شعر دفاع مقدس، شعر جنگ نیست/ پایان عصر غزل و مثنوی دفاع مقدس

به گزارش خبرنگار مهر، دبیرخانه هفدهمین دوره انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس روز گذشته به دعوت خبرگزاری مهر، دومین نشست تخصصی ادبی این دوره خود با عنوان «شعر دفاع مقدس و مخاطب امروز» را با حضور سودابه امینی، سیداحمد نادمی، محمود اکرامی، مجید سعدابادی در محل خبرگزاری مهر برگزار کرد.

در ابتدای این نشست رضا اسماعیلی هم که اجرای این مراسم را برعهده داشت در سخنانی کوتاه گت: شعر دفاع مقدسی که در رسانه های رسمی منتشر می شود شعر دفاع مقدس اصلی ما نیست و ما یک مخاطب اصلی در این حوزه داریم که اشعار مدنظر آنها در رسانه ها منتشر نمی شود، حال سوال این است که ما می توانیم این دو مخاطب را به هم نزدیک کنیم.

شعر جنگ پدیده فرهنگی مادر است

سید احمد نادمی درباره تعریف شعر دفاع مقدس گفت: سیدحسن حسینی کتابی با عنوان شعر جنگ و دفاع مقدس دارد که در آن تعریف‌های زمانمندی را بر اساس زمابندی شعر انقلاب ارائه داده است، البته اگر نظرات پژوهشگران دیگر درباره شعر دفاع مقدس را هم ارائه دهیم می بینیم که رویکردهای دیگری در این زمینه وجود دارد.

وی با بیان اینکه یک توصیف عصری و متناسب با زمان امروز از شعر دفاع مقدس ارائه می‌دهم،  ادامه داد: تقسیم‌بندی‌ها به شناخت حوزه های مختلف در زمان‌های متفاوت کمک میکند و اگر بخواهیم از محدوده فرهنگی خود فراتر رفته و در محدوده عام شعر صحبت کنیم باید بگوئیم که شعر جنگ به طور قزع یک پدیده ادبی است که از ابتدای برخاستن هنر از کلام و شکل گیری شعر وجود داشته است.

وی تصریح کرد: مگر انسان تا امروز لحظه‌ای از جنگ دور بوده که بخواهد از این مهم در شعر تاثیر نگرفته باشد، پس ما یک پدیده مادر به اسم شعر جنگ داریم و اگر درباره شعر دفاع مقدس صحبت می‌کنیم در حقیقت می‌خواهیم موضوع را با یکسری از نشانه‌های خاص فرهنگی خودمان تعریف کنیم که ایران بعد از انقلاب را به تصویر می‌کشد.

در ادامه نادمی گفت: اگر بخواهیم برای کسی که خارج از فرهنگ ما حضور دارد، شعر دفاع مقدس را تعریف کنیم، چگونه تعریفی باید ارائه دهیم؟ چرا که ما قطعا باید از کلمات استاندار جهانی استفاده کنیم، از این رو صریح می‌گویم در فضای ادبی ما می‌توانیم از شعر جنگ صحبت کنیم ولی این شعر هیچ ارتباطی با شعر دفاع مقدس نداشته باشد.

وی با بیان اینکه ما مقوله‌ای به معنی دفاع در ادبیات دینی‌مان نداریم، اظهار داشت: در اصل ما می‌خواهیم با این کلمات یک رویداد فرهنگی را در ایران مشخص کنیم، در حالی که در ادبیات جهان مبحثی به اسم ادبیات دفاع مقدس نداریم، ولی دنیا ادبیات مقاومت را می شناسد  با این حال همه معتقدند که تمامی این مقوله ها زیرمجموعه ادبیات جنگ هستند.

نادمی با بیان اینکه همه موضع‌گیری‌های شاعر نسبت به اتفاقات خصمانه ای که همچنان وجود دارد جز ادبیات جنگ است، تصریح کرد: در حقیقت وقتی به پیشینه شعر دفاع مقدس نگاه میکنیم، می بینیم که در زمان های دور هم جنگ در اشعار شاعران وجود داشته، همانطور که وقتی به صورت عمقی به پدیده انقلاب  اسلامی در پایان قرن بیستم نگاه میکنیم؛  متوجه می شویم که چون آمریکا از انقلاب  ما احساس خطر می کرد؛ بنابراین دست به خلق القاعده و داعش در منطقه زده است.

این شاعر تصریح کرد: مخاطب شعر دفاع مقدس مخاطب شعر امروز است و نباید از مقوله مخاطب به راحتی گذشت.

نظریه مشخصی درباره ادبیات دفاع مقدس وجود ندارد

این شاعر و پژوهشگر در بخش دیگری از سخنان خود عنوان کرد: البته باید بحث اصالت رو هم مدنظر قرار دهیم که انقلاب اسلامی به دلیل اصالتی که دارد و بر مبنای ارزش ها ایجاد شده ماندگار خواهد شد ولی داعش حتما از بین می رود. به باور من ما باید به شکل شناسی شعر دفاع مقدس برسیم البته منظور از شکل شناسی بحث فرمی شعر است، چرا که وظیفه نظریه پرداز و منتقد ادبی این نیست که برای افرادی که میخواهند درس ادبیات بخوانند، نظر بدهند. ما پدیده ای به اسم شعر جنگ داریم که بر اساس تقسیم بندی ها شعر دفاع مقدس در آن تعریف می شود، همچنین بعد از انقلاب اسلامی ادبیات انقلاب اسلامی شکل گرفت و شعر دفاع مقدس هم جز همین ادبیات تعریف می شود و نباید فراموش کنیم که ما در دین مان جهاد داریم.

وی در همین زمینه تصریح کرد: چون اسلام در کنار انقلاب قرار گرفته، مقدس هم در کنار دفاع قرار می گیرد و گرنه همه کشورهای که مورد حمله فرار می گیرند قطعا از خودشان دفاع می کنند.

وی درباره نداشتن نظریه مشخص در ادبیات دفاع مقدس گفت: همه صحبت های مطرح شده در این زمینه در حد نظریه بوده ولی از آنجایی  که نظریه ها باید مورد آزمون و خطا قرار بگیرند و این مهم درباره نظریه های ادبیات دفاع مقدس محقق نشده،  می بینیم که نظریه مشخصی در این حوزه نداریم.

شعر جنگ و پایداری دو مقوله جدای از هم هستند

در ادامه محمود اکرامی‌فر از دیگر حاضران در این مراسم نیز در سخنانی گفت: وقتی صحبت از جنگ می شود در حقیقت به ماهیت زد و خورد اشاره می کنیم ولی وقتی اسم از دفاع می آید در حقیقت درباره یک مقوله مقدس صحبت می کنیم، البته دفاع یک امر غریضی است و دفاع از اعتقادات هم ارزش های عام و جهان شمول به شمار می رود، از این رو معتقدم شعر جنگ با شعر دفاع مقدس و شعر پایداری مقوله جدا از هم هستند.

وی با بیان اینکه ۴ مرحله در شعر دفاع مقدس وجود دارد، تصریح کرد:  یک مرحله بسیج مردم توسط شاعران برای حضور در جبهه ها است که در این مرحله شعر با آهنگ همراه بود، مرحله دوم حضور شاعران در جبهه‌ها است که شعر توصیفی دفاع مقدس شکل می گیرد و مرحله بعدی تمام شدن جنگ است که در حقیقت شعر تبیینی دفاع مقدس را در این مرحله شاهد هستیم.  

اکرامی‌فر با اشاره به مرحله چهارم شعر دفاع مقدس اظهار داشت: مرحله چهارم مرحله شعر اجتماعی دفاع مقدس است، درست است که جنگ در میدان تمام شده ولی هنوز تبعات آن در اجتماع ادامه دارد و برای همین شاهد شعر اجتماعی دفاع مقدس هستیم.

اکرامی‌فر تصریح کرد: شعر دفاع مقدس مترادف با شعر جنگ نیست و قطعا این دو با هم متفاوت هستند و معتقدم شعر مقاومت فلسطین شعر دفاع مقدس نیست، بلکه شعر مقاومت و یا شعر پایداری محسوب می شود، چرا که  ما از دفاع مقدس تعریف خاصی داریم که مربوط به یک بازه زمانی، در یک مکان و یکسری افراد است.

این شاعر افزود: جهاد امر هنجاری است و نه ارزشی و قداستی که در دین است جهاد را ایجاد می کند، در حقیقت جهاد در مرحله رفتار است و اگر بپذیریم که خدا و ارزش‌ها وجود دارد خود به خود برای حفظ ارزش‌ها جهاد ایجاد می‌شود.

وی در همین زمینه ادامه داد: ارزش ها به سه دسته تقسیم بندی می‌شوند که یکی از آنها ارزش‌های عام و جهان شمول است که در مقابل آن شاهد جهاد عملی برای حفظ ارزش ها هستیم، در جامعه شناسی وقتی به ارزش ها می رسیم می گوییم ارزش ها امور مهمی هستند که مردم حاضرند برای آن جان خودشان را نثار کنند.  

اکرامی‌فر همچنین بیان داشت: تصور می کنیم مسائل اجتماعی را باید با نگاه ادبی بیان کنیم، در حالی که همیشه اینطور نیست؛ البته با علمی صحبت کردن موافق هستم ولی اگر ما ادبیات دفاع مقدس را در وهله اول به خوبی بشناسیم در حالی که امروز اینگونه نیست، می توانیم آن را با زبان علمی خودمان البته زبانی که قابل تحلیل باشد نه قابل تقلیل به دنیا معرفی کنیم.

وی با بیان اینکه با بخشی از نگاه نادمی مخالف هستم، گفت: اینکه عنوان شد آمریکا از ترس انقلاب اسلامی داعش را ایجاد کرد، نگاه غلطی است، چرا که دنیا خود به سمتی پیش می رفت که داعش ایجاد شود و اصلا نباید خودمان را دلیل ایجاد آن بدانیم.

پایان عصر غزل و مثنوی

این شاعر و منتقد ادبی در ادامه  با بیان اینکه امروزه در عصری شاعر_ رسانه هستیم، بیان داشت: چرا که شاعر می تواند به تنهایی اقدام به تهیه، تولید و توزیع محتوا کند و مهندسی پیام از رسانه ها گرفته شده و به افراد انتقال یافته است؛ در این عصر شاعری که دنبال فالور میگردد در حقیقت دنبال مخاطب می گردد و نباید فراموش کرد که این مخاطب اقتضائات خاص به خود را دارد. این مخاطب، مخاطب دغدغه مند، کم حوصله و پرکار، با سواد بالای رسانه ای است و از لحاظ زمانی با دفاع مقدس فاصله گرفته؛ از این رو باید برای شعر دفاع مقدس رسانه جدید تعریف کنیم تا بتوانیم با مخاطب امروزی ارتباط بگیریم.

اکرامی‌فر گفت: عصر غزل و مثنوی تمام شده و مخاطب امروز مخاطب فهمیده است و تنها باید آنچه را که می داند دوباره برای وی یادآوری کنیم   و ووقتی می خواهیم با مخاطب جدید در حوزه دفاع مقدس ارتباط بگیریم ناگزیر هستیم بپذیریم که مخاطب امروز سرش بسیار شلوغ است و باید در این حوزه متناسب با شرایط حدید و مخاطب جدید، هم رسانه شناسی و هم مخاطب شناسی و هم محتواشناسی کنیم. 

وی خاطرنشان کرد: اگر تبیین و تحلیل شرایط کنیم متوجه می شویم که در آینده دیگر کتاب به شکل فعلی نخواهیم داشت حال اینکه این مهم غلط است یا درست مسئله دیگری است، ولی بابد برای این مهم فکری کرد. شرایط جدید شرایط شهروند رسانه است و هر شهروند بنا به حس و حال خود حتی تولید محتوا هم می کند.

شعر دفاع مقدس شعر عجز نیست

در ادامه سودابه امینی گفت: شعر دفاع مقدس را زیرشاخه ادبیات مقاومت و پایداری می دانم چرا که ما در طی هشت سال جنگ مقاومت را تجربه کردیم البته قطعا بعد از جنگ از هیجان ماجرا در خطوط مرزی کم شد، ولی در جامعه همچنان تبعات جنگ وجود دارد و وظیفه شاعر این است که درباره تبعات جنگ صحبت کند.  

وی افزود: دوره هشت ساله جنگ ایران و عراق را باید فصل یک شعر دفاع مقدس بدانیم و فصل دوم امروز است که به کشورهای اسلامی و تمدن اسلامی حمله شده است البته فصل دوم خود شامل زیرشاخه های متفاوتی است.  

امینی بیان داشت: در شعر دفاع مقدس ما تعریف و محدوده ای برای شاعر داریم که بر اساس آن به شاعر می گوییم که در کدام حوزه بیشتر بر مدار دفاع حرکت کند تا مدار خشونت و تعرض، با این حال وحدت کلمه کلیدی دفاع ماست که باید در همه زمینه های فرهنگی مدنظر قرار بگیرد.

وی تصریح کرد: شعری که دچار عجز و ناتوانی باشد شعر دفاع مقدس نیست، چرا که این نوع شعر باید هویت ملی و مذهبی را برانگیزد تا بتوانیم بگوییم شعر دفاع مقدس سروده شده است.
چرا جوایز ادبی در حوزه شعر از بین رفته‌اند

در ادامه امینی به بحث کتاب و کتابخوانی در کشور اشاره کرد و گفت: تربیت مخاطب یک بحث مهمی است که باید در بحث ادبیات دفاع مقدس به آن توجه کنیم. قم و خراسان رضوی و تهران قطب تولید کتاب در 3 ماه اول امسال بوده است حال سوال این است که مسئولین ما وقتی آمار انتشار را می دهند آیا آمار خواندن کتاب در کشور را هم ارائه می دهند.

این شاعر همچنین با اشاره به سخنان محمود اکرامی‌فرد گفت: اکرامی شعر جنگ را شعر رسانه دیدند و این بسیار اهمیت دارد چرا که یکی از وظایف شعر دفاع مقدس این است که هویت ملی را تقویت کند و زمانی که دفاع به حوزه اعتقادی کشیده می شود دیگر مرزهای جغرافیایی ارزشی ندارد.

هنوز دنبال سبک شعر فاخر در ادبیات دفاع مقدس نیستیم

مجید سعدآبادی از دیگر شاعران حاضر در این نشست نیز در ادامه آن گفت: فرض را بر این بگذاریم که داخل ساختمانی هستیم که اطراف آن کاملا جنگ در جریان است و از یک پنجره نگاه میکنیم و متوجه می شویم و در همان ساختمان یک نفر دوست خودش را می کشد، این مسئله همان شعرها و کارهای بی ارزش درباره دفاع مقدس است، حال اگر از پنجره دیگر ببینیم که کسی اورکت خودش را در می آورد بعد به روی مین می رود، بابد بگوییم که این پنجره همان اثار خوب و ارزشی در حوزه دفاع مقدس را نشان مان داده است.  

وی گفت: باید از بخش جنگ شروع کرده و تعاریف مختلف در این زمینه ارائه شود و بعد بگوییم دفاع مقدس کجای ادبیات جنگ قرار دارد، چرا که نباید فراموش کنیم  نوع و نگاه در شعر پایداری و ضدجنگ در کشورهایی که به آنها حمله شده و کشورهای حمله کننده متفاوت است.

سعدآبادی گفت: از زمان فردوسی ما شعرهای ملی و میهنی داریم که بالاخره همه آنها به شعر جنگ ختم شدهاند، ولی امروزه به نوعی  همان آثار به شعر اجتماعی رسیدهاند.

سعد آبادی در ادامه همچنین گفت: یکی از سوالات ایجاد شده این است که چرا بنیاد حفظ و آثار شعر دفاع مقدس همچنان باید از شعر دفاع مقدس حمایت کند که در پاسخ به این  سوال بابد بگوئیم که اولین دلیل آن این است مسیری که ایجاد شده از بین نرود، در حقیقت بنیاد  به دنبال ایجاد سبک در حوزه شعر دفاع مقدس نیست، بلکه می‌خواهد آثار فاخری در این زمینه تولید شود.

سعدابادی تصریح کرد: ما بسیاری از جوایزی ادبی خودمان را از بین بردیم و تنها یک جشنواره فجر داریم و در آن نیز  تنها به شعر می پردازیم از سوی دیگر میخواهیم سبک های مختلف شعری مانند سعر سپیده را در کنار سبک هایی که چندین هزار سال قدمت داریم با هم مقایسه کنیم که این راه بسیار غلطی است.

وی گفت: افراد معروف ادبیات ما مشخص هستند و باید معلوم شود که از این تعداد چقدر کتاب درباره ادبیات جنگ دارند حتی نمی گوییم ادبیات دفاع مقدس و اگر در این حوزه اثر دارند چقدر با اعتقاد این اثر تولید شده، اینها مسائلی است که باید مشخص شود.

در پایان این نشست همچنین کامران شرفشاهی و یدالله قائم پناه از شاعران و پژوهشگران معاصر نیز به ارائه دو مقاله تخصصی در زمینه شعر دفاع مقدس پرداختند.