گفتمان تحول علوم انسانی باید بر هویت ایجابی اش تکیه کند

به گزارش خبرنگار مهر هم اندیشی سه روزه علم دینی از نهم تا یازدهم اسفندماه به همت بنیاد معنا در بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی برگزار شد.

مسعود معینی پور، مدیر شبکه چهار و عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) در سخنرانی خود که در روز دوم این نشست، ایراد شد، گفت: من فکر می‌کنم مهم‌ترین مزیت این نشست ایجاد یک زمینه تعایش علمی و هم‌زیستی معرفتی است و این جلسه می تواند، تب بت‌سازی و گیر کردن در شخصیت ها که متاسفانه در ما غلبه دارد و مانع گذار برای شکل گیری یک تمدن همگرای کلان است، را از بین ببرد.

اشخاص از نظرات شان مهم تر می شوند!

معینی پور با بیان اینکه در نظراتی که در باب علم دینی بیان می شود، نقاط اشتراک خیلی بیشتر از نقاط افتراق است، گفت: عرف غلطی که در نظام علمی ما وجود دارد این است که اشخاص مهم‌تر از نظراتشان می‌شوند و همگرایی تمدنی در شکل گرفتن یک نظریه کلان و مبنا خیلی ضعیف‌تر تعریف می‌شود و این باعث می‌شود که این تعایش و همزیستی معرفتی پیش نیاید.

در مسیر صیرورت گفتمان تحول علوم انسانی هستیم

وی افزود: توجه کنیم که ما در یک مسیر صیرورت ایجاد بستر گفتمان تحول علوم انسانی هستیم. رقیب ما در داخل کشور بر تراکم معرفتی و دانشی غرب نشسته و ما الان بعد از چهل سال تازه در حال شدنیم تا سنت موجودمان را استحصال کنیم و دست به تولید بزنیم و مسئله‌های خودمان را بشناسیم و تازه زمینه‌های معرفتی پاسخگویی به مسئله‌ها را ایجاد کنیم. اگر قرار باشد در این مسیر معتقد به یک دیالکتیک معرفتی نباشیم، معلوم نیست بتوانیم در عرصه موجود (عرصه موجود داخلی نه دستآوردهای تمدن بیرونی) رقابت کنیم.

گفتمان تحول علوم انسانی، هویت ایجابی ندارد

عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) در ادامه گفت: نکته بعد که به ذهن می‌رسد این است که متأسفانه گفتمان تحول علوم انسانی و گفتمان علم دینی بیشتر از این که بر هویت ایجابی خودش تکیه کند، بر شناخت خودش از تمدن غرب تکیه کرده است. بله، جدال دو تفکر و دو تمدن حق و باطل و آغاز از این که ما چه چیزی را نمی‌خواهیم و چه نمی‌خواهیم باشیم، مهم است اما تمرکز چهل ساله ما بر غیریت و ساختن هویت خودمان بر اساس جدی گرفتن بیش از حد غیر خودمان، باعث می‌شود که آن هویت ایجابی شکل نگیرد.

معینی پور در ادامه به طرح این پرسش پرداخت که آیا به میزانی که نقد کردیم و رویکرد غیریت سازی غرب و اصالت دادن هویت خودمان را به واسطه وجود غیر را جدی گرفتیم و برجسته کردیم کار ایجابی هم کردیم، یا صرفاً در همین حدی که غیر، یک واقعیت غیر قابل انکار هست و نظام تمدنی مادی ما را دارد پیش می‌برد و سیطره حداکثری بر ما دارد و ما در دوره نوسازی و در دوره مدرن داریم پیش می‌رویم و مسئله‌های ما شبیه مسئله‌های آنهاست گیر کردیم؟ بدون این که بپرسیم چرا ما مسئله برآمده از مبانی انقلاب خودمان در عرصه اجتماعی را جدی نمی‌گیریم.

در نقد غرب گیر افتاده ایم

معینی پور تصریح کرد: ما بیش از حد در نقد غرب و در این مواجهه غیرمحورانه ای که در حقیقت هویت خودمان را هم به واسطه آن تعریف می‌کنیم، گیر کرده ایم. اگر یک نگاه رو به جلو داشته باشیم و کمی ایجابی‌تر حرف می‌زدیم و به مسئله‌های جمهوری اسلامی در دوره پس از انقلاب اسلامی جدی نگاه می‌کردیم چه بسا امروز دچار این نمی‌شدیم که بنشینیم بگوییم چهل سال کارهایی که کردیم بی ثمر بوده و همه‌ چیز یک فرآیند سیاسی بوده است. این در حقیقت مواجهه بنده است با بحثی که این چند وقت وجود دارد علی رغم علقه علمی و معرفتی که به این اساتید دارم و از آنها بهره می‌گیرم.

ایده تحول علوم انسانی به سرمایه اجتماعی رسیده است

مدیر شبکه چهار سیما ادامه داد: ایده تحول علوم انسانی و علم دینی از ایده گذر کرده و به یک جامعه علمی و به یک سرمایه اجتماعی رسیده است. خیلی هم سریع پیش رفته است. اگر ما فکر بکنیم با تکیه صرف بر نظرات این اساتیدی که نظرات شان را می شنویم، تحولی در نظام علمی خودمان ایجاد می‌کنیم فکر اشتباهی است بلکه این جامعه علمی موجودی که الان شکل گرفته و دارد رشد می‌کند، باید تحول ایجاد کند. پایه‌هایمان را آن بزرگواران درست کردند، مفاهیم را شکل دادند و فکر می‌کنم نسل جدیدی که جامعه‌ علمی بر اساس آن شکل گرفته دارد پیش می‌رود. چهار، پنج سال پیش اگر شما از تحول علوم انسانی و علم دینی حرف می‌زدید کاملاً در حاشیه و انزوا بودید ولی در حال حاضر این بحث کاملاً تبدیل به یک گفتمان شده است و سرمایه اجتماعی دارد. من اگر بخواهم شاهد مثال بیاورم همین شماره فصل‌نامه صدرا تنها با یک هفته فراخوان چهل، پنجاه یادداشت از اساتید درجه یکی که همه‌مان بهشان علاقه و علقه داریم دریافت کرده که این یعنی یک اتفاق جدی در فضای علوم انسانی می‌افتد.

گفتمان تحول علوم انسانی نیازمند عمومی شدن است

وی با طرح این پرسش که حال این سرمایه اجتماعی چگونه باید توسعه پیدا کند و این سرمایه اجتماعی چگونه باید به لایه‌های مختلف جامعه سرایت کند، گفت: مهم‌ترین مشکل علوم انسانی و گفتمان تحول علوم انسانی در وضعیت موجود از دیدگاه بنده این است که این گفتمان عمومی نشده است یعنی ما رسانه مناسب برای انتقال پیام و ادبیات مناسب برای انتقال پیام گفتمان علم دینی در دست نداریم و باید بررسی کنیم که مسئله انتقال پیام را چگونه به وجود آوریم.

در تولید ایجابی شاهد پسرفت هستیم

عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم در ادامه اظهار داشت: یک اتفاقی که در اثر کج‌تابی و کج‌فهمی در گفتمان تحول علوم انسانی افتاده، این است که بسط بروکراتیک، ساختاری و دیوان‌سالارانه پیدا کرده و میان فرهنگستان علوم اسلامی، با دانشگاه علامه‌ای که قرار بود، گفتمان تحول علوم انسانی را از اول انقلاب پیگیری بکند، دانشگاه تربیت مدرس، موسسه امام خمینی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، شورای تحول شورای انقلاب فرهنگی و ... رقابت‌ها دارد در عرصه بروکراسی شکل می‌گیرد و اصلاً رقابت گفتمانی تحول علوم انسانی وجود ندارد و دارند مدام از روی دست یکدیگر کپی می‌کنند و یا سبقت می‌گیرند در آن غیریت سازی که ابتدا عرض کردم فلذا در تولید ایجابی شاهد پسرفت هستیم. فرهنگستان علوم اسلامی چه مزیت رقابتی در حل مسئله اجتماعی انضمامی ما دارد؟ با آشنایی و رفاقتی که با دوستان فرهنگستان دارم به عمق اخلاص آنها واقفم و شهادت می دهم که از سر اخلاص و عرق و ایمان و علاقه و اعتقاد مشغول کارند اما به نظر من مزیت رقابتی در این حوزه ندارند.

تسلط غرب به این دلیل بود که از حل مسائل خودش آغاز کرد

مدیر شبکه چهار سیما با تأکید بر یافتن زمینه ایجاد زبان مشترک و رسانه‌سازی کارآمد برای بسط وجودی گفتمان‌مان در فضای عمومی جامعه، تصریح کرد: اگر در فضای عمومی جامعه بسط پیدا نکنیم در خودمان می‌مانیم. برداشت بنده از عمق نفوذ غرب این است که چون غرب از حل مسائل اجتماعی و بسط عمومی خودش شروع کرد توانست بر ما سیطره پیدا کند و چون ما در حوزه حکمت نظری‌ و مباحث الهیات خودمان متوقف شدیم و این انتقال طولی که باید به سمت حکمت عملی و عرصه اجتماعی داشتیم را نداشتیم، پیش نرفتیم. اگر همچنان به این روش ادامه دهیم و مدام بنشینیم دور هم و از امکان و ضرورت و عدم و اینها حرف بزنیم و به مسئله وارد نشویم، چهارصد سال دیگر هم پیش نمی‌رویم. این نیاز به یک زبان عمومی دارد تا مردم باور کنند که ما می‌توانیم حل مسئله‌ کنیم.