی بلند، مناره‌ها و غرفه‌های متعدد است و همچنین در این بنا از الحاقات دوره صفوی (کاشی‌کاری ایوان‌ها) به چشم می‌خورد.
این اثر بزرگ معماری و فرهنگی متعلق به قرن هفتم هجری است و بر اساس شواهد تاریخی در زمان حیات «شیخ شهاب‌الدین اهری» دارای ساختمان و تشکیلات منحصربه‌فردی در منطقه بوده است. طبق برخی مستندات تاریخی تکمیل و تعمیرات اولیه «بقعه شیخ شهاب‌الدین اهری» به عصر شاه‌عباس اول صفوی نسبت داده‌شده است.
مجموعه تاریخی شیخ شهاب‌الدین اهری که بحث ثبت جهانی آن از چندین سال پیش مطرح‌شده است، اثر شاخص و بزرگ دوره ایلخانی است که در سال ۱۳۱۱ به ثبت ملی رسیده است. در صورت مرمت و محوطه‌سازی و احیای بناهای ازدست‌رفته، مجموعه تاریخی شیخ شهاب‌الدین اهری به‌زودی جایگاه واقعی خود را در کشور پیدا می‌کند و ثبت جهانی آن به سهولت انجام می‌گیرد.
زنده‌یاد علی منفردی در کتاب «زندگینامه شیخ شهاب‌الدین اهری و بقعه شیخ در صحنه تاریخ» که در سال ۱۳۶۱ چاپ و منتشر شده است، مساحت مجموعه تاریخی شیخ شهاب‌الدین اهری را؛ به طول ۳۱۰ متر در شمال و جنوب و عرض ۲۸۰ متر در مشرق و مغرب به مساحت ۸۷۰۰۰ مترمربع و مساحت بنای بقعه در مجموعه‌ای به طول ۴۱ متر ضلع شرقی و غربی و ۳۶.۵ متر در ضلع شمالی و جنوبی به مساحت ۱۴۹۷ مترمربع محاسبه و عنوان کرده است.
موقوفات وسیعی نیز به نام شیخ شهاب‌الدین اهری در ضلع شمالی این مجموعه وجود دارد که رئیس اداره اوقاف شهرستان اهر در گفتگو با گویا( ۲۸۳)؛ تعداد آن‌ها را ۳۷ رقبه عنوان کرده است که؛ «تحت اجاره نهادهای دولتی است.»
بقعه شیخ شهاب‌الدین اهری در زلزله ۲۱ مرداد سال ۱۳۹۱ آسیب دید و تاکنون علی‌رغم وعده‌های مکرر مرمت نشده است. تأخیر در مرمت این بقعه باعث شد که موزه ادب و عرفان کشور که هم‌زمان با برگزاری نخستین کنگره ملی گرامیداشت شیخ شهاب‌الدین اهری (۱۳۷۴) در آن دایر شده بود، در محاق تعطیلی فرورود. پروژه بازگشت کاشی‌های آبی فیروزه‌ای مناره شرقی بقعه نیز که در اردیبهشت ۹۲ آغاز و به‌زودی متوقف شد، دوباره آغاز و به انجام نرسیده است.
گفته می‌شود در اوایل قرن یازدهم هجری شاه‌عباس اول به هنگام مسافرت به آذربایجان و منطقه ارسباران در این بقعه که مجموعه‌ای در یک باغ ۱۲ هکتاری بود و به «باغ شیخ» نیز موسوم بود بیتوته کرده و به تعمیر و تکمیل آن همت گماشته است.این مجموعه در ادوار زندیه و قاجاریه نیز به‌دفعات مرمت‌شده است.
شیخ شهاب‌الدین محمود اهری بعد از عمری زندگی پربار در شهرستان اهر وفات یافته و در خانقاه خویش در این شهر دفن شده است.
خانه تاریخی دکتر قاسم خان اهری
خانه دکتر قاسم اهری واقع در خیابان حزب ا… از قدیمی‌ترین خانه‌های موجود در اهر است. این بنا دارای سرسرا و اتاق‌های متعدد است. زیباترین قسمت بنا نورگیرها و تزئینات داخل آن است این خانه تاریخی در اهر که از دوره قاجار به‌جا مانده و همچون کوشکی در داخل باغ بزرگی قرار دارد و دارای طنبی بزرگ با پنجره‌های زیبای اروسی و شومینه‌ای نقاشی شده می‌باشد که با ۲ ورودی در طرفین به‌صورت قرینه احداث گردیده است.
البته گفتنی است پوسته نمای کنونی مربوط به دوره رضاخان می‌باشد و هم‌اکنون اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری و دبیرخانه ستاد دائمی تسهیلات سفر شهرستان اهر در آن مکان مستقر می‌باشد، در سال ۸۴ پارکی به نام پارک دکتر قاسم اهری در محوطه این بنا توسط شهرداری احداث گردیده و مورد بهره‌برداری است .
دکتر قاسم اهری از رجال سیاسی دوره رضاخان بوده است، این خانه در دوره‌های گذشته شاهد حضور رضاخان، محمدرضا پهلوی و دکتر اقبال نخست‌وزیر دولت وقت بوده است، خود بنا در دوره قاجاریه ساخته‌شده اما پوسته نمای کنونی مربوط به دوره رضاخان می‌باشد و علاوه بر خود این بنا باغ پیرامون آن نیز با داشتن درختان قدیمی و تنومند دارای ارزش خاصی است.
دکتر قاسم اهری فرزند ارشد حاجی حسن آقا به سال ۱۲۶۳در اهر چشم به جهان گشود، پس از اتمام تحصیلات ابتدایی و متوسطه به اروپا رفت و در رشته پزشکی موفق به اخذ درجه دکترا شد، وی پس از بازگشت به ایران در چندین دوره به‌عنوان نماینده اهر در مجلس شورای ملی انتخاب شد و در سال ۱۳۲۸ در اولین دوره مجلس سنا به‌عنوان سناتور آذربایجان انتخاب شد.
دکتر قاسم خان اهری در سال ۱۳۴۵ به علت بیماری به پایتخت اعزام شد اما دار فانی را وداع گفت و در تهران به خاک سپرده شد.
شهرستان اهر پایتخت ورنی و ورنی بافی در ایران
یکی از صنایع‌دستی منحصربه‌فرد شهرستان اهر، هنر ورنی نام دارد که این شهرستان را به‌عنوان پایتخت ورنی ایران معروف کرده است.
ورنی هنر بومی منطقه قره داغ در استان آذربایجان شرقی است و حدود دو قرن قدمت دارد. برخی از ورنی بافان معتقدند خاستگاه اصلی آن منطقه قره‌باغ در آن‌سوی ارس بوده و بعد به منطقه قره داغ راه‌یافته است.
علاوه بر قره داغ؛ ورنی هنر - صنعت دستی منطقه مغان در استان اردبیل نیز به‌حساب می‌آید، در واقع ورنی محصول محیط زندگی عشایری در منطقه قره داغ و مغان و عمدتاً برخاسته از ایل عشایر قره داغ و شاهسون است.
امروز جوامع عشایری مهم‌ترین مراکز تولید ورنی هستند و برخی روستاها مانند نجف تراکمه در آبش احمد شهرستان کلیبر کانون بافت ورنی هستند.
اهر نیز به‌عنوان مرکز و کانون شهری مهم منطقه قره داغ از گذشته مرکز بافت و عرضه ورنی در بازار تاریخی خود بوده است.
ورنی؛ بافتنی میان گلیم و فرش است، بدون نقشه و به‌صورت ذهنی بافته می‌شود، ورنی را می‌توان هنر بانوان عشایر عنوان کرد. البته توسط مردان نیز بافته می‌شود.
از سال ۱۳۸۴جشنواره ورنی در اهر برگزار می‌شود و تاکنون هفت دوره از این جشنواره برگزار شده است.
ارتفاعات قوشاداغ و تالاب قوچ گولی اهر
قوشاداغ از ارتفاعات مهم و قابل‌توجه در استان آذربایجان شرقی است که در جنوب اهر از سبلان به سمت جلفا گسترش دارد. بلندترین قله آن در جنوب شرق شهر اهر ۳۱۵۰ متر ارتفاع دارد. گردنهٔ معروف گؤیجه بئل که از زیباترین پدیده‌های طبیعی است، در محدودهٔ این کوهستان بر سر راه تبریز به اهر قرار گرفته است که در ورودی و خروجی آن دو کاروانسرا وجود دارد.
تمام ارتفاعات قوشاداغ پوشیده از مراتع سرسبز و خرم است که در تابستان مورد استفاده عشایر دشت مغان و ارسباران قرار می‌گیرد. قوشاداغ می‌تواند گردشگری اهر را رونق ببخشد. وجود این ارتفاعات قابلیت بزرگی برای توسعه‌ی گردشگری کوهستان در این شهرستان است. ارتفاعات قوشاداغ در جنوب و ارتفاعات شیور در شمال برای کوه‌پیمایی و دامنه نوردی بسیار مناسب است و هر هفته صدها نفر از علاقه‌مندان به طبیعت کوهستان عازم این ارتفاعات می‌شوند.
کوه قوشاداغ در جنوب شرق اهر که “یای قاری” نشان شناخته‌شده‌ی آن است، چندین سال است که میزبان برنامه‌ی جذابی با عنوان “همایش کوه‌پیمایی یای قاری” است و در این برنامه هزاران تن از شهروندان از هوای خوش و مناظر زیبای ارتفاعات این کوه بهره می‌برند. در دامنه‌ی فراخ این کوه خانواده‌ها چادر می‌زنند و در ارتفاعات پایین به گردش می‌پردازند.
بسیاری نیز به‌سوی قله‌ی قوشاداغ در ارتفاع ۳۱۵۰ متر صعود می‌کنند. در مسیر صعود چندین چشمه با آب گوارا و خنک از مهمانان پذیرایی می‌کند و در میانه‌ی راه تالاب“قوچ گولی” همراه با چمنزار وسیع سفره‌ای گسترده برای گردشگران است.
علاوه بر تالاب قوچ گولی در شرق اهر تالاب یوسفلو و تالاب دیبسیز نیز از جاذبه‌های گردشگری شهرستان اهر هستند. تالاب یوسفلو در ضلع شمالی جاده اهر ـ مشگین شهر و در نزدیکی روستایی به همین نام در شمال افیل شامی واقع است. تالاب دیب سیز در نزدیکی روستای قشلاق شاهوردی واقع است که آن را در سال‌های اخیر دست‌کاری کرده و تبدیل به سد کوچک کرده‌اند. تالاب قوچ گولی در ارتفاعات قوشاداغ و در مسیر قله قوشاداغ واقع است. این تالاب در ارتفاع ۲۵۰۰ متری قرار گرفته و راه‌سازی‌های اخیر برای ییلاق عشایر آن را در معرض نابودی قرار داده است.
دریاچه سد ستارخان شهرستان اهر و جاذبه‌های دیدنی و طبیعی
سد ستارخان اهر سدی است خاکی که بر رودخانه اهرچای در ۱۵ کیلومتری غرب شهر اهر در مسیر جاده اهر – ورزقان قرار گرفته است. با احداث سد ستارخان ضمن کنترل و تنظیم جریان‌های سطحی رودخانه اهر، آب مورد نیاز بخشی از اراضی کشاورزی پایین‌دست سد و آب شهر شهرستان اهر تأمین می‌گردد.
سد ستارخان از نوع خاکی با هسته ناتراوای رسی، به ارتفاع ۷۵ متر از روی سنگ‌بستر می‌باشد که در سال ۱۳۷۷ به بهره‌برداری رسیده است طول تاج آن ۳۵۰ متر و عرض تاج و خاک‌ریزی در کف به ترتیب ۱۱ متر و ۴۸۰ متر می‌باشد. حجم کل بدنه سد ۶/۲ میلیون مترمکعب و حجم کل خاک‌برداری‌ها و سنگ برداری‌ها ۳/۱ میلیون مترمکعب است. هسته رسی پس از برداشت آبرفت به عمق حدود ۱۷ متر بر روی سنگ‌بستر مناسب قرار گرفته است. حجم مخزن در تراز نرمال ۱۳۵ میلیون مترمکعب، حجم مفید آن ۱۲۰ میلیون مترمکعب و حجم آب تنظیم شده در حدود ۹۰میلیون مترمکعب می‌باشد
مهم‌ترین آبزیان این سد ماهیانی همچون ماهی سفید رودخانه‌ای، کفال، کپور، زردپر، ساس و آبزیان دیگری مثل نوعی خرچنگ و میگو بودند که ماهی سوف نیز در سال ۱۳۸۲ به این جمع اضافه شد.
هدف از رهاسازی ماهی سوف در این سد از بین بردن ماهیانی بود که به انگل لیگولا مبتلا شده بودند که این انگل توسط پرندگان مهاجر به اینجا منتقل شده بود. در حال حاضر ماهی سوف تنها وارث این سد شده و ماهیان دیگر خیلی بندرت مشاهده می گردند علاوه بر ماهیان این سد زیستگاه پرندگان مختلفی است.
به دلیل شرایط آب و هوایی دلپذیر سد ستارخان در فصول گرم سال و همچنین امکان صید انواع ماهی در آب‌های این سد و فضای سبز اطراف و ایجاد کمپ گردشگری در این این محل، موجب شده تا سد ستارخان به تفرجگاهی برای خانواده‌ها و جوانان تبدیل شود. این سد اخیراً به زیستگاه پرندگان مهاجر تبدیل شده که در تابستان مرغابی، لک لک و مرغ ماهی‌خوار و در فصل زمستان انواع مختلف پرندگان آبزی در این سد دیده می‌شوند و این موجب توجه سیاحان بسیاری به این منطقه شده است.
یکی از آثار ملی ایران به نام مسجد جامع اهر
مسجد جامع اهر در خیابان قدس این شهر واقع شده و منسوب به دوره سلجوقی و اتابکان است. این مسجد از نظر شیوه معماری و تزئینات از مساجد بسیار زیبای استان آذربایجان شرقی است.
از ضمائم مسجد جامع اهر لوح‌هایی بر بالای سردر و پایه سمت راست و ۵ گل مشروحه در لچک‌های سردر می‌باشد. این مسجد ۲۱ گنبد دارد که در دوره‌های مختلف به تعداد آن‌ها افزوده شده است.
مسجد جامع اهر دارای صحن روباز، شبستانی با ستون های حجیم و کتیبه های تاریخی است . حیاط مسجد بدون درنظرگرفتن چندین اتاق در طرفین سردر، دارای ۱۰/۳۱متر طول و ۵/۲۸ متر عرض است و در وسط آن، حوضی متناسب با ابعاد آن وجود دارد . در ورودی و کفشکن مسجد درگوشه جنوب غربی حیاط واقع شده است . شبتان مسجد، فضایی وسیع و کم ارتفاع به طول ۶/۳۰، عرض ۱۶و ارتفاع ۵ متر- با احتساب گنبدها- است . پوشش ۲۱ گنبدی این شبتان، برروی چهارده پایه دروسط و چهارده نیم پایه در اضلاع شمالی و جنوبی قرار گرفته است . ستون ها ازحجم زیادی برخوردارند که تناسب مسجد را برهم زده است . تمام سطوح ستون ها و دیوارها سفیدکاری و تنها قسمت‌هایی از ازاره آن سیمان کاری شده است . فضای شبستان مسجد توسط دیوارهای جدا کننده ای به سه قسمت باکاربری های مختلف تقسیم شده است.
در ورودی مسجد طاق‌نمای آجری و ازارهٔ معمولی دارد. بر بالای آن لوحه‌ها و در لچک‌های آن پنج گل نقش بسته است. سنگ نبشتهٔ بالای سردر حاوی تاریخ بنا و نام بانی آن است.
این اثر در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۶۱۵۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
بازار سرپوشیده اهر (بازار نصیر بیگ) دومین بازار تاریخی آذربایجان
شهرستان اهر دارای بازار زیبایی است به طوری که یکی از بهترین بازارهای آذربایجان بعد از تبریز است، این بازار دارای تزئیناتی است که در بازار های شهر های دیگر کمتر دیده می‌شود.
بازار سرپوشیده اهر از جمله بازارهای تاریخی است که معماری آن و مشاغل موجود جلب توجه می‌کند و یکی از جاذبه‌های گردشگری اهر به شمار می‌آید.
این بنای سرپوشیده چندیدن در ورودی داشته و شامل بازار مسگران (مسگرخانه)، بازار کلاه‌دوزان، راسته آهنگران، میدان دواب، میدان تره‌بار است، این بازار همچنین دارای حمامی بوده که در زمان های قدیم از بین رفته است و اکنون محوطه آن دیده می‌شود.
سردر «نصیر بیگ» بازار تاریخی اهر تقریبا دست نخورده باقی‌مانده است. علاوه بر این، راسته بازار، بازار کفاشان و بازار نصیر بیگ قسمتی از بازارهای قدیمی اهر است که به شکل و شیوه قدیمی خود پا بر جاست.
این بازار در زمان حکمران ارسباران (رشیدالملک) مرمت و بازسازی شده و دارای راسته بازار، بازار نصیربیک، بازار جعفرقلی خان، بازار کفاشان می‌باشد.
راسته سه دکانلار و راسته مسجد سفید به اضافه محله قلعه قاپوسی از مراکز داد و ستد در اهر به شمار می‌رود.
بازار تاریخی اهر دارای تزئینات گچبری است و این تزئینات در کمتر بازاری دیده می‌شود.
بخش‌هایی از این بنا در زلزله ۲۱ مزداد ۱۳۹۲ تخریب شده بود که در عرض ۳ ماه مرمت و بازسازی شد.
نظر شما