تغییر در ماده ۱۰۴۱ موجب افزایش ازدواج‌های ثبت نشده می‌شود

خبرگزاری مهر؛ گروه جامعه_ساناز باقری راد: از آذر ماه سال ۹۵ فراکسیون زنان مجلس طرح افزایش حداقل سن ازدواج را به مجلس ارائه کرد. این لایحه از ابتدا مخالفان و موافقان زیادی داشت تا اینکه به تازگی طرح یک فوریت آن در مجلس به تصویب نمایندگان رسید. مخالفان لایحه افزایش حداقل سن ازدواج تصویب این طرح را موجب افزایش شمار ازدواج های ثبت نشده و محرومیت دختران از حداقل حقوق خود می دانند. از سوی دیگر اعضای فراکسیون زنان مجلس و معاونت زنان ریاست جمهوری با تاکید بر لزوم تصویب این لایحه، کاهش تعداد ازدواج ها در سنین پایین را یکی از دلایل تلاش برای قانونی شدن لایحه مذکور می دانند.

در همین رابطه برای بررسی پیامد ها و چالش های لایحه «افزایش حداقل سن ازدواج» نشستی با حضور سینا کلهر دبیر فرهنگی مرکز پژوهش های مجلس و فاطمه محمد نجار متخصص زنان و زایمان در خبرگزاری مهر برگزارشد. در این نشست درخصوص شاخص های رضایت از زندگی در ازدواج سنین پایین، افزایش سن کودکان تا ۱۸ سال، پیامد های افزایش سن ازدواج و شرایط جسمی دختران برای بارداری در کم تر از ۱۸ سال بحث شد.

مهر: آیا سطح شاخص هایی همچون رضایت از زندگی و طلاق در ازدواج های سنین پایین بیش تر از دیگر ازدواج ها است یا خیر؟

کلهر: براساس باور عمومی جامعه ازدواج در سنین پایین، ازدواجی ناموفق و همراه با شکست خواهد بود. بسیاری از مردم تصور می کنند که ازدواج در سنین پایین پیامد های منفی داشته و موجب عدم رضایت از زندگی زناشویی و رابطه جنسی، متوقف شدن رشد تحصیلی دو طرف، خشونت و نهایتا طلاق خواهد شد.

اما طبق بررسی های انجام شده آمار های مستند نشان می دهد که این گروه آسیب پذیر تر از دیگر گروه های سنی نبوده و تمامی نتایج بر خلاف تصورات عمومی جامعه است.

به طوریکه بر اساس تحقیقات دو ساله انجام شد در مرکز پژوهش های مجلس، کم ترین میزان طلاق در میان گروه سنی ۱۰ تا ۱۴ و سپس ۱۴ تا ۱۹ سال است. به علاوه از نظر شاخص های دیگر از جمله رضایت مندی از زندگی و تحصیل نیز این گروه سنی بیش ترین میزان رضایت و خوشنودی از زندگی را دارند.

می دانیم که میان سطح خشونت و سن رابطه مستقیم وجود دارد از همین رو از نظر شاخص رویارویی خشونت و تجربه آن نیز گروه سنی ۱۰ تا ۱۴ سال کم ترین میزان خشونت را در زندگی داشته اند.

مهر: اگر تمامی این شاخص ها مثبت است پس دلیل اصرار برخی برای قانونی شدن «طرح افزایش حداقل سن ازدواج» چیست؟

کلهر: در حال حاضر افکار عمومی جامعه معتقد است که ازدواج در سن پایین با شکست بیش تری روبرو است. یکی از دلایل تلاش موافقان این طرح برای تصویب آن همراهی افکار و عرف عمومی با این تفکر و آن ها است.

متاسفانه آنچه در عرف عمومی نهادینه شده است، اولویت نبودن ازدواج برای افراد بوده و بسیاری معتقد اند که ازدواج های زیر ۱۸ سال با اجبار خانواده ها انجام می شود این در حالی است که تعداد زیادی از این ازدواج ها با خواست و تمایل خود فرد صورت می گیرد. به طور کل استناد به این تفکر که ازدواج های زیر ۱۸ سال اجباری است خود یکی از علل اصرار طراحان این لایحه برای تصویب آن است.

اما از سوی دیگر یکی از عواملی که موجب اصرار به رای آوردن این لایحه در مجلس شده است، تفکر غلطی است که درباره لزوم وجود بلوغ جنسی برای ازدواج وجود دارد.

این در حالی است که در حقیقت شرط لازم برای ازدواج بلوغ جنسی نبوده و بلوغ اجتماعی لازمه آن است. حال چون تفکر عمومی بر این باور است که بلوغ اجتماعی در سنین پایین وجود ندارد ازدواج در این سنین ناموفق تلقی می شود. از همین رو جامعه نمی تواند بپذیرد که ازدواج در سنین پایین لزوما پیامدهایی همچون طلاق و محرومیت از تحصیل را نخواهد داشت.

یک چرخه استدلالی همراه با دور را تشکیل داده ایم و تصور می کنیم که ازدواج در سن کم غلط است از همین رو برای ممنوعیت آن لایحه طرح می کنیم و بعد با تحقیق و بررسی مشخص می شود که این ازدواج ها غلط نیست اما همچنان این استدلال را قبول نکرده و برای تصویب این لایحه تلاش می کنیمحال در اینجا با یک دور مواجه می شویم. در واقع یک چرخه استدلالی همراه با دور را تشکیل داده ایم و تصور می کنیم که ازدواج در سن کم غلط است از همین رو برای ممنوعیت آن لایحه طرح می کنیم و بعد با تحقیق و بررسی مشخص می شود که این ازدواج ها غلط نیست اما همچنان این استدلال را قبول نکرده و برای تصویب این لایحه تلاش می کنیم.

مهر: علت اصرار نمایندگان برای افزایش حداقل سن ازدواج از ۱۳ به ۱۸ سال چیست؟

کلهر: کنوانسیون جهانی کودک سن پایان کودکی را ۱۸ سال تعیین کرده است. از سوی دیگر یک تصور عمومی برای بیان اینکه افراد تا ۱۸ سالگی کودک هستند در حال شکل گیری است که دلایل دیگری نیز دارد.

بر این اساس یک تعریف در حال القا شدن به سطح جامعه است که بیان میکند فرد تا ۱۸ سالگی بی مسئولیت بوده، در عالم کودکی است و توانایی مدیریت اعمال خود را ندارد. در نتیجه فرد تا ان سن آمادگی ازدواج را نداشته و تنها به بلوغ جنسی رسیده است. این در حالی است که رسیدن به بلوغ عقلانی و اجتماعی یک فرآیند تربیتی بوده و توسط خانواده، نهاد های آموزشی و رسانه ها شکل می گیرد.

در واقع رسیدن به بلوغ اجتماعی ارتباطی با سن نداشته و به شیوه تربیت فرد مربوط است. چه بسا بسیاری از افراد در سن ۱۵ سالگی یا کم تر به بلوغ عقلانی و اجتماعی رسیده و برخی حتی در سن ۳۰ سالگی نیز به این بلوغ دست نیافته و آمادگی ازدواج ندارند.

در حقیقت بزرگ ترین مفروض طراحان این طرح آن است که تا سن ۱۸ سالگی فرد تنها رشد جمسی داشته ومهارتی ندارد و با عبور از ۱۸ سالگی و تکمیل رشد جسمی ناگهان فرد به توانایی های فکری و اجتماعی دست می یابد.

بسیاری از این افراد تصور می کنند در صورت ازدواج افراد زیر ۱۸ سال حق کودکی کردن از فرد سلب می شود این در حالی است که نمی توان این تفکر را به همه افراد کشور تعمیم داد. چراکه کودکی که در روستا زندگی می کند از چنین بسیار پایین وارد عرصه کار شده و بسیاری از مهارت ها را کسب می کند.

از سوی دیگر اگر می خواهیم افراد را تا سن ۱۸ سالگی از ازدواج منع کنیم باید برای رفع نیاز های جنسی آن ها نیز ابزاری در نظر بگیریم. در واقع اگر راه مشروع برای رفع نیاز جنسی را می بندیم پس یا باید آماده عواقب منفی و افزایش فحشا در جامعه باشیم یا باید ابزارهای پیش گیری را در نظر داشته باشیم که متاسفانه در تفکر چنین ابزارهایی نیستیم.

مهر: ممنوعیت ازدواج افراد زیر ۱۸ سال قطعا پیامدهایی منفی نیز از جمله افزایش شمار ازدواج های ثبت نشده خواهد داشت و رسمی نشدن امر ازدواج بیش ترین آسیب را به دختران خواهد زد، نظر شما در این باره چیست؟

کلهر: بر اساس آمارها شمار ازدواج میان دختران تا سن ۱۴ سالگی ۴۰ هزار و تا سن ۱۶ سالگی نیز ۱۰۰ هزار بوده است. قطعا شمارزیادی از این موارد با خواست خود افراد بوده و با ممنوع کردن آن نمی توان جلوی ازدواج هایی که افراد خود تمایل به شکل گیری آن را دارند، گرفت. در نتیجه این ممنوعیت موجب منصرف شدن فرد از ازدواج نشده و تنها امکان ثبت را سلب می کند.

سلب شدن امکان ثبت رسمی ازدوج پیامدهای بسیار ناگواری خواهد داشت که آسیب اصلی آن نیز متوجه شخص دختر خواهد شد؛چراکه وقتی ازدواجی به صورت قانونی ثبت نشده باشد ممکن است دختر حتی از حقوق ابتدایی خود همچون نفقه و مهریه محروم می‌شودحال این سلب شدن امکان ثبت رسمی ازدوج پیامد های بسیار ناگواری خواهد داشت که آسیب اصلی آن نیز متوجه شخص دختر خواهد شد. چراکه وقتی ازدواجی به صورت قانونی ثبت نشده باشد ممکن است دختر حتی از حقوق ابتدایی خود همچون نفقه و مهریه محروم می‌شود. حتی ممکن است پس از مدتی شوهر منکر همسر خود شده و او را رها کند که در این صورت شخص دختر نمی تواند از هیچ کدام از حقوق خود دفاع کند. از سوی دیگر در صورت فرزندآوری نیز با شماری از کودکان ثبت نشده و بی شناسنامه روبرو خواهیم شد.

بنده زمانی با یکی از قضاتی که حکم ازدواج افراد کودکان زیر ۱۳ سال را تایید می کرد گفتگو کردم و معتقد بودم که وی نباید چنین حکمی را صادر می کرده است. اما آن قاضی بیان داشت که بسیاری از مواردی که برای دریافت حکم ازدواج به دادگاه مراجعه می کردند مدت ها بود که زندگی مشترک خود را شروع کرده بودندو بعد از مدت ها و اقدام به ثبت ازدواج خود کرده بودند.

مهر: تصویب لایحه «افزایش حداقل سن ازدواج» چه تاثیری بر روی جامعه و معضلات اجتماعی خواهد داشت؟ میانگین بلوغ جنسی در دختران ۱۱.۵ سال و در پسران ۱۲.۵ سال است. وقتی به لحاظ قانونی سن پاسخ شرعی به این نیاز را ۶ سال افزایش می دهیم یعنی فرد را برای مدت ۶ سال از حق رفع نیاز طبیعی خود محروم می کنیم.

در نتیجه جوانان و افراد برای رفع نیاز جنسی خود به دوستی یا روابط نا مشروع روی خواهند آورد. به دنبال همین موضوع با منتفی کردن کل نهاد خانواده شاهد منحرف شدن مسیر جوانان خواهیم شد. پس طبیعی است که با این شیوه شاهد افزایش آمار فحشا و روابط نا مشروع به ویژه میان جوانان خواهیم بود.

مهر: علت پایین بودن آمار طلاق در ازدواج های سنین پایین چیست؟

کلهر: ازدواج در تمام سنین عوارضی خواهد داشت و منکر این واقعیت که حتی در ازدواج های ۱۰ تا ۱۴ سال هم طلاق وجود دارد، نیستیم. اما میزان این طلاق ها در در سن ۱۰ تا ۱۴ در مقابل سن ۲۵ تا ۲۹ سال بسیار پایین تر است. به گونه ای که میزان طلاق تا سن ۱۴ نسبت به سن ۲۵ تا ۲۹، ۳ طلاق در برابر ۴۵ طلاق است.

یکی از علت های وجود زیاد پدیده طلاق در ازدواج های تا ۲۹ سال اراده و عاملیت بیش از حد افراد است. در سنین پایین افراد در کنار برخورداری از حقوق خود تطابق و سازگاری بیش تری داشته و آسان تر با طرف مقابل به تعامل می رسد. به علاوه جهت گیری ذاتی و عاطفی در این سن نیز سالم تر است. اما در سن بالا تر فردیت و خود خواهی بیش تر بوده و انطباق با طرف مقابل دشوار تر خواهد بود. در نتیجه میزان تنش ها نیز بیش تر است.

مهر: آیا اساسا درست است که به جای اقدام بر روی دیگر جوانب ازدواج مانند شرایط آن یا برگزاری جدی تر کلاس های آمادگی ازدواج و مشاوره تنها به جنبه سنی آن توجه کنیم؟

کلهر: سن یا بلوغ جنسی معیار مناسبی برای اعلام آمادگی فردبرای ازدواج نیست و نمی توان گفت که لزوما هر کس زیر سن معینی ازدواج کند شکست خواهد خورد. بلکه معیار تعیین کننده برای ازدواج موفق بلوغ عقلانی و اجتماعی طرفین است.

قانون گذار نیز باید به جای پوشش عوارض یا ممنوعیت ازدواج به ایجاد سیستم های حمایتی اقدام کند. یعنی اگر برخی از دختران به اجبار خانواده مجبور به ازدواج می شوند، قطعا یکی از شایع ترین دلایل این اجبار دلیل مالی است در نتیجه قانون گذار می تواند در سیستمی با شناسایی این خانواده ها در قالب بسته های حمایتی به رفع مشکل خانواده و در نتیجه جلوگیری از آن ازدواج بپردازد.نه اینکه راه را برای ازدواج هایی که افراد خود تمایل به آن دارند را نیز ممنوع کرده و جامعه و بنیان خانواده را در معرض پذیرش آسیب های آن قرار دهد.

در ادامه ی این نشست، نجار متخصص زنان و زایمان درخصوص شرایط جسمی دختران برای ازدواج در سن پایین و شرایط حاملگی نیز سخن گفت.

مهر: آیا اساسا ازدواج یا حاملگی زیر ۱۸ سال موجب آسیب های جسمی به دختران خواهد شد؟

نجار: کتاب های پزشکی حاملگی زیر ۱۸ سال را برای دختران مضر خوانده و آن را موجب آسیب به فرد می دانند. این کتاب ها بر اساس مطالعات و بررسی های کشور های غربی نوشته شده است. این در حالی است که شرایط حاملگی زیر ۱۸ سال برای دختران در کشور های غربی و ایران بسیار متفاوت است.

اغلب حاملگی های زیر ۱۸ سال در کشورهای غربی بر اثر روابط نا مشروع صورت می گیرد. بیشتر این حاملگی ها نیز برای دختران معتاد، کارتن خواب و الکلی رخ می دهد؛ اما در ایران و در ازدواج قانونی  زیر نظر خانواده‌ها و پزشک متخصص انجام می‌شود که همراه با مراقبت های لازم استاغلب حاملگی های زیر ۱۸ سال در کشورهای غربی ناخواسته و بر اثر روابط نا مشروع صورت می گیرد. بیشتر این حاملگی ها نیز برای دختران معتاد، کارتن خواب و الکلی رخ می دهد. طبیعی است که این افراد نه تغذیه مناسب داشته، نه تحت مراقبت صحیح بوده و گاهی نیز همسری وجود ندارد. این نوع حاملگی مسلما موجب آسیب جدی به دختر و انواع بیماری ها می شود.

اما شرایط بارداری زیر ۱۸ سال در ایران متفاوت است. وقتی یک دختر کم تر از ۱۸ سال در ایران باردار می شود، این امر تحت حمایت خانواده و همسر وی بوده و مسلما مراقبت های لازم نیز انجام می شود.

در ایران زمانی که زوجی حتی با سنین زیر ۱۸ سال اقدام به فرزندآوری می کنند تمام جوانب را در نظر گرفته و زیر نظر پزشک، با تغذیه مناسب و مراقبت های لازم این امر را انجام می دهند. در نتیجه این نوع حاملگی هیچ گونه آسیبی به بدن وارد نکرده و وقتی بدن آمادگی لازم برای بارداری را دارد، با رعایت شرایط اصولی هیچ گونه مشکلی برای دختر ایجاد نمی شود.

اما موضوع دیگر درباره حاملگی زیر ۱۸ سال آن است، تا زمانی سیستم بدن فرد آمادگی حمل بچه را نداشته باشد حاملگی صورت نخواهد گرفت یعنی اگر رحم توانایی بارداری را نداشته باشد با انجام نشدن حاملگی دیگر هیچ آسیبی به دختر نمی رسد.