خبرگزاری مهر- گروه استانها: آن قدیم‌ها همه‌چیز متفاوت بود حتی ماه‌ها و سال‌هایش با حالا فرق می‌کرد. رمضان‌ها بوی ماه رمضان می‌آمد بااینکه مردم روزه بودند اما صفا و صمیمیتشان ذره‌ای کم نمی‌شد و از احوال هم مطلع بودند.
هر شهر و روستایی بر اساس باورهایی که گاهی ریشه در فرهنگشان داشت آداب خاصی برای ماه رمضان داشتند. خیلی‌ها قبل از ماه رمضان انگار می‌خواهد عید نوروز شود شروع به خانه‌تکانی می‌کردند.
اکنون بسیاری از آداب‌ورسوم ماه مبارک رمضان یا فراموش‌شده یا در حال فراموشی است، بنابراین ضرورت دارد برای ثبت و حفظ این گنجینه‌های ارزشمند اسلامی اقداماتی انجام شود.
یکی از این راهکارها ثبت این آداب‌ورسوم در میراث معنوی که البته در خراسان جنوبی تعدادی از این مراسم ثبت‌شده است. چراکه عده‌ای بر این عقیده‌اند که رمضان در ایران یک رنگ نوستالژی قدیمی را یدک می‌کشد و پر از یادها و خاطرات جذاب است.
از تابستان‌های داغی که کشاورزان در موسم درو در حال روزه داری و فرار از سختی کار شکم بر خاک سردی که در جوی‌های آب باغ‌ها بود می‌گذاشتند تا رمضان‌هایی که در عید نوروز می افتاد و بچه‌ها را به دلیل کاهش پذیرایی‌ها عبوس می‌کرد.
شو خوانی و چاوشی خوانی
زهرا بهلگردی یک شهروند بیرجندی در گفت‌وگو با مهر دراین‌باره می‌گوید: آن زمان ما در محله خیرآباد زندگی می‌کردیم، دو هفته قبل از ماه رمضان دست‌به‌کار می‌شدیم همه دختران با مادر شروع به تمیزکاری خانه می‌کردیم. با این فکر که در رمضان کمتر به رفت‌وروب و تمیزکاری خواهیم پرداخت.
این بانوی ۵۰ ساله ادامه می‌دهد: در خانه تنور داشتیم. ممکن بود یک تا دو روز درگیر نان پختن برای ماه رمضان می‌شدیم.
وی یکی دیگر از مراسم باصفای آن روزها را شوخوانی یا چاووش‌خوانی عنوان می‌کند که امروز دیگر در کمتر محله‌ای آن را می‌شنویم البته نه به‌واسطه سیستم‌های ارتباطی جدید بلکه می‌گویند نباید برای مردم مزاحمت ایجاد کرد برای همین انگار لذت سحرهای ماه رمضان هم‌تغییر کرده است.
وی درباره شوخونی این‌طور می‌گوید: از جذاب‌ترین رسم‌های ماه رمضان بود که در این رسم مردانی که صدای خوبی داشتند نزدیک‌های سحر به پشت‌بام‌ها می‌رفتند و با صدای بلند شروع به خواندن دعا و نیایش می‌کردند تا مردم برای سحر از خواب بیدار شوند.
وی با اشاره به اینکه بیدار کردن مردم در سحر انگار یک وظیفه باشد، گفت: به هر طریقی تلاش می‌شد همسایه‌ای خواب نماند برای همین درجاهایی هم که چاووش‌خوان وجود نداشت کسانی با کوبیدن بر تشت‌های مسی مردم را برای سحر بیدار می‌کردند.
مراسم بیست و هفتمی و باورهای مردم
مراسم بیست و هفتم در بیست‌وهفتم ماه رمضان برگزار می‌شده و در این مراسم زن‌ها صورت خودشان را می‌پوشاندند و با سینی و ملاقه‌ای به در خانه‌ها می‌رفتند و با ملاقه در خانه‌ها را می‌زدند تا صاحب‌خانه مقداری پول به او بدهد. آنها باور داشتند این پول خیروبرکت دارد پس با این پول پارچه‌ای می‌خریدند و با پوشیدن آن خودشان را در برابر بلاها مصون می‌کردند.
حتی عده‌ای اعتقاد داشتند این پول را باید برای مراسم معنوی خرج کنند، برخی به نان گرفتن و قند گرفتن هم قانع بودن به‌عنوان مثال نانی که از مراسم بیست و هفتمی می‌گرفتند را خشک کرده تا عید قربان که با گوشت قربانی آبگوشت یا کله‌پاچه درست می‌کردند. آن‌وقت آن نان را با غذای متبرک عید قربان برای بیمار جهت شفا استفاده می‌کردند.
عده‌ای آن‌قدر به معنویت و پاکی بیست و هفتم رمضان اعتقاد داشتند که می‌گفتند آبگوشت گوسفند قربانی را با نان بیست و هفتمی بدهید به بچه‌ای که نمی‌تواند حرف بزند یا به قول قدیمی‌ها گنگ است تا آن بچه شفا پیدا کند.
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات میراث فرهنگی خراسان جنوبی در توضیحاتی که مستند کرده است درباره سابقه بیست و هفتمی در بیرجند که اکنون نیز هنوز در برخی از محله‌های قدیمی اجرا می‌شود این‌طور می‌گوید: مراسم بیست و هفتمان نیز از برنامه‌هایی است که از گذشته دور در شهرستان بیرجند وجود داشته و هنوز هم نام آن فراموش نشده است.
برآبادی ادامه می‌دهد: در شب بیست و هفتم ماه رمضان برخی از خانم‌ها و دختران جوان با پوشیدن صورت خود و گرفتن سبد یا طبقی در دست که آینه ای روی آن قرار دارد و ملاقه به‌دست به درب خانه همسایگان رفته و طلب هدیه می‌کنند.
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات میراث فرهنگی خراسان جنوبی می‌گوید: مردم پولی که به این طریق به‌دست می‌آید متبرک شمرده و آن را شادی‌آور می‌دانند و در این مراسم همه‌کسانی که بدین‌صورت پولی به‌دست می‌آورند، پیش از ظهر روز بیست و هفتم ماه رمضان به بازار رفته و با آن پارچه‌ای به‌دلخواه خود می‌خرند و ظهر آن روز در خانه یا مسجدی، از آن پارچه پوشاکی مانند چادر، پیراهن و چارقد برای خود می‌دوزند و آن را می‌پوشند و بر این باورند که همه‌سال را به شادی می‌گذرانند و از همه بلاها مصون هستند.
وی یادآور شد: جمع‌آوری خیرات و کمک‌های نقدی مردم هر منطقه برای کمک به یتیمان و بی‌سرپرستان و تعمیر و توسعه مساجد از دیگر برنامه‌های ماه مبارک رمضان در مناطق مختلف بیرجند است.
رمضان خوانی
یکی دیگر از مراسم ماه رمضان در خراسان جنوبی که در شهر بیرجند انجام می‌شده رمضان خوانی است که البته هنوز در برخی از روستاها و حتی محله‌های قدیمی شهر انجام می‌شود.
فاطمه درانی شهروند دیگر بیرجندی دراین‌باره توضیح می‌دهد: در شب‌های ماه مبارک رمضان پس از نماز و افطار عده‌ای از پسران نوجوان در دسته‌های چندنفری به در خانه‌های مردم به‌ویژه آنهایی که به لحاظ مالی در وضعیت بهتری بودند، به امید گرفتن انعام (تنقلات و یا وجه نقد) می‌رفتند و اشعاری خاص می‌خواندند که در اصطلاح محلی به آن رمضونی می‌گفتند.
وی می‌افزاید: به‌این‌ترتیب به جلوی درب هر خانه که می‌رسیدند، یک نفر از بچه‌ها که او را با عنوان استاد برگزیده‌اند با صدای بلند می‌گفت رَمِزُاْنی مارْ وَاْ مِدِی یا وَرْ خُانِمْدِ ـه «رمضانی ما را می‌دهید یا بخوانیمش». اگر در خانه کسی بود و چیزی به آنها می‌داد به درب خانه دیگر می‌رفتند وگرنه اگر احساس می‌کردند کسی در خانه هست و جوابی نمی‌دهد خواندن رمضانی را آغاز می‌کردند.اصولاً قند و چای و نان و در برخی موارد پول انعامی بود که به آنها داده می‌شد.
ابتدا استاد یک مقدمه و دعایی می‌خواند و شاگردان بعد از هر جمله او می‌گفتند آمین و یادی از حضرت محمد (ص) و حضرت علی (ع) می‌کردند و رباعی‌هایی در مرثیه ائمه اطهار می‌خواند.
به گفته سید احمد برآبادی مسئول حوزه پژوهش و مطالعات اداره کل میراث فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری خراسان جنوبی مراسم رمضان خوانی به شماره ۸۱۱ در تاریخ ۴/۱۱/۱۳۹۱ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
این مراسم در شهرها و روستاهای بیرجند، قاین، نهبندان، سربیشه برگزار می‌شود و در شهرستان درمیان نیز سابق این مراسم اجرا می‌شده ولی در حال حاضر انجام نمی‌شود.
گفته می‌شود آن دوره که گرفتاری‌ها انگار کمتر از حالا بوده است در ماه رمضان سر زدن به مزار رفتگان در روزهای پنجشنبه هر هفته، در این ماه از رونق فزون‌تری برخوردار بوده و برخی نیز با حضور سر قبر عزیزان ازدست‌رفته خود، روزه را افطار می‌کردند.
طبل‌نوازان در طبس و بشرویه
هر شهر استان خراسان جنوبی برخوردار از آداب فرهنگی غنی است تا جایی که گفته می‌شود در شهرستان طبس و بشرویه مراسم طبل‌نوازی در ماه رمضان از گذشته‌های دور مرسوم بوده و جالب اینکه مردم این شهرستان‌ها این سنت حسنه را که برای بیداری همسایه‌ها در زمان سحر بوده است هنوز اجرا می‌کنند.
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات میراث فرهنگی خراسان جنوبی درباره این مراسم می‌گوید: طبل‌زنی در سحر ماه مبارک رمضان یکی از راه‌هایی بود که مردمان شهرستان‌های بشرویه و طبس برای بیدار کردن مردم در سحرگاهان استفاده می‌کردند.
برآبادی با اشاره به رونق سیستم‌های الکترونیکی و دوری مردم از سنت‌های گذشته می‌افزاید: هم‌اکنون با توجه به زنگ انواع ساعت‌ها، تلفن‌های همراه و زمان‌سنج تلویزیون‌ها برای بیدار کردن مردم که تعدادشان کم نیست، این سنت در بشرویه به فراموشی سپرده‌شده اما جالب است بدانید در طبس همچنان طبل‌نوازان منادی سحرخیزان هستند و همه شهروندان طبس توجه خاصی به اجرای این مراسم دارند.
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات میراث فرهنگی خراسان جنوبی درباره این مراسم و یکی از دلایل پایداری آن تصریح می‌کند: طبل‌زنی در اوقات سحر ماه رمضان در طبس، یکی از نیات موقوفه است که در سال ۱۳۰۰ هجری قمری توسط عمادالملکی وقف‌شده و ماندگاری آن نیز به دلیل اجرای نیات خیر واقف است.
به گفته وی همین وقف بودن این مراسم باعث شده اجرای آن به تأخیر و یا فراموشی سپرده نشود و نسل‌های جدید خود را ملزم به اجرای آن بدانند.
برآبادی اضافه می‌کند: این مراسم از سه ساعت مانده به اذان صبح آغاز می‌شد که طبل اول آن به معنی آماده‌باش در دو ساعت مانده به اذان زده می‌شود، طبل دوم در یک ساعت مانده به‌پایان وقت سحر به معنی بیدارباش و طبل سوم نیز نزدیک شدن به‌وقت اذان را خبر می‌دهد.
وی یادآور شد: دست کشیدن از خوردن و آشامیدن سحرگاهی، با برخاستن «الله‌اکبر» مؤذن از مأذنه مسجد محله، همراه بود و بعدها با شیوع استفاده از ساعت شماطه‌دار و رادیو، نخستین گام‌ها برای گسست رویارویی مردم در ماه مبارک رمضان برداشته شد و رسوم کوبیدن بر طبل و چاووشی خوانی و ندا دادن، مهجور شدند تا جایی که امروز حتی صدا کردن همسایه برای برخاستن، ازجمله کارهای نهی شده در فرهنگ زندگی ماشینی و آپارتمان‌نشینی است.
در بین اهل سنت نیز مراسم خاصی رواج دارد که یکی از این مراسم‌ها نماز قیام است به این نحو که از شب بیستم ماه رمضان آغاز می‌شود. این نماز از ساعت ۱۲ شب آغاز و پیش از سحر به‌پایان می‌رسد.
در این نماز هر شب نمازگزار باید سه جزء قرآن را تلاوت کند یا به امام جماعت که تلاوت می‌کند گوش فرا دهد.
عید سعید فطر یکی از اعیاد مهم اهل تسنن به شمار می‌رود. که از دیدوبازدید فامیل تا خرید رخت و لباس نو و تمیزکاری منزل جزو رسوم آنها برای عید فطر است.
امید است این ماه برای همه مسلمانان جهان رمضانی پر از سلامتی و برکت و صلح باشد.
نظر شما