پاسخ حجت الاسلام سبحانی به رسول جعفریان در مورد همایش ملی تصوف

به گزارش خبرنگار مهر، اولین همایش ملی تصوف، شاخصه ها و نقد ها توسط دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با همکاری پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (isc) برگزار می شود.

چندی پیش حجت الاسلام محمدتقی سبحانی رئیس قطب تعمیق ایمان و باورهای دینی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با اشاره به لزوم همفکری جمعی حوزویان برای مقابله با جریان های انحرافی، از برگزاری همایش تصوف شاخصه‌ها و نقدها در مهرماه سال جاری خبر داد.

وی با بیان اینکه در گذشته اطلاعات خوبی در بین اساتید و فضلا وجود داشت ولی متأسفانه نسل جوان حوزه اطلاعات محدودی از صوفیه دارند و از این رو، آسیب‌ها و انحرافات آنها از دید نسل جوان کشور پنهان مانده است، اظهار کرد: این فرقه‌ها غالبا با عوام فریبی سعی می‌کنند خود را به عناوین و ادعاهای دروغین جا بیندازند و برخی ها هم فریب سخنان آنان را می خورند و شبهه پیدا می کنند.

وی گفت: اطلاعاتی که ما داریم در شهرهایی مانند تهران، کرج و حتی در شهر های دور افتاده، این ها به بهانه‌های مختلف سعی دارند که حلقه‌های صوفیانه خود را تشکیل دهند و افراد ساده دل را به خود جذب کنند؛ یکی از حیله‌هایی که به کار می‌برند استفاده از نام بزرگان اهل عرفان و معنویت ما است که به این وسیله جوانان را فریب می‌دهند.

رئیس قطب تعمیق ایمان و باورهای دینی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم اظهار کرد: کارگروهی در این دفتر تصمیم گرفت که با برنامه‌ریزی منظم، ابعاد علمی، فرهنگی و اجتماعی این فرقه‌ها را نشان دهد و همایشی را فراخوان داده ایم و با همکاری مؤسسات مختلف این همایش با عنوان «تصوف؛ شاخصه ها و نقد ها» تصویب شد و به صورت رسمی در وزارت علوم ثبت گردید.

همچنین حجت الاسلام احمد واعظی رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در دیدار با آیت الله مکارم شیرازی با اشاره به رویکرد مسئله محوری در این دفتر گفت: مبارزه با فرقه های وهابیت، جریان های تکفیری، مسیحیت تبشیری و تصوف بخشی از مسأله های اصلی ما است.

رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با اشاره به برگزاری همایش تصوف شاخصه ها و نقد ها به همت دفتر تبلیغات اسلامی، گفت: یکی از اهداف همایش ایجاد شبکه علمی برای کسانی است که در این زمینه کار می کنند و این همایش بهانه ای برای گردهمایی فعالان این عرصه است و انتظار از قم وجود دارد که بتوانند پشتوانه علمی نقد تصوف را فراهم کند.

اما در این میان حجت الاسلام رسول جعفریان نقدهایی به برگزاری این همایش وارد کرد که با واکنش حجت الاسلام سبحانی همراه شد.

برگزاری همایش تصوف، زیبنده دفتر تبلیغات نیست 

رسول جعفریان طی یادداشتی با انتقاد از برگزاری این همایش نوشت: «عطف به صحبت های دوست ما آقای واعظی در دفتر تبلیغات قم که شرحی از همایش تصوف در قم به یکی از علما داده بودند، عرض می کنم. دوستان عزیز! این که پژوهشی در باره تصوف یا هر مسأله دیگری بشود، تحقیقاتی صورت گیرد، آثاری از میراث آن، موافق و مخالف منتشر شود، مطلبی از جدای از این است که یک نهاد تبلیغی که کارش نهادینه کردن اخلاق دینی در جامعه است، به موضوعی بپردازد که بوی تفرقه و تشتت می دهد.» 

وی ادامه داد: «سالهاست که این بنده خدا در باره منازعات صوفیه و فرق دیگر تحقیق می کنم و آخرین نمونه هم انتشار کتاب علم الهدی فرزند فیض کاشانی بود که دیدگاه های مهمی در باره صوفیه دارد، اما یادمان باشد که در اواخر دولت صفویه، با احساس تکلیف شماری از علما برای استوار کردن حق! دامنه منازعات مذهبی بالا گرفت و کار دست این دولت داد. در اوج فضاحت اقتصادی که دولت صفوی داشت، و هیچ طلا و نقره ای در کار نبود تا حقوقها پرداخت شود، و آنچه بود با عیار پایین و قلابی بود، علما ـ که هیچ وقت تشویق به کار اقتصادی نمی کنند و فقط به فکر ساختن تمدنی برای پایه احادیث بودند ـ به بهانه تصوف و فلسفه و... به جان یکدیگر افتادند، و دعوای شیعه و سنی، و صوفی و غیر صوفی، و فیلسوف و اخباری ها را جدی گرفتند و کردند آنچه کردند.» 

وی افزود: «این را بدانیم که ادبیات عرفانی و تصوف دست کم در زبان فارسی و در  عمق جان ایرانی فراگیر بوده و هست، و وقتی شما به جان آن می افتید و با یک نهاد تبلیغی علم مخالفت با آن بر افراشته و علیه آن مقاومت می کنید، شمار زیادی را از خود می رانید. در اواخر صفوی، با آن هم ضعف اقتصادی، و آن هم دشمن، این منازعات همگرایی جامعه را سست کرد، و همه را تحریک به در پیش گرفتن روشی کرد که به واگرایی و تفرقه می رسید. ما امروز شرایط مشابهی از نظر اقتصادی و بی اعتمادی مردم داریم، و در چنین شرایطی نیازمند آن هستیم که همه انرژی مان را گرد هم جمع کنیم نه آن که در اوج بی اعتمادی ها در جامعه، ما هم بر طبل تفرقه بکوبیم.

رسول جعفریان نوشت: «این توجیه از مدیر نخبه و فهمیده دفتر تبلیغات پسندیده نیست که تحت تأثیر برخی از جریانها تفرقه افکن، به اسم کار علمی، بر دامنه این اختلافات بیفزاید، و تازه با این قبیل مطالب توجیه هم بکند. اگر کسی دنبال تمدن اسلامی است، آن هم در دفتری که میز تمدن اسلامی درست شده [!] بهتر است از همه نیروها و توان ها و انرژیها استفاده کند، نه آن که در کشوری که صدها هزار نفر با تفکر عرفانی و ادبیات معطوف به آن نفس می کشند، در مرکز تبلیغات اسلامی در قم، مثلا به تشریح ابعاد انحرافی این قبیل جریانها بپردازد. این را بدانیم که با این قبیل کارها، تعصبات و اختلافات درون جامعه بیشتر شده (و لو یک گام] و تحریکات ناشی از آن هم بیشتر خواهد شد. تجربه نشان داده است که اگر آدم چیزی را باطل هم می داند، باید کم یادش کند تا از بین برود، نه آن که با طرح آن، دیگران را هم تحریک به مقابله کند، و آن وقت این ته بَساط حُسن را هم یک جا قپان کرده و دست دشمن دهد و از پس پانزده هزار قندهاری برنیامده اصفهان با این عظمت، کلا محو شود، بلایی که سر صفویه آمد. شکر خدا، با قدرتی که مجتهدین و مراجع در این زمان و دولت دارند، چه نیازی به این سر و صداها هست!»

از وضعیت صوفیه در ایران امروز، آگاهی چندانی ندارید 

این یادداشت حجت الاسلام جعفریان، واکنش حجت الاسلام محمدتقی سبحانی را در پی داشت. وی که رئیس همایش ملی «تصوف، شاخصه ها و نقد ها» است در پاسخ به جعفریان نوشت: قبل از هرچیز باید به جناب جعفریان یادآور شوم که شما با ارجاع تاریخی به دولت صفوی و مشابه‌سازیِ شرایط کنونی با اواخر دوره صفویه، دقیقا دچار همان خطائی شدید که خود بارها در باب تحلیل های تاریخیِ سیاست‌پیشگان تذکر داده‌اید.

وی ادامه داد: اما در خصوص، آنچه در باب همایش تصوف، نوشتید: تعجب می کنم که شما چگونه میان یک کار علمی انتقادی با جنگ و ستیزهای زبانی و فیزیکی تفاوت نمی گذارید و هر گونه نقد را بر تفرقه حمل می کنید؟ راستی اگر چنین است، جنابعالی با نوشته‌های سراسر انتقادی و غالبا اهانت آمیز خود که سالهاست به خُرد و کلان از فقیهان و فیلسوفان تا عالمان ومداحان به یکسان روا می دارید، خود یکی از اسباب تفرقه افکنی در جامعه ایران هستید! ای کاش شما  هم به جای نوشته های پراکنده انتقادی در مورد آسیب‌های این عالمان و عملکرد آن گروه، یک نشست یا همایش علمی برپا می ساختید تا معلوم‌شود که این مطالب شما تا چه اندازه از سوی جامعه علمی مورد حمایت قرار می گیرد؟

وی افزود: در خصوص آنچه در باب همایش نوشتید، حاضرم در یک جلسه علنی به گفت و گو با شما بنشینم تا معلوم شود که از وضعیت فرقه های صوفیه در ایران امروز، آگاهی چندانی ندارید و با قیاس‌های تاریخی، در مورد شرایط کنونی داوری می کنید. یکی از رسالت‌های این همایش و آثار ونمایشگاه‌هائی که در ادامه عرضه خواهد شد، آگاهی بخشی به همین دوستان کم‌آگاه است.

حجت الاسلام سبحانی ادامه داد: پایه‌گذاران همایش «تصوف؛ شاخصه‌ها و نقدها» با رعایت همه ضوابط علمی و با ثبت این همایش در سایت علمی پژوهشی وزارت علوم(isc)، در یک فراخوان عمومی و آزاد به دنبال بررسی انتقادی ریشه‌ها و عملکرد فرقه های تصوف در ایران هستند. حال بفرمایید که اگر کسانی امروز همچون عالمان گذشته، تصوف را  یک مخاطره جدی برای فرهنگ شیعه بدانند، با چه روش و زبانی باید مطالب خویش را به جامعه علمی عرضه کنند تا امثال جنابعالی -که بسیار نگران واگرائی و تفرقه در جامعه هستید و همواره در عمل هم این روحیه خود را نشان داده اید! - نگران و دلواپس نشوند؟! شما که این همایش را «به اسم کار علمی» می خوانید، بفرمایید جنابعالی که عضو محترم فرهنگستان علوم هستید، چه کاری را علمی می دانید که در این همایش صورت نگرفته است؟

وی در یادداشت خود اظهار داشت: وقتی که صوفیان در کنار برخی حکومتیان، سالهاست که با برگزاری همایش‌های پرخرج از جیب بیت‌المال، یک طرفه به قاضی می روند و خرافی‌ترین اندیشه‌ها و آداب را در پناه نام و نشان‌های زیبا و غالبا دروغین، به ذهن و ضمیر نسل جوان و بی‌دفاع ما می ریزند و بر محور قطب‌بازی و کرامت‌سازی، دکان دغلکاری راه انداخته اند، چگونه است که اگر یک نهاد حوزوی با حمایت مستقیم همه مراجع عظام به مسئولیت اصلی اش که دفاع از حریم تشیع و روشن‌گری نسبت به خطوط انحرافی است، اقدام ‌کند، به «جریان‌های تفرقه انگیز» متهم می شود؟! راستی اگر قاطبه حوزه تشیع و مراجع تقلید و علما و صدها استاد حوزه و دانشگاه که در نقد تصوف می نویسند و بحث می کنند، تفرقه انگیزند، نمی دانم نام چند نفر در حوزه را که در حمایت از  این گروهک‌های باطل، سرناسازگاری می گذارند، چه باید گذاشت؟!

سبحانی ادامه داد: نقطه تمرکز فعالیت‌های انتقادی علیه فرقه‌های انحرافی در دفتر تبلیغات، از قضا تلاش برای همگرائی جامعه شیعه و بازگردندان پاره های پراکنده به پیکره اصلی تشیع بر محور مرجعیت و بازنمائی راه های متفرق در برابر میراث حقیقی و عقلانی است. مشکل همین است که صوفیان با پنهان ساختن عقاید و آثار اصلی خویش، خود را در پشت کتاب‌ها و گفته‌های بزرگان ما پنهان می سازند و به تدریج شیعیان ناآگاه را به سمت آراء و آداب خردستیز و شریعت‌گریز صوفیانه می کشانند و آنان را از پیکره تشیع جدا می سازند. اشتباه جنابعالی این است که این فرقه‌ها را همسو و همراه با جامعه عمومی شیعه می دانید و از عمق شکاف تصوف فرقه ای با تشیع اصیل در ایران امروز اطلاع ندارید.

وی افزود: راستی چه کسی باید به همین مردمانی که با ادبیات عرفانی تنفس می کنند و ناآگاهانه اسیر دام آنان می شوند، نشان دهد که در کنار زبان شیرین و پندهای نیکو، چه اندیشه‌های ناصوابی ترویج می شود؟ اگر کسانی بیان حق و روشنگری عالمانه را تفرقه انگیز می دانند، خوب است که به پیامبران الهی اعتراض کنند که عامل اصلی تفرقه در جوامع بشری بوده اند!

وی ادامه داد: در پایان توصیه فرمودید:«تجربه نشان داده است که اگر آدم چیزی را باطل هم می داند، کم باید یادش کند تا از بین برود» از نادرستی این سخنان از  منظر تاریخ و جریان شناسی معاصر می گذرم و نمی گویم که خردمندان در هیچ فرهنگ و مکتبی، به چنین اصلی باور ندارند و بدان تن نمی دهند و باز نمی گویم که این سخن برخلاف منطق قرآن و سیره و سخنان صریح پیامبران است و  فرض بر این می گیرم که شما یا این باورها و آداب صوفیانه را بدعت نمی دانید و یا لزوم روشنگری در برابر اهل بدعت را قبول ندارید، آری همه اینها را کنار می گذارم و دست کم بنابه همین قاعده خودتان،

سبحانی در پایان نوشت: دو توصیه به شما می کنم: ۱) ای کاش دست کم این تجربه را در حق این همایش که باطل می دانید، اجرا می کردید و یادش نمی کردید تا از بین برود. البته چون این برنامه همچنان ادامه دارد، در مورد برنامه های بعدی نقد تصوف، این تجربه در ذهن شریفتان باشد. ۲) بنابر همین تجربه، زین پس به جای این که شبانه روز به فکر نقد اباطیل عالم و عامی باشید، لطفا در برابر آنها سکوت کنید تا یادشان به کلی از میان برود؛ طرفه آن که شما از باطل های زنده و تازه هم فراتر می روید و از حاشیه نسخه‌ها و گورنوشته‌ها باطل هائی را نبش قبر می کنید که بشر قرنهاست آنها را به فراموشی سپرده است!