تقرب به خدا با یاری خدا/ «غفلت» و عوامل و نشانه‌های آن

به گزارش خبرنگار مهر، شرح دعای روز اول ماه مبارک رمضان به قلم حسین محمدی فام نویسنده کتاب «تاآسمان» را در ادامه می خوانید؛

اللهمّ اجْعَل صِیامی فیه صِیام الصائِمینَ و قیامی فیهِ قیامَ القائِمینَ وَ نَبِّهنی فیهِ عن نَومَةِ الغافِلینَ وَهَبْ لی جُرمی فیهِ یا إلهَ العالَمینَ واعفُ عنّی یا عافیاً عنِ المجرمینَ.

خدایا! روزه مرا در این روز مانند روزه داران حقیقی و شب زنده داری مرا چون قیام کنندگان راستین قرار ده، ومرا از خواب غافلان هوشیار وبیدار ساز وهم در این روز جرم و گناهم را ببخش ای خدای عالمیان واز زشتیهایم عفو فرما ای عفو کننده از مجرمان.

در این دعا از خداوند می‌خواهیم که روزه ما را در زمره روزه‌ روزه‌داران واقعی قرار دهد. مرحوم حضرت آیت الله میرزا جواد ملکی تبریزی (ره) در کتاب «المراقبات» روزه و روزه دار را به اقسامی تقسیم می‌فرماید؛ ایشان سه نوع روزه را ذکر می‌کنند که در حقیقت این سه حالت، مانند سه درجه برای روزه محسوب می شوند و ما باید با تلاش و مسألت از درگاه خداوند سبحان سعی کنیم از روزه حالت اول به سوی روزه حالت سوم حرکت کنیم. این عالم ربانی اولین درجه را روزه عوام می‌نامند؛ این روزه با خودداری از مبطلات روزه که فقها در رساله‌های عملیه خود نوشته‌اند تحقق می‌یابد. دومین قسم، روزه خواص است؛ در این حالت روزه‌دار علاوه بر رعایت مسائل فقهی روزه و پرهیز از مبطلات روزه، از انجام هر عمل حرام و حتی مکروه خودداری می‌کند و بدون ارتکاب به غیبت و تهمت و دیگر گناهان قلبی یا جوارحی از یاد خدا غافل نمی شود. سومین حالت، روزه خواص خواص می‌باشد؛ در این نوع، روزه ‌دار حتی از امور حلالی که او را از یاد خداوند متعال دور می‌کند نیز اجتناب می ورزد و فقط مشغول یاد خداست و در واقع بالاترین درجه روزه، روزه کسی است که آنی از یاد خداوند غافل نگردد و روزه‌اش خاصّ الخاص باشد.

سپس ایشان به ذکر انواع روزه‌داران می‌پردازند و آنان را به پنج گروه تقسیم می‌کنند: گروه اول آنانکه از روی عادت یا برای ریا یا خوشامدِ مردم یا منافع دنیوی و یا... روزه می‌گیرند. دسته دوم، آنانکه علاوه بر دلایل گروه اول،کمی هم ترس از مجازات و امید به پاداش الهی دارند. سومین گروه، فقط بخاطر ترس از مجازات یا رسیدن به ثواب الهی روزه می‌گیرند. دسته چهارم علاوه بر خوف از عِقاب و رجاء به ثواب، قصد جلب رضایت خداوند را نیز دارند. پنجمین گروه، آنانند که فقط برای رضایت و نزدیکی به خداوند متعال روزه می‌گیرند. باید از خدا مسألت کنیم که در زمره گروه پنجم باشیم و خالصاً لِوَجْه الله و فقط به نیت تقرّب روزه بگیریم.[۱]

در فراز دوم این دعا، توفیق قیام و شب زنده‌داری را از خداوندمتعال مسألت می‌کنیم؛ قرآن کریم به رسول گرامی اسلام (ص) دستور شب زنده داری می‌دهد و می‌فرماید: « قُمِ اللَیْلَ اِلّا قَلیلاً[۲]؛ شب را ـ بجز اندکی ـ بیدار باش». در این زمینه دستورات مستحبی اسلام جهت عبادت و اقامه نماز در دل شب برکسی پوشیده نیست. حضرت امام صادق (ع) می فرمایند: « شَرَفُ المؤمِنِ صَلاةُ اللَیْلِ[۳]؛ نماز شب مایه شرافت و والایی انسانِ مؤمن است.»

ابوبصیر از آن حضرت نقل می‌کند که فرمودند: «نماز شب مایه سلامتیِ بدن، خشنودیِ خداوند، متمسّک به اخلاق پیامبران شدن و در مَعرَضِ رحمت الهی قرار گرفتن است.»[۴]

 در دعای روز اول ماه مبارک رمضان، توفیق قیام در شب را از خداوند متعال درخواست می‌کنیم تا از شب زنده‌داران محسوب شویم.

فراز دیگری از دعای این روز، بیداری از خواب غفلت را مورد توجه قرار داده است. غفلت از بزرگترین دردهای روحی و از سخت‌ترین موانع در راه سلوک به سوی خداوند است. غفلت، انسان را از بالاترین درجات به پایین‌ترین درکات تنزل می دهد، لذا همواره باید از خدا بخواهیم که در زمره غافلین نباشیم. قرآن کریم در وصف این گروه آیه عجیبی دارد: «وَ لَقَدْ ذَرَ أنا لِجَهَنَّمَ کثیراً مِنَ الجِنّ والاِنْسِ لَهُمْ قلوبٌ لا یَفْقَهونَ بِها و سهم اَعْیُنٌ لا یُبْصِرونَ‌بِها و لَهُمْ اذانٌ لا یَسْمَعونَ بِها اولئِکَ کَالْاَنعامِ بَلْ هُم اَضَلُّ اولئِکَ هُم الغافِلون»[۵] خداوند متعال در این آیه شریفه غافلان را گمراهتر و پایین‌تر از چهارپایان معرفی می‌کند و برای آنان ویژگی‌هایی را بر می شمرد؛ اینکه آنها (غافلان) با دلهایشان فهم نمی‌کنند؛ با دیدگانشان (حقایق را) نمی‌بینند و با گوش‌هایشان (حرف حق را) نمی‌شنوند و جایگاه چنین کسانی را جهنم معرفی می‌فرماید.

در روایات زیادی به موضوع «غفلت» و عوامل و نشانه‌های آن اشاره شده است که فقط به چند نمونه از آن ها اشاره می‌کنیم:

1. حضرت امام باقر (ع) فرمودند: «از غفلت دوری کن زیرا مایه قساوت قلب است»[۶]
2. رسول گرامی اسلام (ص) فرمودند: «غافلترین مردم کسی است که از دگرگونی‌های دنیا پند نگیرد.»[۷]
3. امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: «با مداومت بر یاد خدا از غفلت دوری کن»[۸]
4. حضرت علی(ع) فرمودند: «مستیِ غفلت و غرور از مستیِ شراب‌ها بدتر است.»[۹]
5. لقمان حکیم به فرزندش فرمود: «غافل دو علامت دارد: سرگرمی، حواس پرتی و فراموشی»[۱۰]