کتاب «کیفیت زندگی؛ مجموعه مقالات همایش وایدر» ترجمه و منتشر شد

از مجموعه کتاب فلسفه و اقتصاد سیاسی نشر شیرازه کتاب «کیفیت زندگی» به کوشش مارتا نوسبام و آمارتیا سن با ترجمه حسن فشارکی در سال جاری منتشر شد.

به گزارش خبرنگار مهر، این کتاب مجموعه مقالاتی است که در همایش وایدر در ژوئیه ۱۹۸۸ در هلسینکی برگزار شد و برگزارکنندگانش مارتا نوسبام و آمارتیا سن بودند. بخش مهم مأموریت وایدر، پرداختن به پژوهش میان رشته ای بود. معنای کیفیت زندگی و سیاست گذاری اجتماعی لازم برای بهبود آن، از جمله دغدغه های ذهنی مشترک فلاسفه و اقتصاددانان بوده است.

این کتاب در مورد کیفیت زندگی است به آن معنا که این مفهوم در نظریه‌های رفاه مورد استفاده قرار می‌گیرد. به عبارت دیگر، درباره پاسخ‌هایی است به پرسش‌های متمایز اما وابسته به هم در حوزه رفاه اجتماعی که این مفهوم با آنها سروکار دارد. پاسخ‌هایی که باید آن قدر روشن و دقیق و عینی باشند که بتوان برپایه آنها سیاست‌های رفاهیِ کارآمدی را طراحی نمود. بخشی از این پرسش‌ها عبارتند از اینکه؛ چه نوع اوضاع و احوالی، شرایط مناسب زندگی را فراهم می‌سازند؟ چه چیزی زندگی فرد را برای او به زندگی مطلوب تبدیل می‌کند؟ چه چیزهایی هستند که زندگی را ارزشمند می‌سازند؟ به طور خلاصه اینکه چه چیزهایی زندگی فرد را بهتر می‌کنند.

پرسش‌هایی در نگاه اول پاسخ آنها می تواند ساده به نظر آید اما چنانچه از منظرهای مختلف بدانها نگریسته شود یعنی از منظرِ خود فرد، افراد خیرخواهی که دغدغه همنوع دارند یا مسئولانی که باید تصمیم بگیرند رفع کدام‌یک از کمبودها را باید در اولویت قرار دهند، می‌تواند به پاسخ‌های متنوع و متعددی بینجامد که کارِ سیاست‌گذاری در این زمینه را دشوار سازد. همین دشواری زمانی رُخ می‌نماید که بخواهیم به الگوهای زیستی مختلفِ مردم، فرهنگ‌ها و سنن متعددِ جوامع و تاریخ و جغرافیایِ انسانیِ متکثری که این سیاست‌ها باید ناظر بر آنها تدوین گردند توجه کنیم.

مارتا نوسبام و آمارتیا سن در مقدمه ای که بر این کتاب نوشته اند به تفصیل شیوه تحلیل مسائل کیفیت زندگی را توسط ارائه کنندگان این مقالات توضیح داده اند. آنها در شرحی بر مقالات کتاب نوشته اند: مقالات بخش ۱ به آن مسائل کلی کیفیت زندگی و راه های یافتن ملاکهایی مناسب جهت ارزیابی کیفیت زندگی می پردازند. مقالات کوهن و سن هر دو درباره رویکرد توانمندی است که سن آن را عنوان نموده اما کوهن چند رویکرد دیگر، از جمله محاسبات فایده گرایانه، تأکید رالز بر موهبتهای اولیه و استفاده دورکین از منابع را نیز بررسی می کند. کوهن، پس از آنکه این رویکردها را به نقد می کشد، توجه اش را معطوف به آنچه او «میان بود midfare» می نامد می کند، که تا حدودی شبیه انگاره عملکردهاست که در ادبیات توانمندی به کار می رود.

مقالات اریکسون و آلارت برخی روشها و راهبردهای اندازه گیری کیفیت را که سالها پیش توسط دانشمندان علوم اجتماعی کشورهای اسکاندیناوی به کار برده شده اند مورد بحث قرار می دهند.

مقالات بخش دوم ما را با این پرسشهای دشوار و استدلالهایی که نسبیت باوری فرهنگی را از دیدگاه های متفاوت مورد کنکاش نشان می دهند، مواجه می سازند.

مقاله پاتنام، این انگاره وسیع پذیرفته شده را که پرسشهای علمی درباره امور واقع اند و در مقابل مسائل اخلاق، مسائلی هستند که حمل آنها جز با تشبث به ترجیحات ذهنی امکان پذیر نیست مورد حمله قرار می دهد.

مقاله اسکنلون که ارتباطی تنگاتنگ با مناظره در مورد فایده در بخش ۱ دارد، این ادعا را کهمیل تنها معیار کیفیت زندگی است مورد تردید قرار می دهد و به جای آن به بررسی رویکردی مبتنی بر وارسی نقادانه فهرستی خودبنیاد از عناصری که زندگی انسان را ارزشمند می کنند می پردازد.

تیلور، اشکال استدلالی را که مردم برای نشان دادن برتری یک شیوه زندکی بر شیوه های دیکر به کار می برند مورد بررسی قرار می دهد. هر چند این قبیل استدلال ها همواره در متن تاریخی خاصی صورت می گیرند و از آن ساختار قیلسی که ما برای استدلال های درست علمی قائلیم بی بهره اند، مع هذا به باور او کاملا منطقی و معقول اند و می توانند با موفقیت نشان دهند که برخی شیوه های انجام امور واقعا بهتر از شیوه های دیگرند.

نوسبام، یکی از تبیین های مهم از کیفیت زندگی را برحسب فهرستی از کارکردهای پایه ای انسان ـ منتسب به ارسطو ـ که ادعای اعتبار برای کل جامعه بشری را دارد مورد بررسی قرار می دهد. او اظهار می دارد که هر چند ارسطو خود با استدلالهای ظریف نسبیت باوران فرهنگی معاصر که می توانستند علیه تبیین او به کار روند مواجه نبود، ولی باز هم می توان از تبیین او به عنوان پاسخی قانع کننده به این قبیل اعتراضات استفاده کرد.