پاسخ هسته‌ای به تهدیدات غیرهسته‌ای در دکترین ترامپ مجاز شده است

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل-جواد حیران نیا-فاطمه محمدی: دولت «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا هفته گذشته از دکترین جدید هسته‌ای خود رونمایی کرد- سندی راهبردی که از سال ۲۰۱۰ میلادی به این سو دست‌نخورده باقی مانده بود و حالا هم به گونه‌ای مبهم و سوال‌برانگیز دستخوش تغییر شده است.

ابهام‌آمیزترین بخش این سند راهبردی، جایی است که کاربرد تسلیحات هسته ای را تنها در «شرایط فوق‌العاده» جایز می داند اما چارچوب معینی برای این شرایط به اصطلاح فوق‌العاده مشخص نمی‌کند و همین به پیچیدگی ماجرا می‌افزاید. از نکات قابل ملاحظه دیگر این سند می توان به استفاده از توان «حمله اول» (first strike) علیه مسکو یا حتی کشورهای به‌زعم آنها متخاصم غیرهسته‌ای اشاره نمود.

جهت رفع ابهامات دکترین هسته ای ترامپ، خبرنگار مهر گفتگویی باپروفسور «فرانک فن هیپل» فیزیکدان معروف هسته ای آمریکا انجام داده که در ادامه می آید.

حوزه تحقیقاتی «فون هیپل» معاون اسبق امنیت ملی کاخ سفید در زمینه علوم و فناوری شامل مواردی چون کنترل تسلیحات اتمی و منع اشاعه هسته ای، انرژی و توازن سیاست گذاری در عرصه های تکنولوژی است.

وی، پیش از پیوستن به دانشگاه «پرینستون»، به مدت ۱۰ سال مشغول تحقیق در زمینه فیزیک نظری ذرات بنیادی بود و به طور خاص به نگارش آثاری با موضوع پایه و اساس فنی منع اشاعه هسته ای و راهکارهای خلع سلاح، آینده انرژی اتمی و بهینه سازی اقتصاد سوخت خودرو علاقه دارد.

هیپل در سال ۱۹۹۳ به پاس تحقیقات ارزشمندش، موفق به دریافت فلوشیپ موسسه «مک آرتور» شد. وی که دارای مدرک دکتری از دانشگاه آکسفورد است، در حال حاضر عضو هیئت مدیره پنل بین المللی درباره مواد شکافت پذیر است.

*دکترین هسته ای جدید امریکا چند روز پیش منتشر شد. این سند از سال ۲۰۱۰ تاکنون تغییر نکرده و حالا هم به گونه ای مبهم و سوال برانگیز دستخوش تغییر شده است. دلایل تغییرات جدید آن چیست؟

بعد از پایان جنگ سرد هر دولتی که در امریکا بر سر کار آمده، خلاصه وضعیت هسته ای منتشر نموده است ( کلینتون ۱۹۹۴، بوش ۲۰۰۱، اوباما ۲۰۱۰، ترامپ ۲۰۱۸). ترامپ هم همین اقدام را انجام داده است.

*مهمترین تفاوت دکترین جدید هسته ای آمریکا با دکترین پیشین چیست؟

تفاوت میان این دو دکترین بسیار ظریف بوده اما این تفاوت ها به عنوان شاخصه های جهت سیاست هسته ای امریکا دارای اهمیت هستند. اوباما سعی کرد تا تهدیدات استفاده از تسلیحات هسته ای امریکا را جهت بازدارندگی حملات هسته ای علیه امریکا و متحدانش محدود کند؛ این منطقی است اگر امریکا بخواهد از شر سلاح های هسته ای خلاص شود.

این بدان معناست که اگر دیگر کشورها موافقت کنند سلاح هسته ای خود را کنار بگذارند، ما نیز می توانیم این کار را انجام دهیم. در آن زمان مخالفت های زیادی وجود داشت و خلاصه وضعیت هسته ای اوباما به عنوان یک سازش مطرح شد که بر اساس آن نقش تسلیحات هسته ای امریکا جهت بازدارندگی و پاسخ به حملات غیر هسته ای متعارف، شیمیایی یا بیولوژیکی به طور قابل ملاحظه ای کاهش یافت. امریکا به روند کاهش نقش تسلیحات هسته ای در بازدارندگی حملات غیر هسته ای ادامه خواهد داد.

در سند اوباما آمده است: امریکا از تسلیحات هسته ای یا تهدید به استفاده از تسلیحات هسته ای علیه کشورهای غیر هسته ای که پیمان منع گسترش تسلیحات هسته ای را امضاء  نموده و به تعهدات خود در مورد منع گسترش تسلیحات هسته ای متعهد هستند استفاده نخواهد کرد.

در خلاصه وضعیت هسته ای ترامپ نیز آمده است: امریکا از تسلیحات هسته ای یا تهدید به استفاده از تسلیحات هسته ای علیه کشورهای غیر هسته ای که پیمان منع گسترش تسلیحات هسته ای را امضاء نموده و به تعهدات خود در مورد منع گسترش سلاح های هسته ای پایبند هستند استفاده نخواهد کرد.

اما در سند ترامپ این نکته نیز ذکر شده است: با توجه به پتانسیل حملات استراتژیک غیر هسته ای قابل توجه، امریکا حق دارد از هرگونه تضمینی جهت اطمینان از اینکه توانایی مقابله با فناوری های حمله استراتژیک غیر هسته ای را دارد، برخوردار باشد.

این مورد یک تفاوت کلی است: تاکید کمتر بر خلع سلاح هسته ای و تاکید بیشتر بر بازدارندگی هسته ای. بنابراین توسعه کلاهک های هسته ای کم بازده برای موشک های بالستیکی که از زیر دریایی ها شلیک می شوند در دستور کار قرار خواهد گرفت زیرا تهدیداتی که ممکن است این کلاهک ها ایجاد کنند بسیار بیشتر از تهدیداتی است که کلاهک هایی با برد بالا ایجاد خواهند کرد.

*در دکترین جدید استفاده از تسلیحات هسته ای در شرایط «فوق العاده» مجاز است. برخی ابهامات در مورد این ماده وجود دارد. دقیقا چه شرایطی «فوق العاده» هستند؟

در دکترین هسته ای ترامپ آمده است: ما باید توانایی هسته ای خود را نشان داده تا در مقابل خطرات بالقوه متعدد و تحول تهدیدات از خود محافظت کنیم. برای مثال ما باید در مقابل رشد سریع یا ظهور تسلیحات استراتژیک هسته ای و غیرهسته ای از جمله سلاح های متعارف شیمیایی یا بیولوژیکی و سایبری در مقیاس گسترده از خودمان محافظت کنیم. توانایی مقابله با آنها کمک می کند تا مطمئن شویم که توانایی ما در بازدارندگی موثر به قوت خود باقی مانده و در مقابل تهدیدات غیرمنتظره آماده بوده و اطمینان خاطر داشته باشیم.

من این بند را این گونه تفسیر می کنم که بعضی حملات غیر هسته ای می تواند بسیار ویرانگر باشد و ما باید امکان پاسخ هسته ای را مجاز بدانیم.

*امریکا حمله اول را در ارتباط با روسیه مجاز می داند به این معنا که روح جنگ سرد بر دکترین جدید حکومت می کند. چرا امریکا این رویکرد را در پیش گرفته است؟

گذشته از نگرانی های کلی که در بالا در مورد نیاز به بازدارندگی جهت مقابله با حملات غیر هسته ای ذکر شد، من تهدید خاصی از بند توان حمله اول علیه روسیه نمی بینم. اما من به شدت نگران این موضوع هستم که احتمال دارد روسیه به حمله هسته ای اول متوسل شود. در واقع این نگرانی ها همان نگرانی ها و واکنش های سنتی جنگ سرد است.

*دکترین جدید امریکا در ارتباط با ایران را چگونه ارزیابی نموده و نکات جدید در مورد ایران چیست؟

خلاصه وضعیت هسته ای این نگرانی را بیان می کند که بعد از تاریخ انقضا برجام، ایران ممکن است از برنامه هسته ای خود جهت ساخت تسلیحات هسته ای استفاده کند. این سند بیان کننده این نگرانی نیز است که موشک های بالستیک ایران می تواند در آینده کلاهک های هسته ای حمل نموده و ایران می تواند در طول یک سال به سلاح هسته ای دست یابد اگر تصمیم به انجام این امر داشته باشد.

خلاصه وضعیت هسته ای به این نکته نیز اشاره نموده که استراتژی بازدارندگی امریکا طراحی می شود تا مطمئن شود که رهبری ایران درک کند هر حمله استراتژیک غیر هسته ای علیه امریکا یا متحدان و شرکایش شکست خواهد خورد و هزینه به مراتب بیشتر از مزیت ها خواهد بود.

با این حال این دکترین هیچ تهدید هسته ای علیه ایران بیان نکرده است. این نکته که امریکا از تسلیحات هسته ای یا تهدید به استفاده از تسلیحات هسته ای علیه کشورهای غیر هسته ای که پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای را امضاء کرده و به تعهدات خود در مورد منع گسترش تسلیحات هسته ای پایبند هستند استفاده نمی کند، در این سند نیز به قوت خود باقی است. ایران عضو NPT بوده و بعد از برجام نیز آژانس بین المللی انرژی اتمی اعلام نموده ایران  تعهدات منع گسترش سلاح هسته ای را رعایت می کند.

من امیدوارم بتوانیم در مورد برنامه های اعتمادسازی بعد برجام مانند کنترل چند ملیتی در مورد غنی سازی اورانیوم در سراسر جهان بحث کنیم. اما من به این نتیجه رسیده ام که چنین بحث هایی بسیار مشکل است زیرا ترامپ تهدید کرده به مشارکت امریکا در برجام پایان می دهد.

اگر امریکا از برجام خارج شود، من امیدوارم که تهران و سایر شرکا به برجام پایبند بوده و بتوانند آن را زنده نگه دارند و در مورد چگونگی تقویت رژیم منع گسترش تسلیحات هسته ای بحث کنند.

ایران با محدود کردن یک جانبه دامنه برد موشک های بالستیک خود تا ۲۰۰۰ کیلومتر بسیار کمک کننده بوده است. این اقدام امریکا و اروپا را مطمئن می کند ایران کاملا متفاوت از کره شمالی است. من نیز سپاسگزار رئیس جمهور کره جنوبی هستم که سعی می کند در ارتباط با کره شمالی تشنج زدایی کند. من آرزو می کنم رهبران امریکا و ژاپن بیشتر مفید باشند.

*«زیگمار گابریل» وزیر امور خارجه آلمان نگرانی عمیق خود را از دکترین هسته ای جدید امریکا ابراز نموده و می گوید استراتژی ترامپ سیگنال اشتباه ارسال می کند همانطور که در طی روزهای جنگ سرد ارسال کرده بود و چالش جدی برای اروپا ایجاد خواهد کرد. در واقع نگرانی های خاص اتحادیه اروپا چیست؟

در طی جنگ سرد ناتو نگران این موضوع بود که اتحاد جماهیر شوروی ممکن است تانک های متعدد خود را در اروپای غربی مستقر کند به همین جهت امریکا هزاران سلاح هسته ای را در اروپای غربی مستقر نمود. اتحاد جماهیر شوروی نیز با ارسال هزاران سلاح هسته ای به اروپای شرقی به آن پاسخ داد.

امروزه روسیه سعی می کند تا دوباره نفوذ گذشته خود در اوکراین، کشورهای بالتیک، اروپای شرقی را به دست آورد. روسیه سعی می کند جلوی واکنش های نظامی ناتو را با استفاده از تهدیدات هسته ای بگیرد. دولت ترامپ نیز تلاش می کند به روسیه بفهماند اقدام هسته ای بدون شک واکنش هسته ای در پی خواهد داشت. اینکه اروپایی ها از ایجاد جنگ سرد جدید نگران هستند کاملا واضح است.

ما خوش شانس بودیم که توانستیم از جنگ سرد نخست فرار نموده و در نتیجه یک اشتباه یا تصادف یا استفاده احمقانه از تسلیحات هسته ای تمدنی ویران نشود. ما باید دوره سلاح هسته ای را پشت سر بگذاریم قبل از اینکه شانس ما تمام شود.