گزارشی از صنعت نشر چین/ سهم صفر ایران از بازار ۷۰۰ بیلیون دلاری

به گزارش خبرنگار مهر؛ نمایشگاه بین‌المللی کتاب چین اول شهریورماه سال جاری در حالی برگزار می‌شود که ایران به عنوان مهمان ویژه و با شعار «ایران، رویای رنگین جاده ابریشم» در آن حضور خواهد داشت.  

به همین مناسبت مجید جعفری اقدم مدیر آژانس ادبی و ترجمه پل در گزارشی به بررسی وضعیت صنعت نشر کتاب در کشور چین پرداخته است. متن این گزارش که برای انتشار در اختیار خبرگزاری مهر قرار گرفته به شرح زیر است؛

ایران کشور مهمان ویژه نمایشگاه کتاب پکن در سال ۲۰۱۷ است و این بستر و فرصت طلایی برای ایجاد و بسط روابط تجاری بین اقتصاد نشر ایران و چین محسوب می‌شود. بهره مندی از این ظرفیت نیازمند آشنایی شرکت کنندگان ایرانی در این نمایشگاه از بازار نشر چین و رویکرد درست مسولان برگزارکننده غرفه ملی ایران در نمایشگاه پکن در سیاستگذاری و برنامه‌ریزی با هدف حضور هدفمند و پی ریزی برنامه‌ها و فعالیت‌هایی فرهنگی معطوف به ارتقای دیپلماسی فرهنگی بین ایران و چین و مهمتر از آن کمک به توسعه اقتصاد نشر کشور در سطح بین المللی است. اگر حضور نشر ایران در این بزرگترین نمایشگاه کتاب در آسیا منتج به برقراری روابط حرفه ایی نشر، از جمله مبادلات کپی رایت(Right Transactions)، همکاری در تولید مشترک آثار(Co-editions) و همکاری در انتشار مشترک آثار(Co-publishing) بین صنعت نشر ایران و چین و سایر کشورهای آسیایی، بویژه آسیای جنوب شرقی، نشود گناه فرصت‌سوزی و هزینه کرد بیت‌المال در ذمه مسولان ذیربط خواهد ماند.

در این کوتاه نوشته تلاش می‌شود اطلاعات اجمالی و کاربردی از بازار نشر چین، نمایشگاه کتاب پکن و نحوه تعامل با عوامل نشر در چین، با هدف کمک به ارتقا دانش و اطلاع ناشران ایرانی و سایر عوامل نشر ایرانی حاضر در غرفه ملی ایران در نمایشگاه پکن ارائه می‌شود.

نگاهی به بازار نشر در کشور چین

بازار نشر چین، بعد از بازار نشر آمریکا، دومین اقتصاد بزرگ نشر در جهان را داراست. طبق آمار سالیانه ارائه شده در مجله ناشران چین، نزدیک به ۵۰۰ هزار عنوان کتاب در سال ۲۰۱۶ انتشار یافته است. نشر در چین از دیرباز دولتی بوده و است و نزدیک به ۶۰۰ ناشر رسمی‌موجود در چین همه دولتی هستند که در قالب ۳۲ گروه انتشاراتی، با هدف ایجاد انگیزه رقابت، تجمیع شده اند. البته از سال ۲۰۰۱ به این طرف و بعد از پیوستن چین به سازمان تجارت جهانی، فضای نشر در این کشور بازتر شده است و شاهد تغییرات و اصلاحات زیادی در این حوزه بوده است به طوریکه در سال‌های اخیر موسسه‌های نیمه خصوصی تحت عنوان "آژانس‌های فرهنگی" می‌توانند با اخذ اجازه از دولت بطور مستقل کار کنند.

بیشتر عناوین کتاب‌هایی که در چین منتشر می‌شوند وارداتی هستند، به ویژه در موضوع کودک و نوجوان بیش از ۹۰ درصد محتوای کتاب‌ها از کشورهای دیگر، عمدتا از کشورهای اروپایی، آمریکا، انگلستان، کره جنوبی و هند، وارد می‌شود. صنعت نشر کشورهایی همچون امریکا، انگلستان و هند سرمایه گذاری‌های زیادی در بازار چین کرده اند و کمپانی‌های نشر زیادی در این کشور تاسیس نموده اند و بیشتر ناشران معروف و صاحب برند دنیا در این کشور شعبه دارند. کشور هند حدود ۲۰۰ موسسه انتشاراتی در این کشور دایر کرده است و در موضوع تولید کتاب به زبان انگلیسی به مخاطبان چینی فعالیت می‌کنند.

حدود ۸۰ میلیون نفر از جمعیت ۱.۴ میلیاردی در این کشور مسلمان هستند که اغلب ریشه ایرانی دارند و در استان نین چیا ساکن هستند و علاقه زیادی به کتاب‌های ایرانی، بویژه در موضوع مطالعات ایرانی و اسلامی، دارند. اما انتشار کتاب در باره اسلام در این کشور ممنوع می‌باشد.

خوصیات بازار نشر چین

بازار نشر چین به تبعیت از اقتصاد محافظه کار آن، بازاری محافظه کار است و ورود به آن نیازبه دقت و ممارست دارد. با این همه از نظر ناشران خارجی این بازار برای سرمایه گذاری بازار مطمئنی است. ورود و فعالیت در این بازار استانده‌ها و قواعد خود را دارد. برای حضور موفق در آن باید فرهنگ و تمدن مردم چین را خوب مطالعه کرد و به آن‌ها در مراوادت احترام گذاشت و ضمنا باید در چهارچوب مقررات دولت کار کرد. چینی‌ها به فرهنگ خودشان خیلی تعلق خاطر دارند و به قول خودشان «فرهنگ ما ارتباط همه چیز است».برای فعالیت در بازار چین باید آهسته و پیوسته عمل کرد، آداب گفتگو و تعامل با طرف‌های چینی را بلد بود و با حوصله تمام  اعتماد آنها را برای همکاری جلب نمود.

اما از آنجاییکه بازار نشر چین به جهت اقتصادی و گردش مالی بالا(بیش از صد میلیون دلار در سال) و وجود مخاطبین بی شمار کتاب خوان، حضور در این بازار از نظر ناشران بین المللی امری معقول و سودآور به حساب می‌آید. از طرف دیگر، صنعت و بازار نشر در چین برای فعالان نشر خارجی به جهت وجود حوزه‌های مختلف فعالیت در آن و همکاری با عوامل چاپ و نشر جذابیت خاصی دارد، حوزه‌هایی همچون تبادلات کپی رایت و ترجمه، تولید مشترک و همچنین چاپ مشترک، از جمله آن‌ها است. استفاده از قابلیت‌های صنعت چاپ و نشر در چین برای تولید کتاب با صرفه اقتصادی بیشتر از جمله انگیزه‌های دیگر برای ناشران خارجی جهت ورود به این بازار به حساب می‌آید.

با اینکه چینی‌ها علاقه زیادی به امر صادرات دارند، اما واقعیت این است که آنها در حوزه محتوا نیازمند خرید کپی رایت هستند. به نظر می‌رسد بازار نشر ایران به جهت غنی بودن در محتوا، به ویژه در موضوع ادبیات داستانی و کودک و نوجوان و تصویرسازی می‌تواند سهم زیادی در برآورد این نیازبازار نشر چین داشته باشد. به عبارت دیگر بازار نشر چین به جهت سخت افزاری ظرفیت‌های بالایی دارد و به جهت نرم افزاری نیازمند وارادت است و این امر می‌تواند بستر خوبی برای ایجاد و بسط رابطه تجاری بین نشر ایران و چین باشد.

اولویت‌های موضوعی در بازار نشر چین

بیش از ۵۸ درصد مردم چین کتابخوان هستند.  شاید بتوان گفت موضوع کودک و نوجوان از بالاترین اولویت در بازار نشر این کشور برخوردار است. والدین چینی به تربیت و آموزش بچههایشان خیلی اهمیت میدهند و بنا به گزارش مجله ناشران چین ۷۰ درصد خانوادههای چینی در هر ماه حداقل یک جلد کتاب برای بچه‌هایشان خریداری می‌کنند.  تعداد مخاطبان کتابهای کودک و نوجوان در چین بیش از ۴۰۰ میلیون نفر تخمین زده میشود و بیش از ۵۸۰ موسسه انتشاراتی در چین کار تولید  و انتشار این نوع کتاب‌ها را بر عهده دارند.

موضوع دیگری که در بازار نشر چین حائز اولویت است کتاب‌های آموزشی و آکادمیک می‌باشد. این کشور به جهت وجود میلیون‌ها دانش آموز و دانشجو نیازمند حجم زیادی از عناوین در این موضوعات است. ناشران چینی این عناوین را نه تنها برای مصرف مخاطبین داخلی، همچنین برای تولید پکیجهای آموزشی با هدف صدور به بازارهای بینالمللی نشر در جهان لازم دارند. البته ناشران از کشورهای اروپایی، آمریکا، انگلستان و هند بخش اعظمی‌از بازار نشر چین در این موضوع را قبضه کردهاند.

موضوع دیگر افزایش علاقمندی چینیها به آموزش زبان انگلیسی و خواندن متون داستانی به این زبان است. ناشران چینی برای پاسخ به این نیاز در سالهای اخیر در حوزه تولید و چاپ و یا واردات کتابها به زبان انگلیسی فعال شده اند. این امر نیز میتواند محمل خوبی برای ناشران ایرانی در تولید کتاب‌های داستانی و کودک و نوجوان به زبان انگلیس و عرضه در بازار نشر چین باشد.

مطلب مهم دیگر موضوع کتاب الکترونیک و دیجیتالی در بازار نشر چین است. در پی گسترش صنعت دیجیتال در این کشور، بویژه پدید آمدن انواع آی پدها، کتاب الکترونیک رشد فزاینده ایی در بازار نشر چین پیدا کرده است، به گونهایی که نمایشگاه پکن ۲۰۰۰ متر مربع فضا در اختیار ناشران کتاب‌های الکترونیک قرار می‌دهد.

نگاهی به موضوع مبادلات کپی رایت و ترجمه در بازار نشر چین

با عنایت به مطالب پیش گفته در خصوص نیازمندی بازار نشر چین به واردات محتوا، دولت چین دست ناشران را برای ورود به حوزه مبادلات کپی رایت باز گذاشته است و آنها را به این امر ترغیب می‌کند. از طرف دیگر دولت چین علاقمندی زیادی به معرفی فرهنگ چین با استفاده از بستر و ظرفیت‌های بازارهای بین المللی نشر دارد. از این رو، از سال ۲۰۱۵ به این طرف بازار نشر چین توجه ویژه به موضوع مبادلات رایت پیدا کرده است و رشد سریعی در خرید و فروش کپی رایت و ترجمه  کتابها با بازارهای مختلف در جهان را تجربه کرده است. مجله ناشران چین از این موضوع به عنوان «جنبش جدید در توسعه اقتصادی نشر چین»  یاد می‌کند.

سالن رایت در نمایشگاه پکن، که توسط انجمن نویسندگان چین اداره میشود، در چند سال اخیر از رونق بالایی برخوردار بوده است. تعداد قراردادهای تجاری و به ویژه قراردادهای مبادله کپی رایت، که در سال گذشته در نمایشگاه پکن منعقد شده در مقایسه با سال ۲۰۰۸ که تعداد آن ۱۴۰۰ قرارداد بود، در سال ۲۰۱۶ به ۳۰۷۵ قرارداد رسیده است. گردش مالی مبادلات رایت در سال گذشته ۷۳۶ بیلیون دلار بود که در مقایسه با سال ماقبل ۲ درصد رشد داشت. مبادلات کپی رایت و ترجمه در حوزه کتابهای کودک و نوجوان از بالاترین رقم برخوردار بود. ناشران چینی در این حوزه بیشتر از ناشران کره جنوبی، آمریکا، فرانسه و انگلستان کپی رایت خریداری کردند و سهم کشور ما از این بازار در سال قبل صفر بود.

نگاهی به نمایشگاه کتاب پکن

نمایشگاه پکن در سال ۲۰۱۷ بیست و چهارمین دوره خود را برگزار می‌کند و کشور ما امسال کشور مهمان ویژه این نمایشگاه است. این نمایشگاه بزرگترین نمایشگاه کتاب در آسیاست و درواقع دروازه‌ای است برای ورود به بازار نشر چین. در نمایشگاه پارسال پکن بیش از ۲۴۰۰ ناشر و حدود ۳۰۰ هزار نفر به عنوان بازدید کننده شرکت کردند. عوامل مختلف نشر از ۸۶ کشور در نمایشگاه کتاب پارسال چین به عنوان ناشر، آژانس ادبی، موزع، نویسنده و مترجم حضور داشتند. محور عمده برنامه‌ها و فعالیت‌های این نمایشگاه در حوزه نمایش و عرضه کتاب (چاپی، الکترونیکی)، مبادلات کپی رایت و ترجمه، برگزاری رویدادهای فرهنگی مرتبط با کتاب و نشر متمرکز می‌شود. این نمایشگاه در فضایی به مساحت ۴۳۰۰متر مربع برگزار می‌شود که نزدیک به نیمی‌از این فضا به موضوع نشر الکترونیک اختصاص مییابد. کمپانی معروف و صاحب برند نشر در جهان معمولاٌ در این نمایشگاه حضور فعالی دارند. مهم ترین موضوعی که در این نمایشگاه مورد توجه بیشتر قرار می‌گیرد کمک به برقراری ارتباط حرفه ای بین عوامل نشر چین با عوامل نشر خارجی حاضر در نمایشگاه و انعقاد قراردادهای تجارت نشر بویژه مبادلات کپی رایت و ترجمه است.

نتیجه گیری

با توجه به مطالب پیش گفته به نظر می‌رسد بازار نشر چین می‌تواند بستر خوبی برای توسعه نشر ایران در سطح بین الملل به ویژه آسیای جنوب شرقی باشد. کشورهایی مثل مالزی، اندونزی، هند، تایلند، کره جنوبی و ویتنام حضور فعالی در نمایشگاه کتاب پکن پیدا می‌کنند.

نشر ایران می‌تواند از فرصت نمایشگاه پکن برای برقراری ارتباط حرف‌های و همکارهای نشر با ناشران چین و ناشران مختلف از جمله ناشران کشورهای آسیایی بهره جوید. این نمایشگاه فرصت بزرگی برای نشر ایران جهت آشنایی و گفتگو با حجم زیادی از عوامل نشر از کشورهای آسیایی به حساب می‌اید. بازار نشر چین و سایر کشورهای آسیایی شدیداٌ نیازمند محتوای غنی و پربار آثار ایرانی بویژه در حوزه ادبیات داستانی و کودک و نوجوان است. مطالعه و شناخت جریان‌ها و رویکردهای نشر در بازار نشر این کشورها و همچنین قواعد و سازو کارهای ورود و فعالیت در بازارهای نشر آنها می‌تواند یکی از مجاری مناسب برای انتقال دانش، فرهنگ و تمدن پربار ایران با بهره مندی از امکانات و ظرفیت‌های نرم افزاری و سخت افزاری صنعت  نشر کشورمان باشد و در رشد و شکوفایی اقتصاد نشرما در عرصه‌های بین المللی کمک کند.

انتظار می‌رود مسئولان اجرایی غرفه ملی ایران در نمایشگاه پکن و همچنین دیگرعوامل نشر ایرانی شرکت کننده در نمایشگاه امسال کتاب پکن، اعم از ناشران، آژانس‌های ادبی، نویسندگان، مترجمان و تصویرگران، با شناختی دقیق از بازار نشر چین و استفاده از فضاها و برنامه‌های این نمایشگاه حضور هدفمندی در آن داشته  و حامل خبرهای خوب از توسعه نشر ایران در بازار نشر چین و سایر کشورها باشند.