تلاشهای اردوغان برای تأثیرگذاری بر همه پرسی ترکیه

خبرگزاری مهر- گروه بین الملل: همه پرسی تغییر قانون اساسی ترکیه روز یک شنبه ۲۷ فروردین در سراسر این کشور برگزار می شود. پیش از این همه پرسی در کشورهای دیگر برگزار شده و ترک تبارها نظر خود را در خصوص تغییر قانون اساسی به صندوقهای رأی ریخته اند.

رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه بعد از کودتای نافرجام تلاش بسیار کرده تا نتایج این همه پرسی مطابق میل وی باشد. لغو میتینگهای انتخاباتی در کشورهای اروپایی و سخنان مقامات ترکیه را برخی در راستای تحریک حس ملی گرایی ترک تعبیر کردند که ظاهرا بر آرای ترک تبارها در خارج از ترکیه نیز تأثیر مثبت داشته است.

حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان از دو سال اخیر تاکنون تلاش کرده تا بتواند تمام تمرکز خود را بر تغییر نظام پارلمانی دموکراتیک به نظام ریاست‌جمهوری معطوف کند و به نوعی می‌توان آن را راهبرد «آک‌پارتی» و شخص رئیس‌جمهوری ترکیه تلقی کرد.

با توجه به تلاشهای اردوغان به نظر می رسد هزینه شکست در همه پرسی برای وی نیز افزایش پیدا کرده است. آثار و تبعات شکست یا پیروزی اردوغان در همه پرسی و آثار آن بر سیاست خارجی منطقه ای آنکارا در نشستی با حضور کارشناسان ترکیه دکتر احمد نورانی، علی قائم مقامی و ابراهیم فراهانی مورد بررسی قرار گرفته که بخش نخست آن در ادامه آمده است.

*آیا این فرض درست است که اردوغان تلاشهایی انجام داده تا نتیجه دلخواه خودش را از رفراندوم بیرون بیاورد؟ اگر این فرض درست است آن تلاشها چیست؟

علی قائم مقامی: این فرضیه کاملا درست است. اردوغان اهداف بسیار گسترده ای دارد اول اینکه از نهضت «ملی گوروش» به رهبری پروفسور «نظم الدین اربکان» انشعاب پیداکردند، بدین معنی که از تفکرات این نهضت کاملا جدا شدند و در محور غرب قرار گرفتند. بعد از تشکیل حزب عدالت و توسعه آقای اربکان انتقادها و پیش بینی هایی برای حزب عدالت و توسعه داشت که بسیاری از آنها درست از آب درآمدند برای مثال پیش بینی ورود نظامی به سوریه.

تفکرات ارودغان برعکس تفکرات جریان «ملی گوروش» است و تمام استراتژی وی اتحاد کامل با غرب، اتحاد کامل با ناتو و عضویت در اتحادیه اروپا است. اما اردوغان شبیه پرگاری است که یک سر آن ثابت و سر دیگر آن در کل جهان می چرخد. یعنی اردوغان با کل کشورهای پنج قاره در ارتباط است اما محور اصلی اش غرب است  و به هیچ وجه از این محور عبور نکرد چرا که از لحاظ نظامی، تسلیحاتی و اطلاعاتی و... کاملا وابسته به  امریکا و ناتو است و حتی در صنایع دفاعی و تسلیحات سنگین مثل تانک، هواپیما و ... وابسته به غرب است.

استراتژی اردوغان این است که کاملا بر ترکیه مسلط باشدو طی سخنرانی هایی که وی انجام داده است نیز ابراز داشته که باید در ترکیه نظام فدرالیسم برگزار شود و تمام کشورهای پیشرفته نظام فدرالی دارند و ما نباید از نظام فدرالی بترسیم و حتی در سرفصل مذاکرات ترکیه با اتحادیه اروپا (سرفصل ۲۳) به نوعی فدرالیسم ترکیه را پیش بینی کرده، اما مخالفین اردوغان اعلام می کنند که نظام فدرالیسم و این نوع ریاست جمهوری انفرادی ترکیه بر ضد ترکیه است و سبب به وجود آمدن مشکلات سیاسی و اجتماعی و حتی تجزیه قومی در ترکیه می شود. اما اردوغان به شدت اصرار دارد که این کار را پیش ببرد. آمار نشان می دهد، حداکثر مخالفینی که توانستند از رادیو و تلوزیون ترکیه استفاده کنند نزیک به ۵۰ ساعت است. یعنی کاملا انحصاری است. علاوه بر این حزب دموکراتیک خلق ها به رهبری فیگن یوکسک داغ  و صلاح الدین دمیرتاش و ۱۱ نفر از رهبران اصلی آنها را بازداشت کردند و حدود ۸ هزار نفر از کادرهای مدیریت استانی و شهرستانی آنان را بازداشت کردند چرا که گفتند که ما به رفراندوم نه می گوییم و اجازه نمی دهیم که نظام ریاست جمهوری در ترکیه به وجود بیاد. بیش از ۱۱ هزار نفر به بهانه این که تروریست هستند و طرفدار «پ ک ک» و ... در بازداشت هستند. جو خفقانی را ایجاد کرده است که همه دچار وحشت شده اند و این فاجعه بار خواهد بود.

احمد نورانی: رفراندوم برای رئیس جمهور ترکیه به دلایل مختلف حائز اهمیت است. بعد از سال ۲۰۰۳ و از زمانی که آ ک پ در ترکیه به قدرت رسید، حدود ۱۴ سال است که آمال اردوغان رییس جمهور ترکیه بیشتر تغییر قانون اساسی کودتا گران است. هدف وی همواره تغییر سیستم پارلمانی کنونی ترکیه به سیستم ریاستی بوده است. در این رابطه  با توجه به تلاش ها و موفقیت هایی که داشته،  همواره موفق به کسب اکثریت قاطع در پارلمان شده است.

 این موفقیت فرصت اعمال این دیدگاه را به اردغان داده است، از سوی دیگر تعاملی و تسامحی که اردوغان با شاخه های دیگر قدرت به ویژه در سالهای اولیه با جناح های نظامی و لائیک داشت سعی کرد به صورت خزنده و آرام آرام برنامه ها و سیاست های خودش را به پیش ببرد، البته مهمترین فاکتور در پیشبرد اهداف اردوغان،  تداوم حمایت های مردمی با توجه به قابلیت بالای ایشان در اقناع افکار عمومی بوده است.

البته سابقه مذهبی وی و همراه بودن ایشان با مرحوم نجم الدین اربکان در افزایش مقبولیت ریس جمهور ترکیه تاثیر زیادی دارد. اردوغان به دلیل همین مقبولیت ها بود که موفق به کسب بیش از ۵۰ درصد آرا  در جریان رقابت ریاست جمهوری شد. ایشان پس از نشستن  بر مسند ریاست جمهوری، اقدام به استفاده از نهایت اختیارات قانونی داده شده در قانون اساسی کنونی نمود.

یعنی اگر روسای جمهوری قبل از اردوغان حتی عبدالله گل که از دوستان اردوغان است هرگز  از اختیارات قانونی خود همانند اردوغان استفاده نمود، عمده دلیل آن  این بوده که اردوغان برخلاف تمامی روسای جمهور قبلی که توسط پارلمان برگزیده می شد،  با آرا مستقیم مردم انتخاب شده بود. وی پس از رییس جمهور شدن با قدرت جلو رفت و اقداماتی را برای حذف آن بخش از افرادی که مانع عمده برای قوه مجریه محسوب می شدند به عمل آورد. لذا پاکسازی های صورت گرفته پس از کودتا و مقابله جدی با اقدامات مخربانه گروه فتح الله گولن در دستگاههایی متخلف لشکری و کشوری در همین راستا صورت گرفت.

در خصوص اصلاح ۱۸ ماده قانون اساسی ترکیه آقای اردوغان و تیم آن مدعی هستند که تمامی تبلیغات و اقدامات صورت گرفته برای ترغیب مردم برای دادن رایEVET منطبق با اصول قانونی و دموکراسی است،  این در حالی است که احزاب مخالف به ویژه حزب مخالف اصلی CHP معتقد است حزب حاکم با استفاده از امکانات دولتی و تخلفات مکرر قانونی سعی در تحمیل  نظر خود بر مردم دارد.

مخالفان اتهاماتی را مطرح می کنند. نمونه آن  مصاحبه هفته گذشته آقای کمال قلیچداراوغلو رهبر حزب جمهوری خلق ها در تلویزیون دولتی ترکیه TRT  است. بر اساس قانون رادیو تلویزیون دولتی ترکیه موظف هست همانگونه که نظر جناح دولت را پخش می کند نظر مخالفین را نیز به همان اندازه پخش نماید. در حالیکه واقعیت غیر از این است. قلیچدار اوغلو در ارتباط با پخش تنها برنامه از ایشان گفت: پس از چندین هفته تلاش و واسطه قرار دادن برخی شخصیت های دولتی نظیر نعمان کورتولموش معاون نخست وزیر بالاخره موفق به گرفتن وقتی برای برنامه خود شدیم،  لیکن این برنامه نیز به دلیل تقارن با سخنرانی رییس جمهور با نیم ساعت تاخیر آغاز شد.  وی  در واکنش به این اقدام TRT  گفت یکی از عوارض فرد محور شدن کشور بروز و تکرار اینگونه اقدامات خلاف قانون خواهد بود.

*ترامپ هم همین اقدام را انجام داد همه رسانه را محکوم کرد اما در نهایت هم وی بود روی کار آمد. آیا امکان دارد که اتفاقی شبیه ترامپ برای اردوغان هم بیفتد؟

نورانی: چنانچه مقصود شما از تلاشهایی اردوغان استفاده نابرابر از امکانات تبلیغاتی باشد می تواند درست باشد. زیرا حزب حاکم با توجه به امکانات قانونی، دسترسی های بهتر و مقبولیت بیشتری که دارد طبیعتاً علاوه بر بهره برداری از امکانات دولتی، از امکانات رسانه ای بخش خصوصی مخالف نیز به دلیل الزامات قانونی بهر مند است. به همین دلیل ما شاهد آن هستیم که در جریان تبلیغات رسانه ای و میدانی رییس جمهور،  نخست وزیر،  معاونین آنها و وزرا حضور بسیار پر رنگتری در مقابل مخالفین دارند، حضور مخالفین در صحنه های تبلیغاتی در حال حاضر بیشتر به آقای قلیچدار اوغلو در اولویت بسنده شده است،  چرا که برخی دیگر از رهبر نظام مخالف نظیر دمیرتاش که سخنور چیره دستی هم هست و همچنین خانم یوکسک داغ  که هر دو رهبر مشترک حزب دموکراتیک خلقها (وابسته به اکراد) هستند به اتهام حمایت از تروریسم  در زندان هستند.  همین امر موجب بی عدالتی تبلیغاتی و نابرابری موافقین و مخالفین تغییر قانون اساسی در رفراندوم شده است. من فکر می کنم که این بی عدالتی تاثیر نامطلوبی در نزد افکار عمومی می گذارد.

ابراهیم فراهانی: در بحث جدایی اردوغان از نهضت ملی گوروش باید گفت که اگر این جدایی صورت نمی گرفت غرب به اسلامگراها اجازه نمیداد به قدرت برسند و دیگر اینکه درسال ۲۰۰۱ بعد از ۱۱ سپتامبر معروف ما یک روندی را در خاورمیانه داشتیم به نام دموکراسی سازی به این معنا که کشورهای قدرتمند بیایند و کشورهای خاورمیانه را دموکراتیک کنند و برای این روند یک الگو ارائه دادند که در آن ترکیه به عنوان بهترین الگوی مسلمان بود و این دومین دلیل به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه بود. سومین دلیل این بود که اگر حزب عدالت و توسعه با «فتح الله گولن» همکاری نمی کرد و افکارش را قبول نداشت، گولن هم با اردوغان همکاری نمی کرد و وی هم توانایی اداره کشور را نداشت.

برای حذف نیروهای سکولار آتا ترک چه در ارتش چه در نهادهای دیگر، در سال ۲۰۰۷ هم ارتش خواهان راه اندازی کودتایی در مورد انتخابات پارلمانی بود، اما وقتی نیروهای سکولار آتا ترک از کشور حذف شوند باید نیرویی جایگزین شود، اما این نیروها را گولن از سال ۱۹۸۰ پرورش داده بود و برای همین گولن نیز باید برای این کار کمک میکرد اما طرز فکر گولن بسیار مهم است. در واقع تفکر گولن این است که ما مسلمان هستیم ولی به اسلام کاری نداریم. او معتقد است جهان اسلام با معضلاتی مواجه است که من مسلمان با آن کاری ندارم، مثلا درگیری های اسرائیل و فلسطین به من مربوط نمی شود، من مسلمانم اما با اسرائیل و کشورهای غربی رابطه خوبی دارم، من میخواهم همزیستی و تعریف اسلامی که خودم دارم را با اروپا و غرب داشته باشم.

 در درگیری که بین اردوغان و اسرائیل در خصوص کشتی آزادی برای کمک رسانی به غزه پیش آمد، گولن کاملا مخالف بود و در واقع مخالفت وی با اردوغان از آن سال آغاز شد و در سال ۲۰۱۳ اختلافات آنها به حدی رسید که گولن چند وزیر و حتی فرزند خود اردوغان را به اتهام فساد مالی زیر سوال رفت.

اما نکته دیگر شخصیت خود اردوغان است که شخصیتی اقتدارگراست و شخصیت اقتدارگرا دو چیز را نمیتواند قبول کند یکی شکست یکی رقیب، اردوغان هر رقیبی داشته کنار گذاشته، عبدالله گل، داوود اوغلو و ... همه رقبا را کنار گذاشته است.

همچنین شکست سیاست خارجی خود را نیز نمی تواند قبول کند مخصوصا سقوط مرسی و ماندن اسد بر قدرت را. وی این شکست ها را هم به گردن دیگران انداخت.وی همچنین شکست در انتخابات را هم نمیتواند قبول کند.

 اما نکته بعدی خود رفتار اردوغان بعد از سال ۲۰۱۴ است. از ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۴ و طی این یازده سال تمام کشور در ید قدرت وی است و در سال ۲۰۱۴ از یک جایگاه حقوقی به سمت بالاتر ریاست جمهوری می رسد. خواهان انتقال قدرت خویش به ریاست جمهوری است و عملا هم همین کار را کرد. در هیئت دولتی که باید نخست وزیر تشکیل بدهد و رئیس جمهور نباید در آن شرکت کند، شرکت می کرد. در انتخابات ۲۰۱۵ که رئیس جمهور باید بی طرف باشد از حزب عدالت و توسعه دفاع کرد و ... .

اما موضوع دیگری که باید در نظر داشت کودتای نافرجام ۲۰۱۶ است که باعث شد که این کودتای نافرجام تبدیل شود به شبه کودتای اردوغان، از سال ۲۰۱۳ و از زمانی که اردوغان با گولن به اختلاف خورده بود اسامی تمام طرفدران گولن را جمع کرده بود تا در یک اقدامی که در واقع کودتای نافرجام به وی داده بود بتواند حذفشان کند به همین دلیل هم آمریکا شخصی به نام گولن را هیچ گاه به ترکیه پس نمی دهد. چون همیشه باید مقابل یک شخص مقتدر، یک برگ برنده ای به نام گولن را داشته باشد که بتواند آن را جلوی اردوغان قرار بدهد.

نکته دیگر سردر گمی در سیاست خارجی هست بعد از ۲۰۱۱ از وابستگی متقابل و سیاست خارجی لیبرال و تنش صفر وارد واقع گرایی می شود و بعد از شکستها نیز وارد واقع گرایی تدافعی شد و بعد از کودتا وارد مرحله تهاجمی شد و به کشور عراق و سوریه وارد شد.

اما نتایج انتخابات پارلمانی ۲۰۱۵ و ۲۰۱۴ نشان دهنده این است که اردوغان زیر ۵۰ درصد رای دارد و برای اینکه بخواهد رای را جمع کند حتما باید یک عملی را انجام بدهد. اردوغان درسال ۲۰۱۵ تجربه اینکه بی ثباتی ایجاد کند و رای بیاورد را داشته و مردم هم به این عدم ثبات رای دادند و تعداد آرای کرسی های پارلمانی اردوغان به ۳۱۷ رای رسیده است. اما در کوتاه مدت این استراتژی بحران جواب داد اما از آن تارخ به بعد چند سال گذشته و بحران باز افزایش پیداکرده و حال باید دید که آیا باز هم مردم ترکیه این اشتباه را خواهند کرد. مطمئنا این کار را نمی کنند. با اینکه اردوغان رای حرکت ملی را جمع کرده باز هم نمی تواند رای بیاورد. اردوغان قبلا حامی کردها بود و حال خود را یک شخص ملی گرا نشان می دهد. وقتی کردها توانستند بالای ۱۰ درصد رای بیاوردند و در انتخابات بعدی ۱۱ درصد و توانستند بدون قیومیت اردوغان مستقل باشند اردوغان استراتژی خودش را عوض کرد. اگر حزب حرکت ملی را به عنوان پشتوانه اردوغان در نظر بگیریم زیر ۵۰ درصد رای اردوغان است مگر اینکه حرکت دیگری انجام دهد و مردم دوباره همان اشتباه سال ۲۰۱۵ را انجام بدهند.

قائم مقامی: فتح الله گولن و اردوغان از سال ۱۹۹۹ متحد شدند در حالی نهضت ملی گوروش با گولن دشمن خونی بود یعنی فتح الله گولن می گفت که اربکان خواهان اسلام حاکمیتی است و ما خواهان اسلام حاکمیتی نیستیم و در نتیجه با اردوغان متحد شد. نفوذ وی نیز از دبیرستان ها در ارتش شروع شد تا آکادمی های جنگ ارتش و هم چنین آکادمی های پلیس. به نظر من گروه گولن به شدت تکفیری اند و هیچ فرقی با داعش ندارند و این کاملا مستند است. گولن به شدت ضد شیعی و ضد ایران است و این را بارها در سایت خودش و چندین سایت مختلف اعلام کرده، حتی کنفرانسی ۳ روزه را برگزار کرد به نام کنفرانس «متعه»، در آن کنفرانس ایران را کاملا محکوم کرد و همچنین انقلاب ایران را بزرگترین ضربه به وحدت جهان اسلام خواند!

*توجیه اردوغان برای تغییر نظام پارلمانی به ریاست جمهوری چیست؟

قائم مقامی: اردوغان اعلام کرد که نظام پارلمانی دموکراتیک، حتی قوه قضاییه ای که وجود داشت مانع رشد ترکیه است و باید نظام ریاست جمهوری بوجود بیاید و همچنین گفت من از زمانی که به انتخاب مردم رئیس جمهور شدم به صورت عملی این موضوع را اجرا کردم. رئیس حزب حرکت ملی «دولت باغچه لی» هم اعلام کرد که اقدامات  عملی اردوغان خلاف قانون اساسی است. ما از این نظام ۱۸ ماده ای حمایت کردیم و تصویب شد تا این اقدامات خلاف قانون اردوغان تبدیل به قانون شود. وی همچنین گفت که نظام چند حزبی و حکومت های ائتلافی همیشه باعث تنش ها و بحران های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی می شود، پس باید نظام دوسره نخست وزیری و ریاست جمهوری در قوه مجریه در ساختار دولت یکدست بشود یعنی نباید یک نوع پراکندکی بوجود بیاید و توجیه دیگر هم این است که احزاب زیادی وراد جامعه می شوند که ایجاد یک نظام دو حزبی در ترکیه شبیه آمریکا می تواند مثل احزاب جمهوریخواه و دموکرات، سایر احزاب کوچک تر را که موجب ناکارآمدی می شوند را حذف کند.

در واقع اردوغان می خواست که قانون اساسی ترکیه را به طور کامل تغییر بدهد اما تحت فشار افکار عمومی نتوانست و با حزب حرکت ملی ائتلاف کرد که این حزب حرکت ملی گرای یک پیش شرطی داشت و آن این بود که چهار ماده اصلی قانون اساسی که فعلا وجود دارند و متشکل از اصول انقلابات آتا ترک، اصل لائیسم، جمهوریت و غربگرایی است باید حفظ شود و اردوغان این ۴ ماده اصلی را پذیرفت.

نورانی: توجیهی که اردوغان برای تغییر نظام داشته و افکار عمومی را هم با خود همراه داشته بی ثباتی اکثریت حکومتها و دولتها در دوران گذشته بوده و اینکه سیستم پارلمانی آنها دچار مشکل هست جای بحث نیست و میتوانست اصلاح شود. حتی برخی اعلام میکنند که با سیستم ریاستی مخالف نیستیم ولی مشکل ما نقایص متعددی است که فرد محور شده است.

اما توجیه اردوغان برای نظام ریاستی تغییر مکرر دولتها بوده، در ترکیه بطور متوسط هر یک سال و نیم یکبار تغییر دولت تغییر کرده و این عدم ثبات موجب موقف شدن برنامه ها و طرح ها و مانعی برای پیشرفت کشور بوده است.

و دلیل دیگر غیرعملی شدن قوانین با تغییر دولت ها است. قوانینی که در مجلس و دولت ارائه شده هیچ فرصتی برای عملی شدن انها وجود ندارد چرا که در داخل پارلمان با تعارض مواجه می شود و در داخل حکومت وقتی برای اجرای ان وجود ندارد چرا که تا بخواهد اجرایی شود این حکومت سقوط می کند.

دلیل دیگر ورود مکرر پارلمان در امور دولت است که به راحتی در کوچکترین مسائل قانونی و اجرایی کشور دخالت میکند و این موجب متوقف شدن این امر خواهد شد. موضوع بعد یک دست شدن سیستم اجرایی و تداوم برنامه ها طی پنج سال است. نهادهای دیگر فقط به صورت نظارتی کار خواهند کرد.

منتقدان بر این باورند که چون انتخابات پارلمان و رئیس جمهوری همزمان است اکثریتی که حزب حاکم دارد به نوعی سیستم نظارتی را نیز در اختیار خواهد گرفت لذا برخود دقیق وجود ندارد.

توجیه دیگر دعوای مکرر نخست وزیر و رئیس جمهور است الان برنامه هایی که تلویزیون دارد نشان دهنده درگیری های دائم نخست وزیر و روسای جمهور ترکیه از گذشته تاکنون است و این درگیریها همواره در داخل سیستم بوده و عامل سقوط دولت هم همین دوسیستمه بودن است. چرا که اختیارات نخست وزیر و رئیس جمهوری تفکیک شده نیست. ضمن اینکه اختیاراتی را که قانون اساسی به روسای جمهور داده بود را بعضی عملی نمیکردند و برخی عملی میکردند و در مجموع به نتیجه رسیدند که همه اینها موجب عقب ماندگی ترکیه و مانع عمده ای در پیشرفت کشور بوده  و ما با تغییر این سیستم خواهان برداشت عوامل بازدارنده در کشور هستیم.

فراهانی: اما در مورد اینکه چرا اردوغان خواهان اقتدار است، باید گفت که اردوغان قبل از اختلاف با روسیه و قضییه بمب افکن ها گفته بود که بهترین راه حکومت حکومتی است که هیتلر داشته و الگوی من هیتلر است و برای اینکه بتوانم بحران ها را کنترل کنم باید اینگونه باشم و دومین دلیل این است که خود اردوغان بعد از آتا ترک مهم ترین و بزرگترین شخصیتی است که در ترکیه به قدرت رسیده و حتی سلیمان دمیرل تا حالا شخصیت کاریزماتیک اردوغان را نداشته و در واقع شخصیت کاریزماتیک خیلی مهم و توجیه گر است و می تواند توده ها را با خودش همراه کند و در انتخابات ۲۰۱۴ که به ریاست جمهوری می رسد و نمی تواند رهبر حزب عدالت و توسعه بشود و در سالی که داوود اوغلو رهبر حزب عدالت و توسعه می شود حزب عدالت و توسعه شکست می خورد و این نشان می دهد که آن شخصیت کاریزماتیک اردوغان که از حزب عدالت و توسعه بیرون می آید این حزب فورا فرو می پاشد و دیگر نمیتواند رای جمع کند.

اما سومین دلیلی که وجود دارد این است که اردوغان اعلام می کند که در پارلمان گروهها و فراکسیون هایی هستند که حامی تروریسم و پ ک ک اند و ما باید این ها را در پارلمان تضعیف کنیم تا از این طریق پ ک ک را سرکوب کنیم.

ادامه دارد ... .