به گزارش خبرگزاری مهر روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، مهدی رهبر، سرپرست فصل اول کاوش و گمانه زنی برج خاموشی ترک آباد واقع در اردکان یزد امروز «شنبه »با اعلام این خبر گفت: نخستین فصل کاوش های باستان شناسی دخمه ترک آباد در اردیبهشت ماه سال جاری با هدف بررسی اصالت قرار دادن اجساد در مقابل لاشخورها، با همکاری باستانشناسان،استخوان شناس، نقشه بردار، عکاس، طراح و مرمت گر انجام شد.
این باستان شناس در توضیح دخمه ترک آباد گفت: پلان دخمه ترک آباد به صورت دایره ای به قطر ۳۴ متر است که دیوارهای آن با چینه ساخته شده اند. همچنین ورودی دخمه در سمت شرق قرار دارد که در آخرین مرحله ترک محوطه به وسیله خشت مسدود شده است.
وی قطر دیوار دایره شکل داخلی را ۲۱ متر اعلام کرد و افزود: حد فاصل بین دیوار خارجی و داخلی ۳۰ اتاق خشتی به ابعاد ۴ در ۲ متر ساخته شده است.
رهبر با بیان این نکته که در فصل نخست فقط ۶ اتاق از مجموع ۳۰ اتاق مورد کاوش قرار گرفت، گفت: مطالعات ما نشان داد؛ هرکدام از این اتاق ها، استودانی است که در دو یا سه لایه، استخوان ها را به طور نامنظم قرار داده و به وسیله خاک نرم می پوشاندند.
او افزود: از این ۶ اتاق بیش از ۱۲ صندوق بزرگ استخوان های مختلف بدن از جمله جمجمه و ساق دست و پا و غیره جمع آوری شد.
به گفته وی، مطالعات اولیه نشان می دهد در این استودان ها استخوان های نوزاد تا افراد مسن وجود دارند و مقادیر زیادی هم پارچه سفید و رنگی به دست آمده که به عنوان کفن مورد استفاده قرار گرفته است.
تجمع زرتشتیان در ترک آباد در دوره ایلخانی
او وجود استخوان های زیاد در استودان های مورد اشاره را نشانه تجمع زیاد زرتشتیان در دوره ایلخانی در ترک آباد دانست و افزود: تاکنون شناخت ما از استودان ها، شامل محفظه هایی مانند خمره های کوچک یا بادیه های بزرگ سفالی و سنگی بود و این اولین بار است که استودان ها را به صورت اتاق های بزرگ مشاهده می کنیم.
رهبر افزود: ما در پی شناخت محل قرار دادن اجساد در مقابل لاشخورها بودیم و خوشبختانه با کاوش محدودی که در فضای مرکزی انجام دادیم، سطحی با اندود گچ یافتیم که ظاهرا تمام محوطه مرکزی را می پوشانده است.
او در ادامه توضیح داد: اجساد را بر روی اندود گچ در مقابل لاشخورها قرار می دادند تا بدینوسیله از آلوده شدن خاک جلوگیری کنند و بعد از زایل شدن گوشت اجساد، استخوان ها را به استودان ها منتقل می کردند.
به گفته این باستان شناس، ساخت این گونه دخمه ها در ترک آباد که به توصیه پارسیان هند ساخته شده تاکنون سابقه ای پیش تر از دوره ایلخانی ندارد و نه تنها از دوره ساسانی بلکه از دوره های قدیمی تر نیز هیچگونه نشانه ای از قرار دادن اجساد زرتشتیان در مقابل لاشخورها وجود ندارد.
او افزود: به نظر می رسد بعد از دوره ایلخانی و احتمالا در دوره صفوی این رسم متروک شده و بعدها در زمان ناصرالدین شاه با آمدن شخصی بنام مانکجی از پارسیان هند به ایران و درخواست ساختن دخمه، دوباره اجساد مقابل لاشخورها قرار داده شده و دخمه های زیادی در یزد و کرمان ساخته شد.
ممنوعیت قرار دادن اجساد در بالای بلندی ها
او گفت: اغلب باستان شناسان خارجی و ایرانی، اعتقاد دارند زرتشتیان اجساد را در فضاهای دایره شکل در بلندترین نقطه دور از شهرها قرار می دادند تا لاشخورها گوشت اجساد را بخورند سپس استخوان ها را جمع آوری و در محفظه ای بنام استودان (استخوان دان) قرار می دادند.
به گفته این باستان شناس، زرتشتیان نه تنها به این مساله اعتقاد داشتند بلکه تا ۵۰-۶۰ سال پیش به آن عمل می کردند و دخمه های آنها در یزد و کرمان وجود دارند.
او با اشاره به ممنوعیت قرار دادن اجساد در بالای بلندی ها در زمان پهلوی اول به دلیل مسایل بهداشتی گفت: به همین دلیل در حال حاضر زرتشتیان مانند سایر ادیان، اجساد را دفن می کنند با این تفاوت که برای جلوگیری از آلوده شدن خاک، قبور را با آجر و سیمان می سازند چون در دین زرتشت آلوده کردن آب، خاک و آتش گناهی نابخشودنی است و اجساد آلوده ترین عناصر محسوب می شوند.
قرار دادن اجساد در مقابل لاشخورها ارتباطی به آیین زرتشت ندارد
مهدی رهبر افزود: مطالعات ما نشان می دهد که قرار دادن اجساد در مقابل لاشخورها هیچ ارتباطی به آیین زرتشت ندارد بلکه آیینی از ایرانیان قدیم است. مغ ها که گروهی از طوایف مادها بودند، اجساد درگذشتگان خود را در معرض لاشخورها قرار می دادند. این گروه که عهده دار مراسم آیینی، طبابت، معلمی، پیشگویی جامعه بودند، در دربار پادشاهان ایران و بین جامعه نفوذ داشتند و بسیاری از آداب و رسوم دین ایرانیان قدیم را به دین زرتشت تحمیل کردند.
او از آداب و رسوم تحمیل شده توسط مغ ها به قربانی کردن حیوانات، نوشیدن هوم که مسکر نامیده شده و خویدوده یا ازدواج با محارم و نیز قرار دادن اجساد در مقابل لاشخورها اشاره کرد.
به گفته رهبر، مغ ها در تحمیل قربانی کردن و هوم موفق بودند اگرچه زرتشت هر دو اینها را منع کرده، اما قرار دادن اجساد در مقابل لاشخورها در هیچ دوره ای اعم از هخامنشی و اشکانی و ساسانی مورد اقبال مردم قرار نگرفت.
متداول شدن دخمه گذاری در اردکان
وی افزود: این در حالی است که در دوره اسلامی (ایلخانی) در یک دوره بحرانی با تفسیر نادرست از وندیداد که در قرون اولیه اسلامی نوشته شده، رسم دخمه گذاری یا قرار دادن اجساد در مقابل لاشخورها، در اردکان یزد متداول شد.
او با اشاره به اذیت و آزار زرتشتیان ایران در این دوره توسط برخی مسلمانان متعصب گفت: به دنبال این آزارها زرتشتیان به جاهای دورافتاده ای مانند ترک آباد مهاجرت کردند.
این باستان شناس افزود: زرتشتیان که به شدت آسیب پذیر شده بودند، دنبال حامیان و پشتیبانانی بودند که از لحاظ مادی و معنوی به آنها کمک شود و شواهدی در دست است که در قرن هشتم هجری مراودات و مکاتباتی بین زرتشتیان ترک آباد و پارسیان هند برقرار بوده است طبیعی بود که زرتشتیان ایران که خود را آسیب پذیر می دانستند، از حامیان خود که ساکن هند بودند، بی چون و چرا تبعیت کنند.
او با بیان این نکته که وندیداد و دیگر کتب مذهبی زرتشتیان در دوره ای نوشته شده که دوره بحرانی و سردرگمی زرتشتیان تلقی می شود، گفت: در این دوره برداشت های شخصی افراد، در کتب مذهبی اجتناب ناپذیر بوده است.
وی افزود: زرتشتیان هند با تصور احیا آیین زرتشت در خاکسپاری، توصیه هایی به زرتشتیان ایران کرده و آنها را تشویق به ساختن دخمه و قرار دادن اجساد در مقابل لاشخورها کردند که در بزرگترین تجمعات زرتشتیان در قرن هشتم موثر بود و دخمه های چندی در ترک آباد ساخته شد.
به گفته این باستان شناس در دیگر شهرهای یزد تاکنون گزارشی از دخمه های شبیه ترک آباد در این دوره گزارش نشده است.
فصل نخست کاوش و گمانه زنی برج دخمه خاموشی ترک آباد اردکان با مجوز رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری انجام شد.
نظر شما