موافقان محصولات تراریخته بحث علمی را به حاشیه می‌رانند

عضو هیات‌رئیسه انجمن ارگانیک ایران در گفتگو با خبرنگار مهر درباره تغییر سیاست‌های سازمان حفاظت محیط زیست نسبت به محصولات تراریخته گفت: سازمان محیط زیست در واقع باید متولی صیانت از تنوع زیستی کشور و حفاظت از ذخایر ژنتیکی کشور، به ویژه ذخایر استراتژیک مثل گندم، جو، برنج و پنبه باشد، اما می‌بینیم که سیاست‌های این سازمان در قبال محصولات دستکاری شده ژنتیکی یک چرخش ۱۸۰ درجه‌ای داشته است. این سازمان به عنوان یک بازوی اجرایی مطابق با قانون برنامه ششم، پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا و معاهده ریو، موظف است اصل احتیاط‌آمیز و ارزیابی‌های زیست محیطی محصولات تراریخته را رعایت و اعمال کند، ولی متاسفانه شاهدیم به یکی از مدافعان بی چون و چرای محصولات تراریخته تبدیل شده است. شاید اگر برخی اظهارات مدیران سازمان محیط زیست ایران در ترویج تراریخته ها در کانون توجه رسانه های بین المللی قرار گیرد، شگفتی‌ساز شود!

سیاست‌های سازمان محیط زیست در قبال محصولات دستکاری شده ژنتیکی یک چرخش ۱۸۰ درجه‌ای داشته است. شاید اگر برخی اظهارات مدیران سازمان محیط زیست ایران در ترویج تراریخته ها در کانون توجه رسانه های بین المللی قرار گیرد، شگفتی‌ساز شود!آزاد عمرانی افزود: علیرغم این که رئیس محترم سازمان محیط زیست اعلام کرد که مخالفان محصولات تراریخته دلایل علمی برای مخالفت با این محصولات ندارند، ولی خوشبختانه در بسیاری از مناظرات و مباحث علمی، عکس این ادعا ثابت شده است؛ در دهه اخیر همواره موافقان محصولات تراریخته در کشورها نکاتی را در تأیید و بیان ضرورت کشت و مصرف این محصولات مطرح می‌کنند که کمپانی‌های چند ملیتی آمریکایی، مثل مونسانتو پمپاژ فکری می کنند و توانسته اند تعدادی دولت ها و دانشمندان را با خود همراه سازند. یعنی دقیقا همان کلیشه هایی که این کمپانی‌ها برای ترویج و فروش محصولات خود مطرح می‌کنند را غالبا از زبان موافقان محصولات تراریخته می‌شنویم.

وی تأکید کرد: در سال های اخیر همواره این موافقان تراریخته بودند که در برابر حقایق علمی که توسط منتقدان تراریخته مطرح شد، بحث را به حاشیه راندند و متاسفانه با مستمسک قرار دادن ارزش هایی همچون تولید ملی، امنیت غذایی و کاربردی سازی تحقیقات، افزایش تولید، کاهش مصرف سموم و غیره بحث را منحرف کردند؛ اما حقیقتی که وجود دارد این است که مخاطرات زیست محیطی محصولات تراریخته بسیار بیشتر از مخاطرات سلامتی آنهاست! به همین دلیل کشورهایی مثل فرانسه، سوییس و آلمان که بزرگ‌ترین صادرکنندگان بذر و به ویژه بذرهای دست‌کاری شده ژنتیکی در دنیا هستند، یک وجب از خاک خود را به کشت این محصولات اختصاص نمی دهند و تولید محصولات تراریخته در کشورشان وجود ندارد؛ یعنی ارزیابی های زیست محیطی مرتبط با مخاطرات تراریخته ها به گونه‌ای است که چه افکار عمومی و چه دولت‌ها زیر بار این مخاطره نمی‌روند. اما شاهدیم که عده ای در دولت محترم ما بدون دلیل و منطق محکمی از این محصولات حمایت می‌کند.

کشورهایی مثل فرانسه، سوییس و آلمان که بزرگ‌ترین صادرکنندگان بذر و به ویژه بذرهای دست‌کاری شده ژنتیکی در دنیا هستند، یک وجب از خاک خود را به کشت این محصولات اختصاص نمی دهند و تولید محصولات تراریخته در کشورشان وجود نداردعضو اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران تصریح کرد: متاسفانه بذرهای پنبه و برنج که برای کشت آن این همه اصرار می شود، تولید ملی نیستند! بذر پنبه تراریخته ماهیت وارداتی دارد که اصلاً توسط محققین ایرانی تولید نشده است و دستاورد ملی نیست، یعنی اگر شما از محققین محترم موافق تراریخته بپرسید «شما چه چیزی تولید کردید!؟» در نهایت می‌رسید به برنج تراریخته ای که در یک مؤسسه تحقیقاتی در فیلیپین مهندسی ژنتیک شده و مالکیت فکری ان متعلق به بنیاد راکفلر است. سبقه پنبه تراریخته هم باز می‌گردد به بذر مونسانتوی آمریکا! هیچ کدام از این دستاوردها با اهداف اقتصاد مقاومتی سازگار نیست.

عمرانی ادامه داد: در حال حاضر معضل اساسی کشاورزی ایران کاهش منابع آبی و الگوی نامناسب کشت است. وقتی از برنج تراریخته مقاوم به گلایفوسیت حرف می‌زنیم، هر چند که استدلال‌های مطرح در جهت مقابله با خشکی و کم آبی است اما کشت این برنج مساوی است با مصرف بیشتر علف‌کش و سموم شیمیایی و وابستگی بیشتر به واردات سموم علفکش خطرناک. کشت این برنج مساوی است با ماجراجویی ای که تا بحال در جهان اتفاق نیفتاده و هیچ کشوری ریسک تولید تجاری برنج تراریخته را نپذیرفته است.

وی تصریح کرد: انتظار ما این است که سازمان حفاظت محیط زیست جدای از این که چه کسی عهده دار ریاست آن باشد، در مورد تهدیدهای زیست محیطی حساسیت داشته باشد. همان طور که در شعاع ۱۲۰ کیلومتری تهران اجازه احداث کارخانه نمی‌دهیم و صنایع را محدود می‌کنیم، به همان نسبت باید در خصوص تهدیدهای جدی تر زیست محیطی حساس باشیم و مخاطرات را رصد کنیم؛ زمانی یک بذر دستکاری شده ژنتیکی (تراریخته) در محیط زیست رها شد، انتخاب دیگری برای ما وجود نخواهد داشت. گرده افشانی، انتقال گرده ها و دانه توسط باد، حشرات و پرندگان و تلاقی گیاهان تراریخته با گیاهان خویشاوند بومی اجتناب ناپذیر و غیرقابل کنترل خواهد بود. اگر آنچه که دانشمندان بیوتکنولوژی و کمپانی های تولید کننده بذرهای تراریخته نوید می‌دهند، در عمل محقق نشد، ما دیگر نمی‌توانیم تراریخته ها را از محیط زیست جمع آوری کنیم و به حالت قبل باز گردیم. این بذرها به سرعت در محیط زیست منتشر می‌شود، با گونه‌های خویشاوند خود تلاقی پیدا می‌کند و برگشت‌ناپذیر است. بنابراین ریسک کشت محصولات تراریخته بسیار زیاد است.

حال که بعد از ۲۰ سال این شیوه کشاورزی از جانب بسیاری از کشورها پس زده شده، عده‌ای در ایران دانسته یا ندانسته محصول آزمون و خطای یک فناوری را که جایگاه پایداری نداشته است را به سفره ما ایرانیان آورده اند

عضو هیات‌رئیسه انجمن ارگانیک ایران تأکید کرد: به نظر من در حال حاضر تراریخته به چماقی تبدیل شده است برای این که عده ای بسیاری از سوء مدیریت‌های گذشته را توجیه کنند و بگویند تمام سوء مدیریت‌هایی که در زمینه الگوی کشت، مدیریت آب و مدیریت منابع بذر و ذخایر ژنتیکی داشته‌ایم، با واردات یا تولید تراریخته ها حل می‌شود. هر کسی هم که با این رویکرد تراریخته شدن کشور مخالفت کند، با چوب فناوری هراسی و علم ستیزی به سراغش می‌آیند. سؤال من این است، آیا کشورهای آلمان، سوییس و فرانسه علم ستیز و فناوری هراس هستند؟ خیر این گونه نیست، آنها عاقلانه برخورد می‌کنند و مخاطرات فناوری های پیشرفته را فدای منافع کمپانی های سودجو نمی کنند. آنها ملزم به صیانت از حقوق شهروندان نسل حاضر و نسل های آینده هستند.

عمرانی هشدار داد: پس از ۲۰ سال کشت توسعه و ترویج، کشت تجاری محصولات تراریخته در دنیا تنها به چهار محصول ذرت، کلزا، سویا و پنبه محدود شده است. حدود ۹۰ درصد محصولات تراریخته فقط در چهار کشور امریکا، برزیل، کانادا و آرژانتین تولید می شوند. تعداد کشورهای تولید کننده تراریخته در ۳ سال گذشته از ۲۸ کشور به ۲۴ کشور کاهش یافته است. متاسفانه حال که بعد از ۲۰ سال این شیوه کشاورزی از جانب بسیاری از کشورها پس زده شده، عده‌ای در ایران دانسته یا ندانسته محصول آزمون و خطای یک فناوری را که جایگاه پایداری نداشته است را به سفره ما ایرانیان آورده اند و بسیاری از ارزیابی های مخاطرات مغفول مانده است. به نظر من این مسئله طبیعی نیست و نیاز به بررسی بیشتری دارد.

وی تأکید کرد: در یک خبرگزاری خواندم که نیشکر تراریخته در برزیل کشت شده است، اما بر اساس بزرگترین مرجع آمار و اطلاعات تراریخته، فقط چهار محصول کلزا، سویا، پنبه و ذرت، ۹۹ درصد محصولات تراریخته در دنیا را به خود اختصاص داده اند، این که در رسانه‌های مختلف تبلیغ می‌شود که فلان کشور بادمجان، نیشکر یا سیب تراریخته تولید کرده است، در حد سطوح بسیار محدود است و نباید با سوء استفاده از این گونه اخبار، مسئول فریبی شود و سایر اولویت های کشاورزی کشور فدای موضوع تراریخته شود که جزو ۱۰ اولویت کشاورزی کشور هم نیست.

اگر اروپا ۳۳ میلیون تن سویای تراریخته تولید می‌کند، بخش اعظم آن برای سوخت زیستی و خوراک دام مصرف می شود اما در کشور ما کنجاله سویا به عنوان جانشین گوشت در صنایع سوسیس و کالباس‌سازی، رستوران ها و حتی در مصارف خانگی استفاده می‌شودعضو هیات‌رئیسه انجمن ارگانیک ایران ادامه داد: باید دید که ابعاد و کاربرد این فناوری در دنیا در چه سطحی مطرح است؟ بیشترین میزان تراریخته‌ای که در دنیا مصرف می‌شود برای استحصال سوخت‌های زیستی و خوراک دام است؛ یعنی اگر اروپا ۳۳ میلیون تن سویای تراریخته تولید می‌کند، بخش اعظم آن برای سوخت زیستی و خوراک دام مصرف می شود و مستقیما وارد سفره مردم نمی شود. در کشور ما کنجاله سویا به عنوان جانشین گوشت در صنایع سوسیس و کالباس‌سازی، رستوران ها و حتی در مصارف خانگی استفاده می‌شود. با وجود این موارد، ما نباید سلامتی و پایداری محیط زیست را فدای منافع تجاری کنیم. اگر دانه ذرت، کلزا و سویای تراریخته خواسته یا ناخواسته وارد محیط زیست شود، در صورت عدم پایش های زیست محیطی و رعایت دستورالعمل های ایمنی زیستی، این وضعیت برگشت‌ناپذیر است و ما چه بخواهیم و چه نخواهیم به یک کشور تراریخته تبدیل می شویم.

عمرانی با اشاره به تهدیدات محصولات تراریخته نسبت به تنوع زیستی گفت: تهدیدی که محصولات تراریخته نسبت به تنوع زیستی دارد این است که در محصولات تراریخته ژن‌ یا ژن هایی داریم که به صورت طبیعی در این گیاهان وجود ندارد. مثلا در طبیعت برنجی وجود ندارد که ژن تولید کننده سم bt را -که یک ژن باکتریایی- است را داشته باشد یا ذرت طبیعی نداریم که ژن مقاومت به علف کش داشته باشد. وقتی ما این ذرت را در طبیعت رها می‌کنیم با ذرت‌های طبیعی تلاقی پیدا می‌کند. در اثر این تلاقی ها گونه‌های طبیعی ما هم حاوی ژن مصنوعی می‌شوند؛ بدین ترتیب عملا ما دارای محصولاتی خواهیم شد که دیگر طبیعی نیستند.

وی توضیح داد:‌ به طور مثال در سال ۲۰۰۷ در آمریکا یک کمپانی بیوتکنولوژی، برنج تراریخته را به صورت تحقیقاتی کشت کرد. علیرغم رعایت اصول ایمنی زیستی، گرده ها و دانه‌های این برنج تحقیقاتی از طریق باد و حشرات به مزارع برنجکاران آمریکایی منتقل شد. برنج‌های تراریخته در محموله‌های صادراتی برنج که به اروپا صادر شد، در گمرک مقصد شناسایی و کل محموله‌ها به آمریکا برگشت داده شد. در نتیجه این رویداد، خسارت ۱.۲ میلیارد دلاری به برنج کاران آمریکا وارد شد و شرکتی که مستوجب این خسارت بود ۷۵۰ میلیون دلار جریمه شد.

عضو اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران با بیان اینکه بعد از نفت و صنایع پتروشیمی بزرگ‌ترین صادرات کشور ما محصولات کشاورزی است، گفت: اگر محصولات بومی ما با محصولات تراریخته آمیخته شوند، ما هم با چنین مشکلاتی روبه‌رو خواهیم شد، با تأکید بر این نکته که نظام حقوقی ما به گونه‌ای نیست که حقوق کشاورزان ما را احقاق کند. این خطری است که اقتصاد کشاورزی ما را در کنار خطراتی که برای محیط زیست وجود دارد تهدید می‌کند.

علیرغم این که رئیس محترم سازمان محیط زیست اعلام کرد که مخالفان محصولات تراریخته دلایل علمی برای مخالفت با این محصولات ندارند، ولی خوشبختانه در بسیاری از مناظرات و مباحث علمی، عکس این ادعا ثابت شده استعمرانی تصریح کرد: ادعاهای مبنی بر کاهش سم در قبال کشت محصولات تراریخته نیز عموما صحیح نیست و منابع زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد محصولات تراریخته پس از یک دوره کوتاه مدت که باعث کاهش سم شدند، در دراز مدت موجب افزایش مصرف سم و تعداد دفعات سم پاشی شده‌اند. تحقیقات مختلفی وجود دارد که نشان می دهد برخی محصولات تراریخته در قیاس با محصولات طبیعی عملکرد مساوی و حتی بعضاً کمتر داشتند. در خصوص مصرف آب هم باید تاکید کنم در حال حاضر که من و شما با هم گفتگو می‌کنیم، هیچ محصول تراریخته‌ای که منجر به کاهش مصرف آب شود در بازار تجاری وجود ندارد؛ در عرصه تحقیقات، مقالاتی وجود دارد اما به صورت تجاری خیر! پروژه‌های تحقیقاتی که در منابع علمی دنیا به صورت مقالات منتشر می‌شود را نباید با آنچه تجاری شده است مقایسه کنید.

وی توضیح داد: در سال ۲۰۱۶ در امریکا، تولید تجاری نوعی ذرت مقاوم به خشکی ادعا شده است. اما در گزارش سال ۲۰۱۷ از این ذرت اسمی آورده نشده است. این‌ها گزارشات ضد و نقیضی است که سرنخ همه آنها به منافع اقتصادی در موضوع تراریخته، به عنوان یک تجارت چند صد میلیارد دلاری می‌رسد.

عضو هیات‌رئیسه انجمن ارگانیک ایران تأکید کرد: متأسفانه پروپاگاندای خبری در موضوع محصولات دستکاری شده ژنتیکی (تراریخته) کشورهایی که ارتباطات بین‌المللی قوی ندارند را به دام می‌اندازد. کشورهای اروپایی تولید کننده محصولات تراریخته از پنج کشور به دو کشور تقلیل یافتند. حتی کشور فقیری مثل بورکینافاسو که اقتصادش بر پایه صنعت پنبه استوار است، کشت پنبه تراریخته را از سال ۲۰۱۵ متوقف کرده است. بهتر است دولت و سازمان محیط زیست ما تحقیق کند که چرا این کشورها محصولات تراریخته را پس می‌زنند؟ از سوییسی‌ها بپرسد که چرا بذر ذرت تراریخته را تولید و صادر می‌کنند ولی سالانه ۸۵۰ هزار تن ذرت طبیعی کشت می کنند؟ چرا ذرت تراریخته در سوئیس کشت نمی شود؟ 

وی در پایان تصریح کرد: این تحقیقات میدانی هیچ وقت در کشورمان انجام نشده و پاسخی هم برای آن به دست نیامده است. اگر دولت در یک فضای کارشناسی و قانون محور، رویکرد احتیاط امیز را در قبال محصولات تراریخته اتخاذ کند و دلایل محدودیت واردات و عدم کشت تراریخته ها را به صورت رسمی و در مذاکرات سطوح بالا از سایر کشورها دریافت کند، قطعا تصمیم درستی که منطبق با منافع ملی و امنیت غذایی باشد اتخاذ خواهد کرد.