موذن‌هایی که ماندگار شدند

مجله مهر: وقتی چشم و پایمان به دنیا باز می شود.  به رسم ایرانی بودنمان اولین نجوایی که مهمان گوش هایمان می کنیم صدای اذان است. نوایی که رفته رفته عادتمان می شود در طول روز، رفت و آمدهای آفتاب را با صدای آن بدرقه کنیم و کارهایمان را با ساعت«قبل از اذان» و «بعد از اذان» تنظیم کنیم؛ برای همین می توان گفت که صدای اذان برای همه ایرانیان آشناترین نوایی است که به شنیدن هر روزه اش خو می گیریم و به وقت شلوغی و اضطراب های روزمره با گوش دادنش برای چند دقیقه هم که شده آرام می شویم؛ از همین رو می توان گفت که این نوای هر روزه در زندگی مردم ما از جایگاه ویژه ای برخوردار است اذان هایی که به واسطه صدای موذن هایشان درگذر زمان در بخشی از خاطرات شنوایی ما حسابی جا باز کرده اند. ماه رمضان و گوش سپردن بیش از پیش به اذان های افطار و سحر بهانه خوبی بود که نگاهی به همه اذان های ماندگار و خاطره انگیز چند دهه اخیر بیندازیم.

اذان موذن زاده اردبیلی

اگر نگوییم همه؛ ولی می  توانیم به راحتی بگوییم که  در گوش و خاطره بیشتر ما اذان یعنی اذان روح افزای رحیم موذن زاده اردبیلی؛ مرحوم موذن زاده معتقد بود که اذان گفتن اتفاقی موروثی در خاندانشان بوده است، میراثی که در این خانواده چیزی بیش از 150 سال قدمت دارد و شاهد این ادعا را می توان از روی نام خانوادگی«موذن زاده» پیدا کرد و صدای خوش این طایفه را نه فقط در صدای رحیم موذن زاده که در نوحه های دلنشین سلیم موذن زاده هم  یافت؛ اما برای همه ما آشناترین صدای این خاندان همان اذان معروف در آواز بیات ترک است. اذانی که تولد آن بر می گردد به روزی از روزهای سال 1334 که مرحوم موذن زاد تصمیم می گیرد یک اذان یادگاری بگوید به همین خاطر به استودیوی 6 رادیو در میدان ارگ می رود و تمام گوشه ها را امتحان می کند تا اینکه سرانجام گوشه«روح الارواح» که گوشه ای از آواز بیات ترک است به دلش می نشیند و آن را در قالب 6 دقیقه می خواند اذانی که خود موذن زاه درباره راز ماندگاری آن می گوید:« می‌گویند که این اذان خیلی زیبا گفته شده است، می‌دانید چرا؟ من جوابتان را می‌دهم برای این که باطن خوشگل است، برای اینکه این اذان را با دهان روزه پر کردم تا قربه الی‌الله باشد. این یک کار مادی نبود، بلکه معنوی بود.»

اذان حسین صبحدل

این اذان هم یکی از ماندگارترین اذان هایی است که در تمام این سالها گوشمان را به شنیدن آنها عادت داده ایم. اذانی که مرحوم حسین صبحدل آن را در اوج دوره خفقان رژیم پهلوی خوانده است. این موذن از همان دوران کودکی به خواندن اذان در مساجد علاقه داشت تا اینکه در سال های بعد  او یکی از زیباترین اذان های کشورمان را در حسینیه ارشاد خواند. در دوره پهلوی به خاطر پخش نشدن اذان از رادیو و تلویزیون این کار در محافل انقلابی پخش می شد تا جایی که بعدها از اذان مرحوم صبحدل با نام اذان انقلاب یاد می کنند. جالب است بدانید که شهید مطهری در وصیت های خودش گفته بود:«هر وقت جنازه من را از زمین بر می دارید، اذان صبحدل را پخش کنید.»

حسن رضائیان

به نسبت دو کار قبلی، این اذان در اواسط دهه شصت توسط حسن رضائیان خوانده شد. این قاری قرآن می گوید همیشه برای اذان گفتن فاکتورهای خاصی داشته چون معتقد است که اذان گفتن یک شعار است و این شعار باید با حس و حال خاصی خوانده شود؛ برای همین هم دستگاه حجاز را برای خواندن اذانش انتخاب کرده است و بعدها در سالهای بین 66 تا 67 در رادیو این اذان را برای همیشه به ثبت رسانده است.

شیخ محمد آقاتی

اذان این موذن نیز در ردیف موذن های برجسته ای مثل موذن زاده اردبیلی و سید جواد ذبیحی بوده است. موذنی که از همان کودکی در زمینه تلاوت قرآن و اذان استعداد خاصی داشته است. مرحوم آقاتی در ایام جوانی وقتی در ماه مبارک رمضان به روستای پدری‌اش می رفت در پشت بام حسینیه آنجا مناجات و دعا می‌خواند و اذان می‌گفت، جالب اینجاست که این موذن هیچ وقت استادی نداشت. در یکی از شب‌های سال 1320 که محمد آقاتی بالای پشت بام حسینیه بود، تولیت آن زمان مسجد گوهرشاد نیز در این روستا حضور داشت، با شنیدن لحن زیبای اذان و مناجات محمدآقاتی، به او  می گوید که به شیخ بگویید فردا به مسجد گوهرشاد بیاید. جالب است بدانید که در آن وقت مسجد گوهرشاد بلندگو نداشت و این تنها صدای شیخ آقاتی بود که از گلدسته‌های مسجد گوهرشاد به گوش مردم می رسید ؛ اما ماجرای اذانی که ما بعدها آن را از رادیو تلویزیون شنیدیم به  هفت سال بعد در سال 1327 شمسی برمی گردد او در همان سال اولین اذان معروف خود را در سه نوبت در رادیو تهران ضبط کرد تا صدایش برای همیشه در گوش و خاطره همه ایرانیان ثبت شود.

مصطفی غلوش

بین همه قاریان و موذن های ایرانی که ما از اوقات شرعی با صدای آنها با خبر می شویم می شود موذن های غیر ایرانی دیگری را هم پیدا کرد که ما در همه این سالها گوشمان را به شنیدن اذان هایشان عادت داده ایم. مثل محمد طوخی، شیخ ابوزید و یا مصطفی غلوش مصری که موذن های اهل تسنن بودند و اذانشان به سبک شیعیان نقش مهمی به گوش همه ما آشناست. اذانی که بعدها برخی از عالمان و قاریان سنی مذهب را وادار به انتقاد از غلوش کرد.