نخل عزای سیدالشهدا(ع) بر دوش مردم/آئینی که اوج اندوه شاهرودی‌هاست

خبرگزاری مهر - گروه استان ها: یازدهمین نماز ظهر محرم که اقامه می‌شود، مردم دیار شاهوار، شاهواری‌تر از همیشه برای بدرقه آماده‌اند بدرقه‌ای از جنس عشق و نور بدرقه‌ای که سال‌ها است از یاد نمی‌رود. بدرقه‌ای که نمادش نخل، قامتش نور و نوایش یا حسین(ع) است. برای لمس این بدرقه باید در کنار رود خروشان مردم سیاه‌پوش به راه افتاد.

آغاز همین‌جاست... کم‌کم مردم گرد هم می‌آیند سینه‌زنان حسینی یک‌به‌یک می‌رسند به خیابان تاریخی صدوقی (مزار) شاهرود، بسیاری پابرهنه هستند اما همه یک مقصود دارند و چشم بر یک نقطه دوخته‌اند ... نخل. این سازه چوبی قوسی شکل که با پارچه‌های سبز و قرمز و مشکی تزئین و یا حسین(ع) بزرگی بر روی آن حک‌شده است. باید در امتداد کوچه بالا رفت تا آن را دید همپای سیل جمعیت.

همه آمده‌اند

یکی از روستاهای شاهرود آمده یکی از همین حوالی. مبدأشان عزای حسین(ع) مقصدشآن‌هم عزای اوست، این چه شوری است که همه را گرد هم می‌آورد؟ سال‌های سال بدون وقفه بدون ایستایی... همپای هیئت‌های عزاداری باید مسافتی را رفت، پلیس خیابان‌های منتهی به محل برگزاری مراسم نخل گردانی را بسته است تا دسته‌های عزاداری راحت‌تر به‌جایگاه نخل بیایند. هیئت‌ها یکی از پس دیگری می‌رسند پرچم‌ها از دور نشان می‌دهند که اینجا اتفاقی در حال رخ دادن است.

نوای نوحه‌سرایان به گوش می‌رسد صداها در هم می‌آمیزد هیئت باغ زندان، هیئت مسجد غربا، هیئت بید آباد، هیئت محبان ائمه(ع) همه می‌آیند از مهدیه هم دسته عزاداری رسیده اینجا میدان‌گاه گردهم‌آیی بزرگ هیئت‌های مذهبی است و کلیدواژه طلایی‌شان امروز نخل گردانی است بوی اشک و آه از همه جا می‌آید.

بانوان را در سمتی اسکان داده‌اند بوی اسپند در فضا می‌پیچد عطر دل‌انگیز یا حسین(ع) در گوشه و کنار می‌آید حرکت سخت می‌شود اما باید رفت بااین‌همه ازدحام که به عشق او آمده‌اند سمت راست طناب‌هایی برای هدایت جمعیت بسته‌شده اینجا مملو از جمعیت سیاه‌پوش است دیگر جز نام حسین(ع) نامی را نمی‌شود شنید.

نخل به حرکت درمی‌آید

مردان عزادار همپای جمعیت به سمت کوچه تاریخی محل استقرار نخل می‌پیچند، نخل دیده می‌شود باهمان هیبت هرساله بلند و استوار باید نوحه‌ها قطع شوند تا یک‌صدا در میدان باشد این را میکروفون مرکزی می‌گوید ... غریبم یا حسین(ع).... مظلومم یا حسین(ع) ... شهیدم یا حسین(ع)... نخل تکانی می‌خورد نیم متری به عقب دوباره یک متری به جلو، از زمان کنده می‌شود سیل اشک جاری است انگار همه عزاداران یکدست دارند ... یا بازو ... یک‌چشم آن‌هم برای گریستن.

نخل تاب خوران می‌چرخد به سمت جمعیت می‌آید، فریاد یا حسین(ع) از گوشه و کنار شنیده می‌شود زن‌ها گریه می‌کنند بهتر باید گفت مویه می‌کنند همه بر سر می‌زنند حسین(ع) گویان نخل هدایت می‌شود فردی در بالای نخل، اجرت با اباعبدالله(ع) می‌گوید آن‌قدر فریاد زده چپ ... راست که دیگر صدایش شنیده نمی‌شود با چوب در دست هدایت می‌کند، این نخل عظیم را ...

جمعیت مانند رودخانه‌ای پیچ‌وتاب خوران در مسیر شیب‌دار محل سیر نخل دیده می‌شود حالا نخل در مسیر اصلی قرار دارد رو به بالا می‌تازد بر دوش مردم چون قایقی بر آب این‌سو و آن‌سو می‌رود چه کسی است که بغض دلش را با اشک دیده نشوید در مظلومیت حسین(ع) بر مظلومیت یارانش ... برپاهای اسرایی که امشب بر خار مغیلان بی‌رحم بیابان‌های حومه کربلا پای‌برهنه، گام می‌گذارند بر سیلی‌هایی که بر گونه‌هایشان می‌نشیند...

اشک و آه برمی‌خیزد

اشک، آه، دود اسپند، فریاد حسین(ع)، صدای طبل عزاداری و نوحه مداحی که از جمعیت فریاد یا حسین(ع) را طلب می‌کند این‌ها همه یعنی مراسم نخل گردانی ... تا زمانی که نخل به‌جای اصلی می‌رسد چرخاندنش کمی سخت است، نخل هفت‌تیر افقی و چهار تیر عمودی بزرگ دارد هر تیر متعلق به یک هیئت است افرادی که زیر این چوب‌ها قرار دارند یا حسین(ع) گویان درخواست چرخشش را می‌کنند نخل را باید به محل اصلی‌اش برد، آنجا مراسم ادامه دارد.

سینه‌زنی به حالت کمر گیری شاهرودی ادامه می‌یابد رسمی دیرین که شخصی کمر دیگری را می‌گیرد و به ترتیب دایره‌ای تشکیل می‌شود نوحه طوطی شکرخوان نُقل اصلی این چرخش عارفانه به عشق حسین(ع) است، مظلوم ... حسین(ع)، غریب ... حسین(ع)، شهید ... حسین(ع)، این را که هر کس بشنود یعنی مراسم توقفی برای سخنرانی خواهد داشت و باز باید نخل به‌جای اصلی‌اش بازگردد فرصتی دست می‌دهد تا با اعضای هیئت‌های مذهبی گفتگویی کرد.

نخل اوج عزاداری است

پیر غلام هیئت جان نثاران اباعبدالله (ع) مسجد غربای شاهرود، حاج حسین است موی سپید پرپشتش را همه می‌شناسند از سال‌های جنگ تاکنون، در زمره معتمدان شهر است از او می‌پرسم نخل برایت چه معنایی دارد و می‌گوید: نخل اوج است اوج عزاداری که از روز پنجم آغازشده و اینجا به پایان می‌رسد نخل برایم همه‌چیز است من حتی سالی که در بیمارستان بستری بودم مراسم نخل را از دست ندادم اینجا نخل همه‌چیز یک ملت است اینجا نخل هویت است.

از وی می‌پرسم چندمین نخلی است که می‌بیند و می‌گوید: شمارش از دست دررفته ... نخل را نباید شمرد، نخل را باید درک کرد بگوئید چندمین نخلی است که عظمت حسین(ع) را درک کرده‌ای تا بگویم هیچ ... حسین(ع) آن‌قدر عظمت دارد که در برابرش هیچ هستیم ما کجا می‌توانیم عظمتش را درک کنیم شما بگوئید قطره‌ای از دریا، هم آن‌هم نیستیم.

از این پیر غلام می‌پرسم چرا نخل آن‌قدر برای مردم شاهرود مهم است در پاسخ می‌گوید: نخل نمادی از تابوت امام است نمادی برای بدرقه و نمادی برای اینکه بگوییم ما هستیم، آقاجان آماده‌ایم این بیعت ما است و همان‌طور که گفتم این هویت ما است.

می‌دانم سابقه حضور در دفاع مقدس را دارد گاهی تصویر ثبت می‌کرد و گاهی تفنگ در دست داشت حتی گاهی نوحه می‌خواند از او می‌پرسم چقدر حال و هوای شهادت دارد این مراسم؟ می‌گوید: شهادت هویت است نخل هم همین‌طور پس باید گفت تأسی از امام حسین(ع) همواره رویکرد ما شیعیان است شهادت‌طلبی مکتب حسین(ع) است و اگر داعیه مکتبی بودن داری باید با شهادت باشی.

نخل یاد شهدا را زنده می‌کند

چه بسیار کسانی که سال‌های گذشته در این مراسم بودند و امسال نیستند این را می‌توان از عکس شهیدی که در دست حسین محمدیان است دید از او درباره برادرش می‌پرسم و می‌گوید: در هیئت باغ‌زندان حضور داشت در والفجر هشت شهد شهادت نوشید باهم بودیم در جبهه اینجا هم باهم هستیم همه‌جا باهم هستیم محمد نرفته است همین‌جا است زنده. می‌توان او را دید. عاشق حسین(ع) بود او را می‌توان دریکی از معدود فیلم‌های برجای‌مانده از گردان کربلا هنگامی‌که سینه گرد معروف بچه های شاهرود دور گرفته‌اند مشاهده کرد کنار رحمان ابراهیمی، ابراهیم قنبریان، اخوی عرب همه و همه در آن فیلم هستند دارند برای امام حسین(ع) عزاداری می‌کنند امسال کاملاً یاد او هستم چراکه محرم درست در هفته دفاع مقدس بود.

از شهدای شاهرود می‌گوید لبش می‌لرزد اما پشتش نه از او می‌پرسم نخل برایش چه معنایی دارد می‌گوید: نخل نماد عزاداری سرور و سالار شهیدان است یادم هست در جبهه وقتی دایی رضا بسطامی بچه‌ها را برای یک محرم گرد هم می‌آورد، در جبهه غرب حتی نخل هم درست کردیم با چوب و چادر برزنتی آن سال با بچه‌های میغان سینه گرد می‌زدیم یادش به‌خیر، می‌خواهم این را بگویم که مردم هیچ جا عزاداری‌شان را فراموش نمی‌کنند مخصوصاً وقتی این عزاداری برای سالار شهیدان باشد.

وی ادامه می‌دهد: نخل گردانی برایمان در کنار خاطرات خوب سال‌های قبل یادآور این است که ما به یاد داشته باشیم عهدی بسته‌ایم که نباید آن را فراموش کنیم عهد با سیدالشهدا و عهد با شهیدانمان.

نخل نماد شیعه است

کمی آن‌سوتر می‌توان اعضای هیئت‌های مذهبی را هم دید یکی از مداحان، این شاهرودی حاضر در مراسم نخل می‌گوید: نخل نماد تشییع پیکر امام حسین(ع) است امامی که تشییع‌جنازه‌ای نداشت امامی که تنها بود و همین تنهایی‌شان مردم را گرد هم جمع می‌کند مردم می‌خواهند بگویند ما امام را تنها نمی‌گذاریم.

شاه‌حسینی می‌افزاید: نخل اوج عزاداری شیعیان است همه اینجا حول یک محور گرد هم می‌آیند اینجا هیئتی و غیر هیئتی نداریم وقتی نوحه‌ای خوانده می‌شود پیر و جوان، مرد و زن همه بر سر و سینه می‌زنند نخل برای این مردم همه‌چیز است.

دیگر مداح شاهرودی در تکمیل سخنان او می‌گوید: درست است که نخل نمادی برای تشییع پیکر امام است اما باید گفت بیشتر نمادی برای ما زنده‌ها است تا یادمان باشد سیدالشهدا چه راهی را رفت چه مسیری را طی کرد چه‌کاری را صورت داد و ما چه وظیفه‌ای امروز در قبال آن داریم باید دانست که مخاطب مراسم نخل امروز ما هستیم، جوانان این مملکت که بدانند این اسلام به‌راحتی به دست نیامده که به‌راحتی آن را تسلیم هجمه فرهنگی دشمنان کرد.

مراسم سنتی نخل برای مردم معنایی دیگر دارد

یکی از پیر غلامان حسینی از هیئت بید آباد شاهرود نیز معتقد است نخل مراسمی سنتی است اما درعین‌حال مخاطبی به‌روز دارد نخل گردانی یعنی ای جوان شاهرودی، ای جوان سمنانی‌ ای جوان ایرانی بدان حسین(ع) کیست امروز دل‌ها آماده است و باید این‌ها را گفت امروز باید به جوانان گفت شور حسینی چیست و چه تأثیری دارد که یک هم‌نسلشان می‌رود و می‌شود شهید مدافع حرم مگر ما امروز شهدای مدافع حرم کم داریم که سن و سالشان به دهه هفتادی‌ها می‌خورد؟ این عشق به حسین(ع) است که از همین مراسم معنوی می‌آید و متبلور می‌شود آن‌هم در نهاد و جان آدمی.

از او درباره حس بلند کردن نخل می‌پرسم و می‌گوید: همش زور بازو نیست باید ایمان داشت من معتقدم زیر نخل رفتن قداستی دارد و لیاقتی می‌خواهد اگر نداشته باشی حتماً آن روز برایت مشکلی پیش می‌آید که نتوانی آنجا حضور داشته باشی چه بسیار هستند افرادی که امروز قصد حضور را داشتند اما آقا آن‌ها را نطلبید و به انحای مختلف امروز در اینجا نیستند این نه‌فقط اعتقاد من بلکه اعتقاد بسیاری است.

نخل سعادتی برای حضور می‌خواهد

محمدرضا فرخ نیا می‌گوید: من بارها دیده‌ام کسانی زیر نخل حاجتی گرفته‌اند اما درباره حس زیر نخل بودن باید گفت عشق است عشق ... عشق را نمی‌توان تعریف کرد از آن مفاهیم انتزاعی که هر کس تعریفی برایش دارد برای من یعنی اینکه نور سفیدی را دیدن. باور کنید بلند کردن نخل چند تنی زور بازو نمی‌خواهد کافی است یک یا حسین(ع) بگویی خودش بلند می‌شود این اعتقاد ما است.

او همچنین می‌گوید: نخل سعادتی برای ما است اگر یک سال این سعادت را نداشته باشیم تا مدت‌ها به اعمالمان فکر می‌کنیم این نخل اینجا ترمزی برای گناهان ما است مخصوصاً اینکه در شاهرود نخل طی سال در روئیت دید مردم گذاشته می‌شود و مخصوصاً برای ما که منزلمان اینجا است نوعی شرم از گناه به دنبال دارد این ویژگی‌های نخل برای مردم است.

وقت برای سخن گفتن تنگ است دوباره یا حسین(ع) و دوباره حرکت نخل این بار رو به پائین و به محل اصلی‌اش مردم دوباره بر سر می‌زنند نوای یا حسین(ع) همه‌جا می‌پیچد سیل خروشان ملت در مسیر خیابان صدوقی پائین می‌آید نخل آرام می‌رود تا درجایش بماند برای سال آینده جمعیت کم‌کم متفرق می‌شود همه می‌روند اما عزاداری حسین(ع) در مساجد ادامه دارد اینجا هنوز بوی اسپند می‌آید.