جای خالی کرسی در شب چله یزدی‌ها/خنچه‌برون یلدا رسمی پابرجاست

خبرگزاری مهر ـ گروه استان‌ها: شب یلدا در فرهنگ ایرانی به نام« شب چِله» معروف است و این آیین به زمانی باز می‌گردد که ایرانیان هر بامداد به نشان استقبال از روشنایی خورشید، نیایش می‌کردند و غروب آفتاب نیز با نیایش مهر به بدرقه روشنایی می‌نشستند.

زرتشتی‌ها دریافته بودند که  درازترین شب سال، پایان ماه آذر است و از فردای آن شب، روزها اندک اندک درازتر خواهد شد بنابراین آن روز را هنگام زایش مهر و روشنایی نام نهادند.

ایرانیان باستان در جشن شب چله گردهمایی داشتند و با خوردن آجیل و میوه شب را سپری می‌کردند تا شاهد زایش «مهر» باشند به ویژه میوه‌هایی به رنگ سرخ مثل هندانه، انار و سیب سرخ، زیرا آسمان به هنگام سپیده دم و غروب خورشید به رنگ سرخ و ارغوانی در خواهد آمد.

ابر باور زرتشتیان که در پایان این دراز شب، که آن را اهریمنی و نامبارکش می‌دانستند و می‌دانند، تاریکی شکست می‌خورد و روشنایی پیروز و خورشید زاده می‌شود و روزها رو به بلندی می‌نهد، کم‌کم به جشنی تبدیل شد که تا امروز نیز ادامه دارد.شب یلدا همانند چهارشنبه سوری و نوروز، رسمی کاملا ایرانی و مربوط به دوران ایران باستان است به همین دلیل فلسفه‌هایی مشابه و آداب و رسومی شبیه به هم دارد

شب یلدا همانند چهارشنبه سوری و نوروز، رسمی کاملا ایرانی و مربوط به دوران ایران باستان است به همین دلیل فلسفه‌هایی مشابه و آداب و رسومی شبیه به هم دارد.

یکی از پژوهشگران فرهنگ عامه یزد در این باره به مهر گفت: علاوه بر مسائلی که در مورد زایش خورشید در آیین زرتشت مطرح است، فلسفه برگزاری مراسم‌های ویژه شب یلدا در ایران، ریشه در شغل و معیشت مردم آن زمان داشته است.

صدیقه رمضان‌خانی عنوان کرد: از آنجا که شغل مردم در گذشته‌ها کشاورزی و دامداری بوده و زمستان آغاز تعطیلی کار آنها به شمار می‌رفته، در واقع آخرین روز پاییز و ورود به فصل تعطیلی کار را به نحوی گرامی می‌داشتند.

وی افزود: ایرانیان باستان برای این‌که تا اندازه‌ای شب‌ها را بی‌آزار کنند و از ترس و وحشت آن بکاهند، آتش می‌افروختند و در پناه روشنای آتش، شب را به صبح می‌رساندند زیرا شب علاوه بر تاریکی و هراس و رمزآلودی، زمان حمله سارقان و راهزنان نیز بوده از اینرو مردم از شب هراس داشتند و با روشن کردن آتش و جمع شدن دور یکدیگر و برگزاری جشن و شادی، از هراس شب می‌کاستند.

رمضان‌خانی عنوان کرد: این دور جمع شدن‌ها در واقع محل رونق خوراکی‌هایی می‌شد که خوردن آن در شب یلدا به یک سنت تبدیل شد و این سنت هنوز هم ادامه دارد.

شولی و فسنجان شام سنتی یزدی‌ها در یلدا

وی با بیان اینکه خوراکی‌های شب یلدا در یزد مانند دیگر نقاط کشور شامل انار و هندوانه و میوه‌های خشک است،‌ افزود: شامی که یزدی‌ها اغلب مقید به طبخ آن در شب چله هستند، آش شولی و خورشت فسنجان است که آن هم فلسفه خاص خود را دارد و طبیعت سرد و گرم انسان‌ها در زمستان و تابستان باز می‌گردد.

وی در مورد سایر آیین‌های یلدایی در یزد بیان کرد: یکی از آیین‌هایی که از قدیم در یزد مرسوم بوده و هنوز هم ادامه دارد، خنچه بردن برای دخترانی است که در دوران عقد به سر می‌برند.

خنچه دامادونی‌ها برای عروس در یلدا

رمضانخانی یادآور شد: خانواده داماد که یزدی‌ها به آن «دامادونی‌ها» می‌گویند، در شب یلدا سینی‌هایی را خنچه بندی می‌کنند و انواع خوراکی‌های مرسوم در شب چله را در آن می‌چینند و به خانه عروس می‌برند که این سینی‌ها حاوی انار و هندوانه و سایر میوه‌های یلدایی، شیرینی و آجیل‌های شب یلدا و هدایایی شامل لباس‌های زمستانه برای عروس است.

وی ادامه داد: متاسفانه در برخی مناطق این رسم به شکل بسیار افراطی اجرا می‌شود و هزینه‌های آن برای خانواده‌ها کمرشکن است اما اجرای آن در حد معمول، سنتی زیباست که البته بخشی از آن ریشه در فرهنگ دینی ما دارد.

یلدا در یزد نیز مانند سایر نقاط کشور اغلب در خانه بزرگترهای فامیل یا معمولا پدربزرگ و مادربزرگ‌ها برگزار می‌شود اما کار خوبی که در اغلب خانواده‌های یزدی رواج دارد، مشارکت در خریداری خوراکی‌های این شب است به گونه‌ای که میزبان اغلب تنها به طبخ شام شب چله می‌پردازد و بقیه خوراکی‌ها توسط مهمانان خریداری می‌شود.

مشارکت مهمانان در برپایی سفره شب یلدا

هر مهمان با هماهنگی یک خوراکی برای شب یلدا تهیه می‌کند و زودتر آن را در اختیار میزبان قرار می‌دهد، یکی انار، دیگری هندوانه، یکی دیگر شیرینی، دیگری آجیل و ... را خریداری می‌کند و اینگونه هم همگی گردهم‌ می‌آیند و هم هزینه‌های سنگین به ویژه در یلدای امسال به کسی تحمیل نمی‌شود.

در سال‌های نه چندان دور، یک چهارپایه مربع شکل بزرگ با چند تشک و لحاف و بالشت، جمع‌های یلدایی و زمستانی را گرم‌تر و به‌یاد ماندنی‌تر می‌کرد، کرسی میزگرد خانواده‌ها بود و گرد آن هرکس به ثبت خاطره‌ای از یلدا می‌پرداخت.

یلدا فقط به آجیل و انار و هندوانه و انواع و اقسام خوراکی‌هایش یلدا نیست، به دور هم جمع شدن و خلق لحظات شاد و به یادماندنی است که یلدا می‌شود.

اینکه سنت‌های زیبای ایرانی به واسطه گرانی و خرج تراشی‌ها و تجملات برای خانواده‌ها دشوار شود، زیبایی در بر نخواهد داشت و باید یاد بگیریم که شب‌ها و روزهای دور هم جمع شدن‌ها را با سادگی و قناعت و البته اندکی هنر و سلیقه به یاد ماندنی کنیم.