ریشه‌های شکل‌گیری داعش/استفاده از تکفیریها علیه منافع چین و روسیه

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل ـ رامین حسین آبادیان: تحولات سوریه و عراق با دستاوردهای چشمگیر اخیر محور مقاومت در این دو کشور، هفته هاست که وارد مرحله جدیدی شده اند. درهمین ارتباط خبرنگار مهر گفتگویی را با «داود شجاع» کارشناس مسائل سیاسی و غرب آسیا انجام داده است که مشروح آن از نظر می گذرد.

*همانگونه که می دانید، چند سالی است که گروه تروریستی ـ تکفیری داعش در منطقه ظهور کرده و جنایت های بسیاری را مرتکب می شود. منشأ ظهور داعش را در اصل چه می دانید و این گروه چگونه و با حمایت چه کسانی در منطقه سربرآورد؟

موساد (سازمان اطلاعاتی رژیم صهیونیستی) اندیشکده ای را تأسیس کرده است که ۱۸ عضو دارد و اعضای آن را افراد تحصیل کرده دانشگاهی از میان یهودیان تشکیل می دهند. وضعیت عملکرد این اندیشکده به گونه ای است که موساد موضوع مورد نظر خود را به آن می دهد و پس مدتی قریب به ۶ ماه و یا یک سال، اعضای اندیشکده پس از برگزاری نشست های مختلف و متعدد علمی و عملی، برآورد خود از موضوع را به موساد ارائه می کند. موساد نیز نتیجه اقدامات صورت گرفته را به آمریکا ارائه می دهد و به واشنگتن ابلاغ می کند که تنها در صورت وجود حمایت های مورد نیاز، تل آویو قادر به ادامه حضور خود در منطقه و پیگیری اهداف واشنگتن است. در سال ۲۰۰۵ این اندیشکده به موساد و موساد نیز به آمریکا می گوید که اگر قرار بر این است که تل آویو منافع پایدار در منطقه داشته باشد، نیاز مبرم و ضروری است که چند کار انجام شود. یکی از این کارها این بود که موساد اعلام کرد سازمان القاعده دیگر گوش به فرمان نبوده و دیگر پاسخگوی نیازمندی ها نیست. از سوی دیگر، موساد اعلام کرد که نیروهای فرامرزی مانند نیروهای آمریکایی در افغانستان و عراق هدف حملات القاعده قرار می گیرند و این بسیار خطرآفرین است.

ابوبکر البغدادی مدت‌ها توسط سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا و رژیم صهیونیستی در زندان به سر بُرد و در این مدت با پیاده‌سازی عملیات های روانی و تکنیک های خاص بر روی او به این نتیجه رسیدند که وی فرد قدرت‌طلبی است و می توان از او برای هدایت داعش بهره برداری کردبنابراین، آنها در سال ۲۰۰۵ طرح تبدیل جنگ های بین تمدنی به جنگ های درون تمدنی را ارائه کردند. برای تحقق این هدف راهکارهای مختلفی ارائه کردند که در نهایت به راه حل تشکیل یک گروه تروریستی جدید تحت عنوان و برند جدید یعنی داعش رسیدند. ازهمین روی، بر روی یک سری از افراد تازه مسلمان شده کار کردند و با توافق سرویس های اطلاعاتی اردن و میت ترکیه به آموزش این افراد مبادرت ورزیدند تا بدین ترتیب در زمان مناسب از آنها استفاده ابزاری کنند. ابوبکر البغدادی نیز که سرکردگی داعش را برعهده دارد، مدت‌ها توسط سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا و رژیم صهیونیستی در زندان به سر بُرد و در طول این مدت با پیاده‌سازی عملیات های روانی و تکنیک های خاص بر روی او به این نتیجه رسیدند که وی فرد قدرت‌طلبی است و می توان از او برای هدایت داعش بهره برداری کرد. بنابراین برای آموزش امور نظامی، ستادی و تشکیلاتی البغدادی را راهی سرزمین های اشغالی کردند تا به آمادگی کامل برسد.

چند سال پس از سال ۲۰۰۵ شاهد ظهور و بروز تحولاتی تحت عنوان «بیداری اسلامی» در منطقه بودیم. ایالات متحده آمریکا پس از این تحولات، منافع خود را در خطر دید. بنابراین این تحولات را مدیریت کرد. بنابراین، آمریکایی ها اعضای گروه تروریستی داعش را که در اردن و کشورهای دیگر تحت آموزش قرار داده بود، به سمت کشورهای منطقه گسیل کردند. آمریکایی ها از داعش خواستند که هم در سوریه حضور داشته باشند و هم در عراق. اما القاعده با حضور داعشی ها در سوریه مخالفت کرد. با این حال، داعشی ها به هشدارهای القاعده توجهی نکردند چون از سوی آمریکایی ها هدایت می شدند. بنابراین، تروریست های داعش در نهایت وارد عراق و سوریه شدند و اقداماتی انجام دادند که منافع آمریکایی ها تأمین شود. داعشی ها در وهله اول بیداری اسلامی را منحرف کردند و سپس به افکار عمومی اینگونه القاء کردند که تحولات سوری نیز بخشی از بیداری اسلامی محسوب می شود.

*عربستان سعودی هم در پیدایش گروه تروریستی ـ تکفیری داعش نقش داشته است و یا از میانه راه به حامیان اصلی این گروه تروریستی اضافه شد؟

عربستان سعودی همواره از تروریست های تکفیری داعش حمایت به عمل آورده است. اما حمایت مالی اصلی و ابتدایی از تروریست های داعش را کشورهای دیگری در ابتدای راه ارائه کردند. عربستان سعودی همواره با قتل و کشتار فجیع داعشی ها در منطقه موافق بوده‌اند، چراکه این اقدامات هم منافع آمریکایی ها را تأمین می کرد و هم منافع صهیونیستها. عربستان سعودی از یک جایی به بعد نقش بسیار پررنگ تری در حمایت از تکفیریهای داعش ایفا کرد و همچنان نیز به این نقش ادامه می دهد.

*درباره نحوه پیدایش داعش در منطقه صحبت کردید. اکنون که تکفیریهای داعش در منطقه به ویژه در سوریه و عراق متحمل شکست های سنگینی شدند، برخی براین باورند که حتی در صورت پایان حضور فیزیکی داعش در سوریه و عراق، ایدئولوژی و تفکر این گروه همچنان دامن گیر این کشورها خواهد بود. دیدگاه شما در این خصوص چیست؟

واقعیت این است که تفکر و ایدئولوژی را به راحتی نمی توان از بین بُرد. اندیشه و تفکر داعش در عراق باقی خواهد ماند، چراکه این اندیشه در عراق ریشه دارد و ریشه آن هم به یکی دو سال گذشته بازنمی گردد بلکه به گذشته دور باز می گردد. ما چیزی بالغ بر ۱۴ گروه سلفی ـ تبلیغی ـ جهادی و تکفیری داریم که طی نیم قرن گذشته در عراق وجود داشتند و دارای ریشه تاریخی در عراق هستند.

*عملیات آزادسازی شهر موصل با وجود اینکه این شهر مساحت کمتری در مقایسه با شهر تلعفر داشت، زمان زیادی به طول انجامید. این درحالی است که عملیات تلعفر چیزی حدود یک هفته به طول انجامید. علت اصلی تأخیر در عملیات آزادسازی موصل و به نتیجه رسیدن سریع عملیات تلعفر را چه می دانید؟

ما شاهد آن بودیم که علاوه بر نیروهای عراقی، حشد الشعبی، پلیس فدرال و حمایت های جمهوری اسلامی ایران، حتی دولتمردان ترکیه و آمریکا نیز به این جمع بندی رسیدند که کار داعش در تلعفر باید به اتمام برسددر تلعفر ما شاهد وجود یک بافت جمعیتی مختلف متشکل از مسیحیان، مسلمانان (اهل تشیع و تسنن)، کُردها، اعراب زندگی می کنند. این درحالی است که در موصل تنها و تنها اهل تسنن زندگی می کنند؛ اهل تسننی که در دوره نوری المالکی از عملکرد دولت به شدت ناراضی بودند. بنابراین بخش عمده ای از آنها از داعش حمایت کردند و با اعضای آن همراه شدند. باتوجه به اینکه متأسفانه نوری المالکی موفق نشد نظر اهالی موصل را جلب کند، آنها در نهایت با داعش همراه شدند. داعشی ها به جز موصل در مناطق دیگر عراق حمام خون به راه انداختند. این نشان از همراهی اهالی موصل با تکفیریها داشت. با این وجود، در تلعفر وضعیت فرق می کرد. مردم حاضر به همراهی با داعش نشدند و با نیروهای امنیتی در عملیات آزادسازی هماهنگ بودند.

مسأله بعدی در خصوص آزادسازی شهر تلعفر در زمانی کمتر از عملیات آزادسازی شهر موصل، بحث جمعیت تلعفر بود. شهر تلعفر با وجود داشتن مساحتی بیشتر از شهر موصل، اما جمعیت کمتری نسبت به این شهر داشت. همین مسأله راه را برای آزادسازی سریع این شهر فراهم کرد. از سوی دیگر، یک اراده و اجماع بین المللی برای اتمام کار داعش در شهر تلعفر وجود داشت. ما شاهد آن بودیم که علاوه بر نیروهای عراقی، حشد الشعبی، پلیس فدرال و حمایت های جمهوری اسلامی ایران، حتی دولتمردان ترکیه و آمریکا نیز به این جمع بندی رسیدند که کار داعش در تلعفر باید به اتمام برسد. ازهمین روی عملیات آزادسازی این شهر خیلی زود به نتیجه رسید. افزون بر این، تروریست های داعش از غیرنظامیان در شهر موصل به عنوان سپر انسانی استفاده می کردند. همین مسأله موجب شد تا نیروهای عراقی به منظور آسیب نرساندن به غیرنظامیان روند پیشروی های خود را با اندکی کُندی مواجه سازند. با آزادسازی تلعفر ضربات سهمگینی بر پیکره تکفیریها وارد شد. در این میان، اگر تدابیر جمهوری اسلامی ایران، شیعیان و مرجعیت عراق نبود و یا اگر حشد الشعبی تشکیل نمی شد، قطعا بغداد امروز سقوط کرده بود.

*برخلاف آنچه که انتظار می رفت ایالات متحده آمریکا کارشکنی خاصی در مسیر عملیات آزادسازی تلعفر نکرد. علت اصلی عدم نقش آفرینی مخرب آمریکا در عراق در جریان عملیات تلعفر چه بود؟

آمریکایی ها به دولت عراق اعلام کردند که در صورت درخواست آنها، ائتلاف آمریکایی حاضر است از عملیات زمینی نیروهای عراقی پشتیبانی هوایی به عمل آورند. علت این همکاری واشنگتن با بغداد، توافق پشت پرده آنها با یکدیگر بود. قرار بر این شده است که هواپیماها، تسلیحات مختلف و متعدد نیروهای عراقی از سوی آمریکایی ها تأمین شود. وقتی چنین تسلیحاتی وارد عراق شوند، بدیهی است که نگهداری آنها و آموزش نحوه استفاده از آنها نیازمند حضور مستشاران آمریکایی در عراق است. این مسأله موجب می شود تا حضور آمریکا در منطقه و عراق صد درصدی شود. منافع آمریکا با این توافق و تفاهم به طور کامل تأمین شد. البته ناگفته نماند که آمریکایی ها همواره حامی تروریست ها بوده اند و شماری از سرکردگان داعش را با انجام عملیات هلی بُرن از عراق به کشورهای دیگر مانند کشورهای آسیای میانه، افغانستان و جاهای دیگر منتقل کرده اند.

*شهر تلعفر در استان نینوا عراق اخیرا به طور کامل از لوث تروریست های تکفیری آزاد شد. تأثیر آزادی این شهر بر روند تحولات میدانی آینده عراق را چگونه ارزیابی می کنید؟

 آمریکا به دنبال آن است که عراق را از فضای نظامی خارج و به فضای سیاسی و امنیتی سوق دهند؛ این بدان معناست که عملیات های بمب گذاری، ترور، انفجار  در عراق ادامه پیدا می کندتلعفر به دلیل نزدیکی به مثلث مرزی سوریه، عراق و ترکیه از موقعیت استراتژیک مناسبی برخوردار است که الحمدلله تحت کنترل نیروهای عراقی درآمد. اکنون چند نقطه دیگر در عراق تحت کنترل داعش است؛ مانند الحویجه در غرب استان کرکوک و یا مناطقی مانند القائم و عانه در غرب استان الانبار. داعش هم اکنون در این مناطق حضور دارد که باید از بین برود. در هر صورت، در عراق پرونده داعش طی سه یا چهار ماه آینده به طور کامل بسته خواهد شد. اما همانگونه که پیشتر نیز ذکر کردم، اندیشه تکفیری در عراق باقی خواهد ماند. بنابر آخرین اطلاعاتی که ارتش روسیه داده است، چیزی بالغ بر ۱۷ تا ۳۰ هزار نفر داعشی و بعثی در عراق داشتیم که امروز این تعداد ۷ تا ۸ هزار نفر تخمین زده می شود.

از سوی دیگر، باید به این مسأله اشاره کرد که آمریکایی ها هم اکنون به دنبال آن هستند که عراق را از فضای نظامی خارج کرده و به سمت فضای سیاسی و امنیتی سوق دهند. فضای امنیتی بدان معناست که عملیات های بمب گذاری، ترور، انفجار و دیگر اقدامات تروریستی در عراق به صورت گسترده ادامه پیدا می کند. متأسفانه این روند اصلاح نخواهد شد. علاوه براین، آمریکایی ها با وارد کردن عراق به یک فضای سیاسی به دنبال تجزیه عراق هستند. به این توجه نکنید که آنها هم اکنون در ظاهر با تجزیه عراق مخالفت می کنند. خوی استکباری و سلطه گری آمریکایی ها موجب شده تا به دنبال تجزیه عراق باشند. واشنگتن به دنبال تشکیل اقلیم کردی ـ سنی و شیعی در عراق است. هدف اصلی واشنگتن هدف قرار دادن راهبردهای جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک قدرت منطقه ای، است.

*پس از عراق به سراغ سوریه برویم. پس از گذشت بیش از شش سال و نیم از بحران سوریه، جایگاه تکفیریها در این کشور را چگونه ارزیابی می کنید؟

تروریست های تکفیری و به ویژه داعشی ها به خوبی به این مسأله پی برده اند که دیگر در سوریه جایگاه خاصی ندارند. در برخی از مناطق سوریه نیز شاهد آن بودیم که داعشی ها علیه اهداف آمریکایی ها عمل کردند. آمریکایی ها نمی خواهد که داعشی ها از سوریه به کشورهای اروپایی و یا خودِ آمریکا بازگردند و عملیات تروریستی انجام دهند. بنابراین، طی دو سال آینده سوریه از لحاظ میدانی و نظامی از گروهک های تروریستی پاکسازی خواهد شد. بنابر آمار ارتش روسیه تقریبا ۹ تا ۱۰ هزار داعشی و ۱۵ تا ۱۷ هزار نفر از اعضای جبهه النصره با تمامی زیرمجموعه های آن در سوریه حضور دارند. تمامی اینها منتسب به القاعده هستند. تفکر آنها جهادی است و نه تکفیری. در برخی موارد نیز مشاهده کردیم که اهل تعامل نیز هستند.

*ارزیابی شما از سلسله تحولات میدانی و نظامی ماه های اخیر در سوریه چیست؟ درخصوص مسأله آزادی الرقه و دیرالزور هم لطفا توضیحاتی ارائه بفرمایید.

از لحاظ میدانی آزادسازی شهر حلب دستاورد بسیار بزرگی برای نیروهای سوری محسوب می شود. حلب هم از لحاظ اقتصادی و هم از لحاظ موقعیت جغرافیایی اهمیت بسیار زیادی دارد. اکنون آمریکا به دلیل خوی سلطه گری ثابت کرده که همیشه مرده خور است. هرگاه می بیند عملیاتهای نظامی روبه اتمام است به عنوان میانجی وارد عمل میشود تا اینگونه القاء کند که به عنوان مثال، اگر ما نبودیم، موصل آزاد نمی شد پس از حلب، دو نقطه بسیار مهم برای ارتش سوریه باقی مانده است و آن، الرقه و دیرالزور است. در بحث الرقه، آمریکایی ها و روس ها برای آزادسازی آن به توافق رسیده‌اند. الرقه به زودی آزاد خواهد شد. آمریکا نمی خواهد که بیش از این به چهره اش در نزد افکار عمومی خدشه وارد شود. آمریکایی ها ثابت کرده اند که همیشه مرده خور هستند. این خصوصیت نظام سلطه است. هرگاه که می بینند عملیات های نظامی به پایان خود نزدیک شده اند به عنوان میانجی وارد عمل می شوند تا اینگونه القاء کنند که به عنوان مثال، اگر ما نبودیم، موصل آزاد نمی شد و یا اگر ما نبودیم، الرقه آزاد نمی شد. از آنجایی که آزای الرقه را قریب الوقوع می دانند، با آزادی آن موافقت کرده اند. اگر دیرالزور آزاد شود، قدرت شیعیان بیش از پیش افزایش پیدا می کند و جبهه مقاومت نیز تقویت می شود. بدین ترتیب، راهبردهای جمهوری اسلامی ایران قوی شده و حزب الله نیز بیش از پیش قدرت می یابد. بنابراین، دیرالزور خط قرمز آمریکایی ها محسوب می شود. ازهمین روی، دیرالزور حداقل طی دو سال آینده آزاد نخواهد شد.

*به طور کلی اکنون که ایالات متحده آمریکا از طریق ابزارهای تروریستی خود در سوریه و عراق به نتیجه مورد دلخواهش نرسیده است اما امکان دست کشیدن آن از این گروه های تروریستی وجود دارد؟

آمریکا با یک برند جدید، با یک اسم جدید، در یک فضای جدید و با رویکردی جدید از تکفیریها استفاده خواهد کرد. واشنگتن احتمالا تکفیریها را به تاجیکستان، شمال افغانستان و مناطق قبایلی این کشور تا مرز چین می فرستددیدیم که آمریکایی ها پس از عدم موفقیت در سرنگونی دولت قانونی دمشق به ریاست بشار اسد، از حمله به جنوب لبنان برای ریشه‌کن کردن حزب الله لبنان صرف نظر کردند و داعشی ها را به سمت عراق گسیل کردند. اکنون که آمریکایی ها با داعش در سوریه و عراق نتیجه گرفتند آیا تاریخ مصرف این گروه برای آنها به اتمام رسیده است؟ قطعا خیر. آمریکا امروز داعش در افغانستان را رقم زده است. امروز آمریکا بقایای داعش در سوریه و عراق را به آسیای مرکزی و تاجیکستان می‌برد تا آینده روسیه و چین را تحت الشعاع قرار دهد و تضعیف کند. آمریکا به دنبال قطع دست روسیه از منطقه است. آمریکا به دنبال پیگیری اهداف خود از طریق همین گروه‌های تروریستی است. در واقع، آمریکا از تکفیریها دست نخواهد کشید و تنها نحوه کاربری آنها را تغییر خواهد داد. آمریکا با یک برند جدید، با یک اسم جدید، در یک فضای جدید و با رویکردی جدید از تکفیری ها استفاده خواهد کرد. واشنگتن احتمالا تکفیریها را به تاجیکستان، شمال افغانستان و مناطق قبایلی این کشور تا مرز چین گسیل می کند. تا بدین‌طریق، هم تهدیدی برای چین باشند و هم بتواند حضور خود در این مناطق را تثبیت کند.