خبرگزاری مهر، گروه استانها- سکینه اسمی: نزدیک به سه دهه از بحران خشک شدن دریاچه ارومیه می‌گذرد بحرانی که در این رهگذر به دلیل استفاده بی‌رویه از آبهای زیرزمینی، حفر چاه‌های غیرمجاز، کاهش نزولات آسمانی و بی‌تدبیری در مدیریت منابع آبی هرسال دامنه آن وسیع‌تر می‌شود.
در این سه دهه اظهارنظرهای متعدد کارشناسی و غیر کارشناسی از علل و عوامل بروز این بحران در رسانه‌های متعدد منتشرشده و در بیشتر این اظهارنظرها آبهای زیرزمینی و چاه‌های غیرمجاز یکی از عوامل اصلی به وجود آمدن این بحران قلمداد شده است.
در سال‌های اخیر اما نتایج مطالعات زمین‌شناسی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه نشان می‌دهد بین چاه‌های غیرمجاز، آبهای زیرزمینی و بحران دریاچه ارومیه ارتباط چندانی به‌جز در دو دشت کهریز ارومیه و دشت شیرامین آذربایجان شرقی وجود ندارد.
یک علامت سوال
یعنی هرچقدر تعداد چاه‌های غیرمجاز زیادی در این حوضه حفر شود به جز در مناطق فوق‌الذکر در سایر مناطق دریاچه ارومیه ارتباط مستقیمی بین این امر و تشدید بحران دریاچه ارومیه وجود ندارد. اما استفاده بی‌رویه از آبهای زیرزمینی به‌خصوص در حواشی رودخانه‌ها که منبع اصلی تغذیه دریاچه هستند نیز موجب کاهش آب ورودی و ادامه روند بحران این تالاب بین‌المللی می‌شود.
افزایش حفر چاه های غیرمجاز و نیز استفاده بی رویه از آبهای زیرزمینی موجب کاهش ذخایر آبی شده و در نتیجه میزان ورود آب به دریاچه نیز کاهش یافته و شاهد ادامه و تشدید روند بحرانی آن خواهیم بودنتایج اولیه مطالعات زمین‌شناسی در این حوضه مشخص کرده است اگر ارتباطی بین تمامی بخش‌های دریاچه ارومیه با چاه‌های غیرمجاز وجود داشت باید منابع آبی چاه‌ها شور بودند این در حالی است که تنها شاهد هجوم آب شور در مناطق شمالی دریاچه هستیم.
اما درعین‌حال افزایش حفر چاه‌های غیرمجاز و نیز استفاده بی‌رویه از آبهای زیرزمینی موجب کاهش ذخایر و منابع آبی شده و در نتیجه میزان ورود آب به دریاچه نیز کاهش یافته و شاهد ادامه و تشدید روند بحرانی آن خواهیم بود.
اما این تمام ماجرا نیست به اعتقاد کارشناسان کاهش ذخایر آبهای زیرزمینی و افزایش تعداد چاه‌های غیرمجاز به‌مراتب بحرانی مهم‌تر از وضعیت خود دریاچه ارومیه است به‌طوری‌که ادامه بی‌توجهی به جلوگیری از مصرف بی‌رویه آبهای زیرزمینی و حفر چاه‌های غیرمجاز موجب کاهش ذخایر آبی و فرونشست زمین می‌شود.
هنوز با گذشت نزدیک به سه دهه از وقوع بحران خشک‌سالی دریاچه ارومیه آمارهای رسمی و دقیقی از میزان حفر چاه‌های غیرمجاز در حوضه آبریز دریاچه ارومیه وجود ندارد.
بر اساس اعلام سازمان آب منطقه‌ای آذربایجان غربی منابع موجود آبهای زیرزمینی به علت برداشت‌های غیرمجاز و بی‌رویه با مشکل جدی روبرو شده که نه‌تنها برگشت‌پذیر نیست بلکه معضلات جدی را برای دریاچه ارومیه ایجاد و این موضوع ضرورت برخورد با برداشت‌های غیرمجاز از این منابع را دوچندان کرده است.
چاه‌های آب بی‌تأثیر در بحران دریاچه ارومیه نیستند
معاون فنی اداره کل محیط‌زیست آذربایجان غربی در خصوص نقش چاه‌های مجاز و غیرمجاز و مصرف بی‌رویه آبهای زیرزمینی در به وجود آمدن و ادامه بحران دریاچه ارومیه می‌گوید: بر اساس مطالعات صورت گرفته ارتباط خیلی قوی و زیادی بین چاه‌های مجاز و غیرمجاز و نیز آبهای زیرزمینی و بحران دریاچه ارومیه وجود ندارد.
حجت جباری در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه به‌عنوان کارشناس محیط‌زیست معتقدم استفاده بی‌رویه از آبهای زیرزمینی و نیز وجود چاه‌های مجاز و غیرمجاز بی‌تأثیر در بحران خشک شدن دریاچه نیستند می‌افزاید: رودخانه به‌عنوان مهم‌ترین منبع آبی تأمین‌کننده آب دریاچه ارومیه به شمار می‌رود و در این راستا حفر چاه غیرمجاز و استفاده بی‌رویه از آبهای زیرزمینی موجب کاهش منابع، ذخایر آبی و کاهش میزان ورود آب به دریاچه ارومیه می‌شود.
وی ادامه می دهد: بیان میزان تاثیر پذیری دریاچه ارومیه از چاه های غیرمجاز و آب های زیرزمینی کمی پیچیده است، مطالعات زمین شناسی صورت گرفته در این زمینه مشخص یکی از دلایلی که عنوان می شود ارتباط چندانی با چاه های غیرمجاز و بحران دریاچه ارومیه وجود ندارد این است که اگر این عوامل تاثیر گذار بود باید در حال حاضر آب چاه های غیرمجاز حفر شده شور بودکرده است به جز بخش دشت کهریز ارومیه و دشت شیرامین عجب شیر در آذربایجان شرقی ارتباطی بین چاه های غیرمجاز و آب های زیرزمینی با بحران دریاچه ارومیه وجود ندارد.
جباری می‌گوید: ولی درعین‌حال مصرف بی‌رویه از آبهای زیرزمینی و حفر چاه‌های غیرمجاز در ادامه روند بحران دریاچه ارومیه بی‌تأثیر نیست اگر منابع آبی موجود در استان مدیریت نشود در آینده شاهد بحران‌های جدی‌تری ازجمله کاهش ذخایر آبهای زیرزمینی و نیز فرونشست زمین خواهیم بود.
معاون فنی محیط‌زیست آذربایجان غربی می‌افزاید: یکی از دلایلی که عنوان می‌شود ارتباط چندانی با چاه‌های غیرمجاز و بحران دریاچه ارومیه وجود ندارد این است که اگر این عوامل تأثیرگذار بود باید در حال حاضر آب چاه‌های غیرمجاز حفرشده شور بود این در حالی است که هم‌اکنون بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد به‌جز چند بخش جزئی آب چاه‌های حوضه دریاچه ارومیه چندان مشکل شوری ندارند.
احتمال فرونشست زمین در سه دشت مهم آذربایجان غربی
جباری گفت: ولی مصرف بی‌رویه از آبهای زیرزمینی و حفر چاه‌های غیرمجاز در حوضه دریاچه ارومیه ازاین‌جهت که رودخانه‌ها یکی از منابع اصلی تأمین آب دریاچه هستند و حفر چاه‌های غیرمجاز موجب استفاده بی‌رویه از آبهای زیرزمینی و ذخایر موجود منابع آبی شده و درنتیجه کاهش ورود آب موردنیاز به دریاچه می‌شود تأثیر زیادی بر آینده این تالاب مهم کشور دارد.
مطالعات ژئوفیزیک به خصوص مطالعات ژئوفیزیک هوایی و نیزمطالعات ساختار زمین شناسی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه انجام گرفته و هنوز مطالعات ادامه دارد
معاون فنی محیط‌زیست آذربایجان غربی می‌گوید: همچنین استفاده بی‌رویه از آبهای زیرزمینی موجب کاهش سطح تراز چاه‌های حوضه دریاچه ارومیه شده و کیفیت آب در چاه‌ها به‌شدت کاهش‌یافته و آب شرب و کشاورزی استان نیز با مشکل جدی مواجه می‌شود.
به گفته جباری ادامه این روند و کاهش منابع آبی و آبهای زیرزمینی در سال‌های اخیر ضمن ایجاد بحران فرونشست در منطقه باعث مسدود شدن حفره‌های آبهای زیرزمینی می‌شود که در صورت وقوع این امر اگر شاهد بارش‌های الهی هم باشیم دیگر حفره‌های زیرزمینی برای ذخیره آب نخواهد بود.
وی با بیان اینکه بر اساس برخی آمارهای اعلامی بیش از ۴۵ هزار حلقه چاه مجاز و نیز ۴۵ هزار حلقه چاه غیرمجاز در حوضه آبریز دریاچه ارومیه وجود دارد می‌افزاید: هرچند برخی آمار چاه‌های حوضه دریاچه ارومیه را بیش از این ارقام نیز عنوان می‌کنند که نشان می‌دهد اگر منابع آبی مدیریت نشود نه‌تنها دریاچه ارومیه بلکه منطقه با مشکل شدید بی‌آبی و فرونشست زمین در سال‌های آتی مواجه می‌شود.
چاه‌های غیرمجاز عامل تشدید بحران شمال دریاچه ارومیه است
معاون امور معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان غربی و نماینده سازمان زمین‌شناسی کشور در استان نیز در خصوص عوامل تأثیرگذار بر بحران دریاچه ارومیه از جمله چاه‌های غیرمجاز و استفاده بی‌رویه از آبهای زیرزمینی از دیدگاه مطالعات زمین‌شناسی می‌گوید: بر اساس مطالعات صورت گرفته زمین‌شناسی طی سال‌های اخیر در حوضه آبریز دریاچه ارومیه تنها ارتباط بین بحران به وجود آمده در این تالاب و چاه‌های غیرمجاز در شمال دریاچه و منطقه آذرشهر وجود دارد.
عبدالحمید سرتیپی در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه بر اساس آمار اعلامی از سوی منابع مرتبط به بحران دریاچه ارومیه ۲۴ هزار حلقه چاه عمیق در حوضه آبریز دریاچه ارومیه وجود دارد می‌افزاید: اگر ارتباط خیلی زیادی بین بحران دریاچه ارومیه و چاه‌های غیرمجاز در تمامی بخش‌های حوضه آبریز وجود داشت باید در حال حاضر شاهد هجوم آب‌شور دریاچه ارومیه به چاه‌ها بودیم.
وی ادامه می‌دهد: این در حالی است که بر اساس مطالعات و بررسی‌های صورت گرفته شاهد این ارتباط در بخش شمال دریاچه ارومیه و نیز به‌ویژه در دشت کهریز ارومیه و منطقه آذرشهر از استان آذربایجان شرقی هستیم.
سرتیپی با بیان اینکه مطالعات زمین‌شناسی صورت گرفته در این حوضه آبریز دریاچه ارومیه هنوز تکمیل و نتایج آن نهایی نشده است ادامه می‌دهد: تاکنون مطالعات ژئوفیزیک به‌خصوص مطالعات ژئوفیزیک هوایی و نیز مطالعات ساختار زمین‌شناسی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه انجام‌گرفته و هنوز مطالعات ادامه دارد که نتایج اولیه این مطالعات حاکی از ارتباط بین چاه‌های غیرمجاز و استفاده بی‌رویه از آبهای زیرزمینی و بحران دریاچه ارومیه در منطقه شمال دریاچه ثابت‌شده است.
دشت‌های ارومیه، سلماس و خوی با خطر فرونشست زمین مواجه هستند
نماینده سازمان زمین‌شناسی کشور در آذربایجان غربی می‌گوید: با حفر چاه‌های غیرمجاز و استفاده بی‌رویه از آبهای زیرزمینی شاهد هجوم آبهای شور به سمت چاه‌ها هستیم که اگر مدیریت نشود در آینده نزدیک باید شاهد ایجاد شوره‌زارها در منطقه و بحران‌های دیگری در این راستا باشیم.
سرتیپی با تأکید بر اینکه حفر چاه‌های غیرمجاز و استفاده بی‌رویه از آبهای زیرزمینی چه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه و چه در منطقه نگران‌کننده بوده و زمینه‌ساز بحران‌های زیادی ازجمله فرونشست زمین می‌شود می‌گوید: هم‌اکنون دشت‌های ارومیه، خوی و به‌ویژه سلماس با احتمال فرونشست مواجه هستند و اگر منابع آبی این مناطق مدیریت نشود نه‌تنها با خطر فرونشست زمین مواجه می‌شویم بلکه آبخوان‌ها از بین رفته و دیگر منبعی برای ذخیره آب نخواهیم داشت.
نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی نیز با تأیید و بیان نظرات مشابه معاون فنی محیط‌زیست استان و نماینده زمین‌شناسی در آذربایجان غربی در این خصوص به خبرنگار مهر می‌گوید: اهمیت و ارزش آبهای زیرزمینی و نیز حفر چاه‌های غیرمجاز در استان و منطقه کمتر از بحران دریاچه ارومیه نیست.
هم اکنون دشت های ارومیه، خوی و به ویژه سلماس با خطر فرونشست مواجه هستند و اگر منابع آبی این مناطق مدیریت نشود نه تنها با خطر فرونشست زمین مواجه می شویم بلکه آبخوان ها از بین رفته و دیگر منبعی برای ذخیره آب نخواهیم داشتهادی بهادری ادامه می‌دهد: هرچند بر اساس مطالعات صورت گرفته ارتباط بین چاه‌های غیرمجاز و بحران دریاچه ارومیه تنها در دو منطقه دشت کهریز ارومیه و دشت شیرامین در استان آذربایجان غربی ثابت شده است اما رودخانه‌ها منابع اصلی تأمین‌کننده آب دریاچه ارومیه هستند که استفاده بی‌رویه از آبهای زیرزمینی و حفر چاه‌های غیرمجاز در حواشی رودخانه موجب کاهش میزان آب ورودی به دریاچه و ادامه روند بحرانی آن می‌شود.
وی با تأکید بر اینکه بحران به وجود آمده در دریاچه ارومیه با تخصیص اعتبار و اجرای طرح‌های مدیریت منابع آبی شاید قابل‌کنترل بوده و امید به احیای دریاچه وجود دارد می‌گوید: اما اگر با وجود بحران کاهش شدید منابع آبهای زیرزمینی در پی حفر چاه‌های غیرمجاز باشیم ضمن خطر فرونشست زمین دیگر هیچ امکانی برای احیای ذخایر آبهای زیرزمینی وجود نخواهد داشت.
بهادری گفت: هرچقدر هم ازنظر مطالعاتی ثابت شود ارتباط زیادی بین چاه‌های غیرمجاز و بحران دریاچه ارومیه وجود ندارد، معتقدم تأثیر زیادی بین این دو وجود دارد چراکه حفر چاه‌های غیرمجاز و استفاده بی‌رویه از آبهای زیرزمینی موجب کاهش ذخایر آبی و بحران خشک‌سالی در منطقه می‌شود.
به‌هرروی هرچقدر هم مطالعات زمین‌شناسی ثابت کند چاه‌های غیرمجاز تأثیر چندانی در به وجود آمدن بحران دریاچه ارومیه داشته یا نداشته است با بحران شدید کم‌آبی و کاهش ذخایر آبی در منطقه مواجه هستیم که اگر مدیریت نشود در آینده به بحران غیرقابل‌جبران دیگری منجر می‌شود.
نظر شما