سختی ها فرصت ارزشمندی برای رشد است/ نقش عقل در مواجهه با مشکلات

به گزارش خبرگزاری مهر، متن زیر مشروح خطبه های این هفته نماز جمعه هامبورگ به امامت آیت الله رمضانی است که در ادامه می خوانید؛

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله ربّ العالمین و الحمد لله الذی لا مُضادّ له فی مُلکه و لا مُنازِعَ لَهُ فی أمره. الحمدالله الذی لا شریک لَهُ فی خلقه ولا شبیه لَهُ فی عَظَمَتِه (جزء من دعاء الإفتتاح) وصلّی الله علی سیدّنا ونبیّنا محمّد صلّی الله علیه وعلی آله الطاهرین واصحابه المنتجبین. 

عبادالله ! أُوصیکم و نفسی بتقوی الله و اتّباع امره و نهیه. 

نحوۀ برخورد و مواجهه انسانهای متدین با بلایا و رنجها و سختیها، با انسانهای غیر متدین متفاوت است. زیرا انسانی که متدین است جهان بینی او توحیدی است، و تلاش می کند تفسیر دقیق و عمیقی بر اساس معرفت علمی و دینی از این نوع مسائل بدهد. چرا که وی می داند در صورتی به کمال انسانی خواهد رسید که تلاش و مجاهدت مضاعفی انجام دهد، و سختی ها و مصیبت ها را تحمل نماید. به همین جهت فردی که با چنین همّت و اندیشه ای با مشکلات و سختی های زندگی برخورد کند، به عنوان یک انسان عاقل، بالغ و متدین، به این معرفت دست یافته است. چراکه چنین شخصی رنجها و دردها را عامل سازنده ای برای خودیابی، خودسازی و خودآگاهی خود می داند، و بر اساس عقل و خرد با مسائل مواجهه شده، و با آنها برخورد می کند.

لذا همواره تلاش می کند که قضاوت و داوری عجولانه نسبت به این نوع سختیها و دردها نداشته باشد. بلکه تلاش می کند با نگاه حکیمانه و دین محور، تحلیل صحیحی از امور را به دست آورد، و در زندگی خود مورد استفاده قرار دهد. این نوع نگاه میان سختیها و آسایشها ملازمه برقرار می نماید، و خود را با واقعیتها مواجه می سازد. به همین جهت خدای تعالی در قرآن کریم می فرماید: «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً ؛ إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً؛ به یقین با هر سختی آسانی است! مسلّماً با هر سختی آسانی است‏».[۱] در این آیۀ شریفه خداوند متعال می فرماید با سختی آسایش است، لذا نمی فرماید بعد از سختی آسایش است. از این جهت این بیان شگرف تعبیری دقیق است که آسانی و آسایش را در شکم سختی و همراه با آن می داند.[۲]

چگونگی نحوۀ برخورد با مشکلات و سختی ها

انسان متدین و دیندار باید با بلایا و سختیها با صبر و تدبیر برخورد کند، به گونه ای که بعد از مواجهه با یک مشکل و سختی، یک فرصت برای رشد و تکامل ساخته و با یک مهندسی و مدیریت صحیح از این رنجها بهره ببرد، نه اینکه آن را یک تهدید بداند.

انسان عاقل در مواجهه با بلایا و سختیها با صبر و تدبیر بر خورد خواهد کرد به گونه ای که از تهدیدها و بیم های ناشی از درد و رنجها و بلاها و شداید فرصت ها و امیدهایی را برای خویش در زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی می سازد. به همین دلیل توان مهندسی و مدیریت رنجها اعم از رنجهای تکوینی، تشریعی و رنجهای برساخته انسانها، را خواهد داشت و اوست که بر امواج رنجها سوار شده و مدیریت می کند نه اینکه رنجها او را به اسارت خویش درآورده و بر او مسلط گردند تا او فقط به انفعال و برخورد تدافعی در برابر آنها اهتمام ورزد. شاید به همین دلیل است که اساساً بعثت و رسالت برای شکوفایی عقول است و تعقل و تفکر در آموزه های اسلامی یک عبادت و ارزش محسوب شده است». «و در حقیقت مکتب اسلام به عقل اصالت می دهد».[۳]

نقش عقل در مواجهه با مشکلات و سختی ها

عقل در مواجهه با مشکلات و مصائب راه صبر را پیشه می کند و همۀ آن امور را به درستی مدیریت می نماید. اما آنچه را که باید به درستی دربارۀ آن اندیشید و تفکر نمود این است خداوند آفرینش انسان را با رنج و سختی قرار داده تا در این میدان مواجهه با اراده خویش تلاش کند و بر مشکلات پیروز شود. چه اینکه در این خصوص در قرآن کریم می فرماید: «لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فی‏ کَبَد؛ ما انسان را در رنج آفریدیم ».[۴] لذا در حقیقت از انسان به نوعی با بَلا عهد و پیمان گرفته شده است. چراکه امام باقر(ع) در این باره فرموده اند: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَیَتَعَاهَدُ الْمُؤْمِنَ بِالْبَلَاءِ کَمَا یَتَعَاهَدُ الرَّجُلُ أَهْلَهُ بِالْهَدِیَّة؛ خدا از بنده مؤمنش تفقد می کند و برای او بلاها را اهداء می کند، همانطور که مرد در سفر برای خانواده اش هدیه ای می برد».[۵] و در تعبیری دیگر از امام صادق(ع) آمده است: «إِنَّ اللَّهَ إِذَا أَحَبَّ عَبْداً غَتَّهُ بِالْبَلَاءِ غَتّاً؛ خدا زمانی که بنده ای را دوست دارد او را در دریای شدائد غوطه ور می سازد».[۶]

اثر تربیتی آگاهی انسان از فلسفه ناملایمات و دشواری ها

آگاهی به اسرار و آثار بلاها و رنجها به لحاظ تربیتی این ظرفیت را در انسان بیشتر می کند که در مقابل ناملایمات روزگار تحمل و صبر را پیشه کند، چون خدای حکیم بر اساس حکمتی این سخن را فرا روی انسان قرار می دهد تا انسان پخته و ساخته شود و در مسیر کمال قرار گیرد. بنابراین باید در برابر نعمتها شکرگزار و در برابر ناملایمات و مصائب صبور و شکیبا باشد. با این نگاه توحیدی انسان بلاها را الطاف الهی برای خود می پندارد تا خود را در مسیر خودسازی و سازندگی فردی و اجتماعی قرار دهد.

چراکه این امور باعث می شود انسان به تهذیب نفس و تصفیه اخلاق پرداخته و قوای خود را تربیت نماید. چه بسا این نوع نگاه به دشواری های جاری در زندگی، در درست کردن اندیشه ها و تکمیل انگیزه ها و بینش های انسان مؤثر واقع شود. لذا اگر فلسفۀ بلایا و رنجها به درستی شناخته شود، این موضوع که انسان برای رسیدن به کمال مطلوب باید در این میدانهای سخت و دشوار قرار گیرد، روشن خواهد شد. زیرا در غیر این صورت شکوفایی استعداد، تربیت، رسیدن به کمال و حرکت از استعدادها به سوی کمالها معنا پیدا نخواهد کرد. به همین جهت اسلام به تفکر و اندیشه ورزی در تحلیل و تفسیر رنجها و دردها تأکید می کند تا انسانها به یک تفسیر درست و منطقی از این مسائل برسند، و در مواجهه و تحمل آن ها غافلگیر نشوند. و همۀ آن سختی و دشواری ها را یک فرصت ارزشمند برای رشد و بالندگی خود تلقی نمایند. و همواره امید داشته باشند که قطعاً با مدیریت و مهندسی صحیح می توانند راه رسیدن به قلّۀ انسانیت را برای خود هموار سازند.