خبرگزاری مهر، گروه بین الملل- مهدی مستجابی: امروزه در حوزه علوم سیاسی و روابط بین الملل کمتر کتابی توسط نگارندگان ایرانی به تحریر در می آید که مخاطب خود را تحت تاثیر قرار بدهد اما کتاب ایران در هندسه سیاست خارجی روسیه نوشته «محمد شاد»، جزء همان معدود کتاب های جذاب و کاربردی است. از این رو بر آن شدم تا با معرفی اجمالی این کتاب تازه به چاپ رسیده سهم خود را در معرفی یک کتاب خوب در حوزه علوم سیاسی و روابط بین الملل، ایفا کرده باشم.
روابط ایران و روسیه همیشه برای افکار عمومی ایران حائز اهمیت بوده و ابعادی از آن دارای ابهام و ناشناختگی برای مخاطب ایرانی است. پرسش های فراوانی درباره چرایی فراز و نشیب روابط سیاسی دو کشور پس از شکل گیری انقلاب اسلامی با روسیه بعد از فروپاشی وجود دارد و پاسخ به آن به مثابه حل معمای ذهنی برای مخاطبان خواهد بود.
موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی «ابرار معاصر» تهران از آن دست انتشاراتی است که به صورت خاص در حوزه ی سیاست خارجی فعالیت می کند و دارای خروجی های متعددی در این حوزه است.
کتاب پیش رو می تواند تحولی در زاویه دید پژوهشگران حوزه علوم سیاسی و روابط بین الملل ایجاد کند چرا که نویسنده سعی کرده است تا پرداختن به ریشه های معرفت شناختی جریانات فعال در حوزه سیاست خارجی روسیه و تفاوت های بنیادین و معرفتی با سایر بازیگران موضوع بحث در کتاب، به دنبال پاسخ سوالات اساسی خود در آنجا باشد و این امر سبب شده تا نگارنده به سراغ بررسی مکاتب سیاست خارجی موجود در روسیه برود و با بررسی تاریخ شکل گیری و نفوذ آنها در ساختار سیاسی و حاکمیتی این کشور به خصوص در دستگاه دیپلماسی روسیه، شناخت صحیحی از اختلافات رویکردی در حوزه سیاست خارجی این کشور برای مخاطب ایجاد کند.
ابتکار عمل نگارنده تنها به بررسی ریشه های هویت- شناختی سیاست خارجی روسیه محدود نمی شود. ادامه این ابداع آنجایی رخ نمایی می کند که عوامل موثر بر سیاست خارجی روسیه را چند وجهی می بیند و با وزن دهی صحیح جهات موثر، برآیند سیاست خارجی روسیه را با واقع بینی تحلیل می کند. همچنین وی با مراجعه به ریشه های هویت ـ شناختی جریان های سیاسی فعال در روسیه به خوبی توانسته پیچیدگی های تحلیل سیاست خارجی روسیه را حل کند و اساسا در انتهای کتاب مخاطب به این درک می رسد که به غیر از این رویکرد تحلیلی نمی توان ابهامات و پیچیدگی های عملی سیاست خارجی این کشور را درک کرد.
نگارنده با معرفی دو جریان مهم و اثرگذار اوراسیانیسم ها و اورا آتلانسیت ها در حوزه سیاست خارجی روسیه به بررسی روابط این کشور با آمریکا و ایران در طی حضور هر کدام از این جریانات در ساختار سیاست خارجی روسیه پرداخته است. وی به طور کلی بیان می کند که تفاوت این دو مکتب دریافتن راه روسیه در شرق یا غرب است و کانون توجه هر کدام از این جریانات برای اداره سیاست خارجی این کشور برای تعامل و گسترش روابط با سایر کشورها متفاوت است.
نویسنده با اشاره به این نکته که روسیه در مرحله گذار قرار دارد و با آزمون و خطا از زمان فروپاشی تاکنون به دنبال راه حقیقی خود در عرصه سیاست خارجی می گردد و فراز و فرود روابط روسیه با سایر کشورها را می توان برونداد آن تلقی کرد.
از نقاط قابل توجه کتاب این است که نگارنده با مراجعه به منابع دسته اول و به روز، سعی در نگارش کتابی دقیق، علمی و به دور از هرگونه اغراق کرده است. اساسا شناخت بیشتر پژوهشگران حوزه روسیه در ایران به دلیل عدم تسلط زبانی، شناختی هدایت شده است به سبب اینکه بسیاری از برداشت ها و منابع لاتین موجود توسط رقیب تاریخی این کشور برای ایجاد خطای ادراکی برای مخاطبان تولید شده است و انتقال آنها به زبان فارسی خطایی شناختی را برای پژوهشگران و فعالان حوزه روسیه در ایران ایجاد می کند.
به طور کلی می توان گفت که مخاطب جواب سوالات زیر را می تواند با مطالعه کتاب بیابد. جایگاه ایران در سیاست خارجی روسیه دارای چه وزنی است؟ ایجاد رابطه راهبردی بین ایران و روسیه امکانپذیر است؟ آیا اسرائیل را می توان شریک راهبردی روسیه قلمداد کرد؟ روابط روسیه و اسرائیل را چگونه می توان تحلیل کرد؟ هم جبهه شدن روسیه و آمریکا در قبال ایران چقدر امکانپذیر است؟ اختلافات روسیه و آمریکا حل شدنی است؟ و دهها سوال دیگر که مخاطب می تواند با مطالعه این کتاب پاسخی مناسب، قابل اتکا و منطقی برای آن پیدا کند.
کتاب در چهار فصل تنظیم شده است. فصل اول با عنوان ایران در مناظرات هویتی سیاست خارجه روسیه، فصل دوم با عنوان ایران در اسناد راهبردی سیاست خارجی روسیه، فصل سوم با عنوان ایران در مراکز علمی و اندیشکده های مهم سیاست خارجی روسیه و فصل آخر نقش متغیرهای ثالث در شکل دهی به سیاست خارجی روسیه در قبال ایران تنظیم شده است.
همچنین در پایان هر فصل بخشی تحت عنوان جمع بندی قرار دارد و در آخر کتاب هم جمع بندی نهایی در بخشی جداگانه آورده شده است که با توجه به حجم کتاب برای مطالعه آسان تر و مرور مخاطب بر فصل ها امری مناسب است.
کتاب دارای متنی روان و بدون مشکل ویرایشی است. انتخاب دقیق واژگان و معادل های ترجمه ای، پیوستگی خوب مطالب و غیر عاریتی بودن ادبیات نگارنده از نکات قوت در نگارش این کتاب محسوب می شود. همچنین با توجه به جامعه هدف این کتاب که غالبا نخبگان و پژوهشگران حوزه سیاست خارجی هستند تناسب خوبی در ادبیات نگارنده با جامعه هدف وجود دارد.
در جلد این کتاب از رنگ های نسبتا تیره استفاده شده است. طراحی کتاب تناسب خوبی با عنوان و موضوع مورد بحث دارد چرا که تصویر حضور رئیس دستگاه دیپلماسی ایران را در مقابل مقام سیاسی نخست روسیه انتخاب کرده است. همچنین در بالای تصویر نیز نمای برج آزادی را در کنار میدان سرخ روسیه قرار داده است که نکات کنایی و ظریفی را به مخاطب القاء می کند از جمله پیوند تاریخی دو کشور، به طور کل این کتاب از طراحی جلد مناسبی برخوردار است.
در فضای کنونی جامعه ایرانی شاید رویکرد نگارنده به حوزه سیاست خارجی بتواند قابل تامل باشد چرا که در دولت های جمهوری اسلامی ایران همیشه سیاست خارجی یکی از عرصه های مناظرات جریانات سیاسی بوده است که با مراجعه به رویکرد طرح شده در کتاب می تواند ریشه آن را در تفاوت های هویتی بین جریانات سیاسی در ایران یافت. شاید بتوان ریشه برون رفت از معضلات بین المللی جمهوری اسلامی را با رجوع و یا تعریف مکتب هویتی جدیدی در حوزه سیاست خارجی یافت، مکتبی که نگاهش بیشتر به توسعه روابط با همسایگان و شرق باشد تا تعامل و تعمیق روابط با غرب و یارگیری از کشورهایی که تضاد هویتی ـ شناختی با آنها وجود دارد.
کتاب پیش رو در آینده ای نزدیک به یکی از پر مراجعه ترین کتاب های موجود در زمینه مطالعات روابط بین الملل تبدیل می شود چرا که اساسا فارغ از موضوع مورد بحث آن، رویکرد و زاویه پرداخت نگارنده نسبت به مسائل روابط بین الملل برای مخاطب راهگشا و مفید است و به درک روابط موجود بین کشورها و آینده تعاملات آنها نزد مخاطب کمک می کند.
نظر شما