دلایلی که ثبت باغ سیب کاخ مروارید را واجب کرد

به گزارش خبرنگار مهر، باغ سیب مهرشهر کرج که در راستای ساخت باغ ایرانی در نزدیکی کاخ مروارید ایجاد شده بود، توسط سازمان میراث فرهنگی به عنوان میراث طبیعی شناخته شده و در نهایت به ثبت رسید. اما بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی نسبت به این موضوع اعتراض کرده است. پیرو این اعتراض اداره کل میراث فرهنگی استان البرز نیز دفاعیه خود را درباره ثبت ملی این باغ به دادگاه عمومی و حقوقی کرج ارسال کرده است تا بتواند این اثر را در فهرست ملی نگه دارد. چرا که این باغ بنا به دلایل متعددی باید به عنوان یک اثر ملی برای همه مردم ایران حفظ شود.

یکی از دلایلی که بنیاد آورده و نسبت به ثبت ملی این باغ اعتراض کرده این بوده که بدون اجازه مالک اقدام به ثبت ملی باغ سیب کرده اند. این نکته از آنجا قابل بررسی است که مطابق ماده ۳ قانون آثار ملی مصوب ۱۳۰۹ فقط ثبت مالی که مالک خصوصی داشته باشد باید قبل از درج در فهرست ملی به مالک اخطار شود و این ثبت قطعی نمی شود مگر پس از آنکه به مالک اخطار و به اعتراض او اگر داشته باشد، رسیدگی شده باشد. در حالی که بنیاد مستضعفان مالک خصوصی تلقی نمی شود. بلکه در قانون فهرست نهادها و موسسات عمومی غیردولتی مصوب ۱۳۷۳ صراحتا بنیاد مستضعفان به عنوان یک نهاد عمومی غیردولتی محسوب می‌شود و یک شخصیت حقوقی خصوصی تلقی نمی شود بنابراین اعلام به مالک ضرورتی پیدا نمی کند و از این حیث نیز خللی به اقدام سازمان نسبت به ثبت این اثر در فهرست آثار طبیعی کشور وارد نیست.

باغ سیب به این دلیل در فهرست میراث طبیعی ثبت شد چون یکی از مصادیق آثار شاخص طبیعی؛ «محوطه های حاصل از تعامل فیزیکی و فرهنگی انسان و طبیعت» است و باغ سیب مهرشهر کرج این مشخصه را دارد همچنین در مقیاس محلی خود منحصر به فرد و  دارای ماهیت طبیعی است.

باغ سیب مهرشهر کرج یکی از ارزشمندترین باغ های شهری است که از لحاظ طبیعی منحصر به فرد است و در کل کشور، یک چنین باغی به چنین مساحتی (۳۶۰ هکتار) در داخل محدوده کلان شهری وجود ندارد.  به دلیل قدمت نیز (تقریبا ۵۰ سال)  به عنوان ذخیره گاه ژنتیک برای گونه سیب بسیار مهم است همچنین به عنوان میراث کشاورزی هم می تواند مطرح شود، تقریبا تمامی باغات به دلیل تغییر کاربری از بین رفته اند و ما در سطح کشور کمتر جایی را مشاهده می کنیم که با بیش از نیم قرن شاهد یک مدیریت واحد برای گونه درختی سیب باشیم و برای نیم قرن، چند گونه اصلاح شده سیب در آن نگهداری شده باشد.

تاثیر باغ سیب روی شهر کرج

 شهر کرج از گذشته به عنوان یک باغ شهر مورد توجه مردم و حکمرانان بوده است و در واقع یکی از اجرا اصلی هویت شهر کرج، باغ شهر بودن آن است، باغ های بسیار ارزشمند از جمله باغ سلیمانیه (مربوط به دوره صفوی) باغ چمران (مربوط به دوره قاجار)، باغ جهانشهر (مربوط به پهلوی اول) باغ سیب مهر شهر کرج (مربوط به پهلوی دوم) که همگی آنها در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده اند همگی اجزای هویت تاریخی شهر کرج هستند.

 این باغ تأثیر زیادی روی اقلیم شهری و یا کلیماتولوژی شهری دارد و تثبیت این محوطه باغی به عنوان یک جاذبه در شهر کرج محسوب می شود که به لحاظ تغییرات اکولوژیک و اقلیم شهری حفظ این باغ بسیار موثر است. این اثر تنها باغ شهری است که به عنوان نبض تپنده شهر است و تغییرات زیادی به لحاظ اکولوژیک می تواند در شهر ایجاد کند و به لحاظ landscape شهری هم فوق العاده ارزشمند است.

یکی دیگر از دلایل اثبات رابطه فرهنگی میان مردم و این اثر، احساس نیازی است که مردم این کلانشهر به وجود این باغ با مساحت ۳۶۰ هکتار در دل شهر کرج، به دلیل نیازمندی شهر به یک اکوسیستم طبیعی به یاد مانده از دوران گذشته برای ایجاد تنفس در کلانشهر کرج بوده است. واکنش منفی و گسترده مردم کرج با درج اخبار نگران کننده قطع درختان باغ سیب در اسفند ۹۲، نمایان کننده این ارتباط فرهنگی میان کرج با این اثر ثبت شده در فهرست آثار ملی بوده و در مقابل واکنش بسیار مثبت مردم کرج به خبر ثبت باغ سیب مهر شهر کرج در اسفند ۹۵ و برگزاری جشن یکشنبه سبز یک نمونه دیگر از ظهور و بروز این تعامل مردمی با این اثر، بیانگر رابطه و تمایل فرهنگی مردم با این اثر ثبت شده است.

به دلیل قدمت و وسعت فضای سبز، باغ سیب مهر شهر کرج با دارا بودن درختان کهنسال برای لانه سازی پرندگان مورد استفاده است. از این حیث دارای اهمیت فراوان برای حفظ تنوع زیستی است، باغ سیب زیستگاه دائمی پرندگان شکاری چون دلیجه و همچنین گونه های ارزشمند دیگری چون کبوتر جنگلی، چرخ ریسک بزرگ، توکای سیاه، دارکوب سوری، طوطی طوق صورتی، قمری خانگی، سار، مرغ مینا، کلاغ ابلق، بیل خرما و گنجشک خانگی است. علاوه بر پرندگان ذکر شده که به طور دائم در این باغ به عنوان زیستگاه استفاده می کنند این باغ زیستگاه پرندگان مهاجری مانند پیغوی کوچک، پری شاهرخ و بلبل در فصل بهار و تابستان و قرقی، سهره جنگلی و بلبل در پائیز و زمستان است.

ارتباط کاخ شمس و باغ سیب

مجموعه تاریخی و فرهنگی کاخ مروارید مهرشهر کرج در سال ۱۳۸۱ به شماره ۷۰۶۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است که ۲۷ هکتار از آن بیش از این بنا به دستور مستقیم دادستان مرکز استان البرز و مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی در اختیار اداره کل میراث فرهنگی البرز  قرار گرفت و یکی از آثار شاخص فرهنگی کشور محسوب می شود.

در واقع باغ سیب در ارتباط مستقیم با کاخ شمس یا همان کاخ مروارید به عنوان یکی از آثار فاخر ثبت شده در فهرست ملی است و هر دو در یک زمان و با دستور شمس پهلوی ایجاد شده اند و در واقع باغ سیب مهر شهر درست در امتداد ضلع شمالی کاخ مروارید مهرشهر کرج است و همواره پیوستگی با مجموعه کاخ مروارید داشته و از محل فروش میوه های باغ سیب بخشی از هزینه های کاخ مروارید تأمین می شده است.

بنابه همین دلایل ثبت باغ سیب در فهرست آثار طبیعی کشور در چارچوب ضوابط و مقررات و در راستای منافع ملی انجام شده است اما هدف و انگیزه بنیاد مستضعفان از درخواست ابطال حکم ثبت باغ سیب چیست؟ حجت الاسلام فخرالدین صابری اداره کل میراث فرهنگی استان البرز در گفتگویی که با خبرنگار مهر داشته است بر این نکته تاکید کرد که« اصلا قرار نیست مالکیت این باغ به میراث فرهنگی برسد. ما تنها می خواهیم این باغ حفظ شود. اما نمی دانیم چرا بنیاد با ثبت ملی آن مخالف است مگر اینکه منافعی در خطر باشد والا منفعت میراث فرهنگی در این قضیه تنها حفظ میراث طبیعی کشور است آیا بنیاد مستضعفان نمی خواهد این میراث را برای مردم نگه دارد؟ آیا هدف بنیاد از درخواست ابطال حکم ثبت باغ سیب؛  تغییر کاربری است؟»

از سوی دیگر جلوگیری از تغییر کاربری باغات (به ویژه نهادهای دولتی و عمومی) همواره دغدغه و مورد توجه ویژه مقام معظم رهبری بوده است. نمونه فرمایشات ایشان در آستانه نوروز سال ۹۴، الهام بخش مدیران و مسئولان قوای سه گانه برای حفاظت بیشتر از فضای سبز به عنوان ریه تنفسی شهرها شده است که صراحتاً مسئولان دولتی را از بین بردن این ذخایر ملی به بهانه های مقدس از جمله ساخت بیمارستان و یا حوزه علمیه و یا هتل، نهی فرمودند.

 همچنین حفاظت از باغ سیب مهر شهر از مصوبات شورای عالی معماری و شهرسازی بوده است. شورای عالی معماری و شهرسازی در مصوبه شماره ۳۰۰.۷۲۴۱۵ تاریخ ۹۲.۱۲.۲۶ صراحتا از ضرورت حفاظت از اراضی موسوم به باغ سیب و مجموعه کاخ مروارید به عنوان مواریث طبیعی تاریخی و فرهنگی نام برده است و مقررات ویژه ای را برای حفظ این باغات ارزشمند مقرر کرده است. اینها تنها بخش از دلایلی است که ثابت می کند حفظ باغ سیب برای همه مردم ایران واجب است و باید در فهرست میراث طبیعی ایران نیز باقی بماند.