چگونه عبادت کنیم که از آفات به دور باشد/راه های عبادت خالصانه

به گزارش خبرنگار مهر، در مقابل عواملی که مایه کمال عبادت محسوب می شوند، عواملی را نیز می توان نام برد که آن را باطل و یا کم ارزش می کنند. بعضی از این عوامل عبارتند از: ریا، عجب، گناه، عدم خلوص و ... . حجت الاسلام والمسلمین سیدمحسن موسوی استاد دانشگاه مازندران به این سؤال که چگونه عبادت کنیم که خالصانه بوده و از آفات به دور باشد؟، پاسخ داد که در ادامه می آید:

عبادت انسان، در صورتی مقبولِ درگاه خداوند می‌شود که سالم بوده و از هرگونه آسیب به دور باشد. باید دانست سلامت عبادت در خلوص آن است یعنی فقط برای خدا باشد و بس. بر این اساس خداوند، عبادتی را که ناسالم و آفت زده باشد، نمی‌پذیرد. پس عبادت کننده باید سعی کند تا عبادت خود را از هجوم آفات و آسیب‌ها دور نگه داشته و عبادتی پاکیزه و خالص به آستان الهی تقدیم دارد.

هر عبادتی ممکن است در سه وقت دچار اشکال شده و از حالت خلوص و فقط برای خدا بودن، خارج شود. پیامبر گرامی اسلام، پیروان خویش را به خالص سازی اعمال سفارش کرده و می‌فرماید: أَخلِصُوا أَعمالَکُم للهِ فَإِنَّ اللهَ لا یَقبَلُ إِلاّ ما خُلِصَ لَهُ؛ اعمال خود را برای خدا خالص گردانید زیرا خداوند فقط اعمالی را که خالص برای او باشد، می‌پذیرد. (کنزالعمّال، ح ۵۲۵۸).

۱ ـ پیش از عمل

گاهی انسان پیش از انجام عبادت، هنگامی که باید نیت کند و آن عمل را برای تقرّب به حضرت حق انجام دهد، نیت خود را آلوده کرده و هدف‌هایی غیر خدایی را در نظر می‌آورد. در این حالت، عبادت کننده، عبادت را به خداوند ویژه نمی‌سازد بلکه آن را بین خدا و غیر خدا تقسیم می‌کند. چنین شخصی در ذهن خود اینگونه می گذراند که این عبادت را برای خدا انجام می‌دهم ولی چه خوب است فلانی هم مرا در حال عبادت ببیند، یا اینکه عبادتش را برای رسیدن به هدفی، در مکان یا زمانی خاص انجام می‌دهد. شرک ورزی به خداوند در این عمل جلوه‌گر بوده و عبادتی با چنین اوصاف، شایستۀ بالا رفتن به درگاه الهی نبوده و از لیست عبادت‌های خالصانه خارج می‌شود و هر چند از لحاظ ظاهر و شکل عبادت درست انجام پذیرفته باشد، مورد پذیرش خداوند واقع نمی‌شود.

در سخنی از امام صادق(ع) از قول خداوند بزرگ آمده است: من بهترین شریک هستم. هر کس در عمل خود برای من شریک بیاورد، من آن عمل را به شریک خود وامی‌گذارم و خود آن را نمی‌پذیرم، مگر عملی را که خالص برای من باشد. (مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۱۰۰).

بنابراین کسی که می‌خواهد عبادتی خالصانه را به پیشگاه خداوند متعال، تقدیم دارد باید از آفاتی که پیش از عبادت، آن را تهدید می‌کند، دوری گزیده و از آسیب خوردگی عبادتش در زمان نیّت و پیش از انجام عبادت پیشگیری کند.

۲ ـ حین عمل

در زمانی دیگر، در حال انجام عبادت، آفت‌های دیگری به سراغ انسان می‌آید که عبادتش را دچار آسیب جدی کرده و از سلامت می‌اندازد. گاهی، انسان پیش از انجام عمل سعی می‌کند نیت خود را برای خدای تعالی خالص گرداند و تمام تلاش خود را صرف می‌کند تا هیچ انگیزۀ غیر خدایی به درون او نفوذ نکند و چنین هم می‌شود. امّا متأسفانه در حین انجام عبادت دچار وسوسه‌های شیطانی شده و از نیت سابق خود انحراف پیدا کرده و انگیزه‌ای غیر الهی را در نیت خود شریک می‌گرداند.

آفت ریاکاری یکی از خطرناک‌ترین، آفت‌های عبادت‌هاست که در حین انجام، آن را دچار آسیب کرده و موجب ناپسند شدن آن در پیشگاه حق تعالی می‌گردد.

رسول خدا(ص) در روایتی فرموده است: إِنَّ اللهَ لا یَقبَلُ عَملاً فیهِ مِثقالُ ذَرَّةٍ مِن رِیاءٍ؛ خداوند عملی را که در آن به اندازۀ ذرّه‌ای ریا باشد نمی‌پذیرد. (تنبیه الخواطر، ج ۱، ص ۱۸۷). پس عبادت کننده باید در راستای خالص سازی عبادات خود، در حین انجام عبادت از آن مراقبت کرده و از آفت زدگی و معیوب شدن عبادت خود پرهیز کند.

۳ ـ پس از عمل

بعضی افراد اینگونه‌اند که پیش از انجام عبادت و در حین انجام آن، با تلاشی صادقانه نیت سالم و خالصانه‌ای را در جان خود پرورانده و عبادتی بس نیکو به انجام می‌رسانند ولی عبادت ایشان پس از عمل، دچار آفت‌هایی می‌شود که از ارزش آن می‌کاهد.

برای نمونه بازگویی عمل نزد دیگران و تکرار آن ارزش و اعتبار آن عبادت را کاهش می‌دهد. تا آنجا که آن را نزد خداوند بی‌ارزش می‌گرداند. در کلامی از امام باقر(ع) آمده است: نگهداری عمل از خود آن دشوارتر است. راوی می‌گوید: منظور از نگهداری عمل چیست؟ حضرت فرمود: آدمی برای خدای یگانۀ بی‌شریک، بخشش و انفاقی می‌کند و این عمل پنهانی برایش نوشته می‌شود امّا سپس کارش را به زبان می‌آورد که در نتیجۀ آن ثواب عبادت نهانی (که بیشتر است) پاک می‌شود و برایش ثواب عبادت آشکار (که کمتر است) نوشته می‌شود. بار دیگر آن را بازگو می‌کند که در این بار عملش پاک شده و به جای آن عمل غیرخدایی نوشته می‌شود. (الکافی، ج ۲، ص ۲۹۶).

در روایت دیگری آمده است که عابدی از بنی اسرائیل از خداوند درخواست کرد که جایگاه خود را نزد خداوند بداند و اینکه چه مقدار از خیر، نزد حقتعالی ذخیره کرده است. منادی‌ای به او گفت: تو نزد خداوند هیچ انباشته‌ای از کار نیک نداری. وقتی که عابد از دلیل آن پرسید جواب شنید که تو هرگاه عمل نیکی انجام می‌دادی، مردم را از انجام آن آگاه می‌ساختی. (الدعوات، ص ۱۳۶).

آفت دیگر اینکه انسان پس از انجام عبادت دچار نوعی عُجب و خودپسندی می‌شود و از عمل و عبادتی که انجام داده، خوشش آمده و فریفتۀ عملش می‌شود و برخود می‌بالد که چنین عبادت خالصانه‌ای را برای خدا انجام داده و رضایت خدا را کسب کرده است، اما دو صد دریغ که این حالت خود یک نوع آفت برای عبادت به شمار می‌آید و ویران کنندۀ اعمال نیک است. در حدیثی قدسی که از زبان پیامبر گرانقدر اسلام نقل شده، از قول خداوند آمده است:

گاه بنده‌ای ... از عبادت خود دچار خودبینی و غرور می‌شود و در نتیجه، اسباب هلاکت به سراغش می‌آید چون که بر اثر مغرور شدن به اعمالش و از خود راضی گشتن خیال می‌کند که بالا دستِ عابدان شده و در عبادت خود تقصیری نمی‌کند و حق عبادت را چنان که شایسته است به جای می‌آورد و بدین سبب از من دور می‌شود در حالی که می‌پندارد به من نزدیک شده است. (عدة الداعی، ص ۲۲۲).