رفتار انتخاباتی مردم ایران و سونامی رای دهی

علی دارابی در کانال تلگرامی خود نوشت: امروز در دانشگاه صداوسیما به عنوان سخنران نشست علمی شناخت رفتار انتخاباتی ایرانیان حضور داشتم. در میان دانشجویان و اساتید دانشگاه فرصت را مغتنم شمردم و بخش‌هایی از مباحث کتاب رفتار انتخاباتی در ایران و  جامعه شناسی انتخابات یازدهم را به اجمال مطرح کردم که برای مطالعه بیشتر می توان به این دو کتاب رجوع کرد.

در هر جامعه ای دلایل مردم برای شرکت کردن یا نکردن در انتخابات باهم متفاوت است. صاحب نظرات معتقدند که پس از پنج دهه پژوهش درباره رفتار رای‌دهی، هنوز چارچوب نظری استواری برای مطالعه این نوع مشارکت سیاسی در انتخابات وجود ندارد اما برخی دیدگاه‌های نظری را می‌توان به بحث گذاشت که جوانبی از رفتار رای‌دهی مردم را تبیین می‌کنند.

الگوی جامعه شناسی سیاسی دارای دو نظریه در این باره است. اول کارکردگرایی که هدف از مشارکت سیاسی در قالب رفتار انتخاباتی را حفظ و بقای نظام سیاسی می‌داند. دومین نظریه مبادله است که به فایده گرا نیز معروف است و روابط اجتماعی را به صورت مبادلاتی می بیند که افراد هزینه و سود خود را در آن محاسبه می کنند.

الگوی  اقتصاد سیاسی در باب انتخابات دارای دونظریه شاخص است. نظریه اول دیدگاه انتخاب عاقلانه را مطرح می کند که نتیجه‌ی نظریه این است که برداشت های مردم از منافع خود و کاندیدای مدعی برآورده کردن آن منافع، بر اساس عملکرد گذشته ی کاندیدا و همچنین رفتارهای شخصی، حزبی، قومی و قبیله ای آنهاست. نظریه دوم در این الگو به انتخاب عاقلانه ی اصلاح شده معروف است. این نظریه مدعی است که هرچقدر افراد سطح سرمایه اقتصادی و فرهنگی و توان شناختی شان افزایش یابد و از سوی دیگر احساس تاثیرگذاری شان در عرصه اجتماعی و سیاسی کاهش یابد، بیگانه شدنشان از مشارکت به همان نسبت افزایش خواهد یافت.

مکتب مطالعاتی شیکاگو در بحث انتخابات زیرمجموعه ی دیدگاه سوم قرار می گیرد. دیدگاهی که به رواشناسی سیاسی اجتماعی معروف است. نظریه پردازان این مکتب اعتقاد دارند تجربه شرکت در انتخابات های پیشین و احساسی که از نتیجه آنها در افراد به وجود آمده و همینطور ارزیابی هایی که از نظام موجود دارند، رفتار رای دهی را تعیین می کند. همچنین دیدگاه شناختی و دیدگاه اینگلهارت در این دسته قرار می گیرند.

 آنچه که شرح دادم هفت مقوله ای بود که می توان آن را «سونامی رای دهی و علت یابی آن در جامعه ایرانی» نام نهاد. این هفت مقوله عبارت اند از: خلقیات ایرانیان، استقبال از مظلوم و گسترش راه مظلوم نمایی، پدیده اشباع شدگی، ائتلاف های انتخاباتی، منجی گرایی، نقش رسانه ملی، شبکه های اجتماعی و #لج_ملی. در آینده به تشریح تفصیلی تر این موارد می پردازم.