توانمندی‌های گردشگری عرفانی در ایران/ درآمد نجومی ترکیه با قونیه

خبرگزاری مهر؛ گروه فرهنگ -امیر هاشمی مقدم

هفته پیش مراسم ۱۰ روزه «شب عروس» یا به عبارتی «شب عُرُس» در شهر قونیه ترکیه پایان یافت. از آنجا که مولانا در هنگام مرگش به دیدار معشوق خود که حضرت حق باشد شتافت، آنرا به مراسم عروسی تشبیه کرده‌اند. سرمای استخوان‌سوز قونیه (که در ترکیه مشهور است) هم مانع از حضور هزاران گردشگر خارجی در این شهر نشده بود تا گرداگرد آرامگاه مولانا، گرمابخش این شهر شوند.

شهر قونیه در این ۱۰ روز، یک شهر ایرانی با زبان فارسی بود که گردشگران دیگر کشورها و حتی خود ترکیه‌ای‌ها هم مهمان ایرانیان می‌شدند. ایرانیان هر روز تا پاسی از شب و حتی گاهی تا بامداد روز دیگر، در سالن اجتماعات هتل‌هایی که بودند، یا در خانقاه‌ها، یا حتی در میدان نزدیک آرامگاه مولانا، مراسم مثنوی‌خوانی، اجرای موسیقی عرفانی، سماع و... داشتند. این مراسم ایرانیان آنچنان جذاب بود که هر کسی را به خود می‌کشاند. یعنی ایرانی‌ها آمده بودند در کشوری دیگر تا فرهنگ‌شان را مصرف کنند و گردشگران دیگر کشورها و حتی ترکیه هم فرهنگ ایرانی را نه در خود ایران، بلکه در ترکیه بود که به تماشا می‌نشستند.

در سالن یکی از همین هتل‌ها بود که با زوجی هلندی برخورد کردم که سالهاست روی صوفیان ترکیه کار پژوهشی می‌کردند. یکی‌شان می‌گفت در ترکیه و دیگر جاها هرچقدر هم که تلاش کنند، به غنای عرفان و تصوف ایران نخواهند رسید.

به گونه‌ای راست هم می‌گفت. بیشتر چهره‌های شناخته‌شده عرفان، ایرانی بوده‌اند و آرامگاه بیشترشان نیز در ایران است. از شمس تبریزی گرفته که مراد مولانا بود و به تعبیری اگر نمی‌بود، مولانا، مولانا نمی‌شد گرفته تا عطار نیشابوری، شیخ صفی، شیخ زاهد گیلانی، شیخ بالوی زاهد، بایزید بسطامی، شیخ ابوالحسن خرقانی، شیخ احمد جام، شاه نعمت‌الله ولی، بابا رکن‌الدین، جهانگیرخان قشقایی و ده‌ها عارف معروف دیگر که نه تنها در جهان اسلام، بلکه در میان بسیاری از غیرمسلمانان نیز شناخته شده‌اند.

همین است که ایران اگر بخواهد، می‌تواند برای گردشگران خارجی و داخلی نقشه راه گردشگری عرفانی تدوین کند که مثلا از آرامگاه شمس تبریزی در خوی (آذربایجان غربی) آغاز شده و پس از گذر از اردبیل (شیخ صفی و فرزندان، پیر الوان و...)، گیلان (شیخ زاهد، پیر شرفشاه، آپیر جنگلی و...)، مازندران (شیخ بالوی زاهد، میرحیدر آملی و...)، سمنان (بایزید بسطامی، ابوالحسن خرقانی و...)، به خراسان (زادگاه حاجی بکتاش ولی، عطار، شیخ احمد جام و...) رفته و در راه بازگشت، از کرمان (شاه تعمت‌الله ولی، مشتاقیه، ۷۲ عارف کوهبنان و...)، یزد (شاه محمود، شیخ علی بنیمان و...)، فارس (حافظ، باباکوهی، باغ هفت تنان و...)، اصفهان (بابا رکن‌الدین، جهانگیرخان قشقایی و...) دیدن کرده و دست آخر به تهران رسیده و با هواپیما به کشور خودشان بازگردند.

هرچند این یک راه پیشنهادی است که با ارزیابی‌های دقیق، می‌توان گزینه‌های دیگری به آن افزود یا از آن کاست، اما این راه چند مزیت دارد:

یکم: با آرامگاه شمس و از شهر خوی آغاز می‌شود. شهری کنار مرز ترکیه. بیشتر گردشگران خارجی که از راه زمینی به ایران می‌آیند، مرز ترکیه را برای این کار بر می‌گزینند و پیش از آمدن به ایران، از ترکیه بازدید می‌کنند. بارها در قطار آنکارا-تهران با این گردشگران همسفر بوده‌ام. بسیاری از گردشگران خارجی در ترکیه، مولانا را می‌شناسند و به‌واسطه او با نام شمس و عرفان ایرانی نیز آشنایند. بنابراین می‌توان آنان را ترغیب به تکمیل گردشگری عرفانی خود در ایران نمود.

دوم: نکته مهم دیگر این است که خود ترکیه‌ای‌ها هم به چنین گزینه‌ای بسیار علاقمندند. شمس را همه ترکیه‌ای‌ها می‌شناسند و حاجی بکتاش ولی، شخصیت مقدس و محترم بین ۱۵ تا ۲۰ میلیون علوی ترکیه است. عطار نیز نامی بسیار آشنا برای آنهاست و البته گوش‌شان با نام‌هایی همچون ابوالحسن خرقانی و بایزید بسطامی، بیگانه نیست.

سوم: یک نکته مهم دیگر اینکه ترکیه‌ای‌ها و دیگر گردشگران خارجی آرامگاه شمس را در خوی دیده و با نصب یک تابلوی توضیحی به زبان‌های انگلیسی و ترکی می‌فهمند که حتی سلاطین عثمانی هم برای زیارت آرامگاه وی به خوی می‌رفته‌اند. بنابراین شاید دست از تبلیغ مسجد شمس در قونیه به‌عنوان آرامگاه شمس (که هیچ سندیت تاریخی‌ای ندارد) بردارند.

چهارم: این مسیر پیشنهادی، شناخته‌شده‌ترین استان‌ها و مقاصد گردشگری ایران را در خود جای داده و بنابراین به خودی خود می‌تواند برای گردشگران خارجی جذاب باشد. از سوی دیگر، با آنکه در این مسیر پیشنهادی تنها به آرامگاه‌های برخی از عرفا اشاره شده و از آرامگاه صدها عارف و نیز خانقاه چشم‌پوشی شده، اما به دلیل غنی بودن ایران از نظر عرفان و مکان‌های وابسته به آن، همین راه را هم یک گردشگر خارجی اگر بخواهد به صورت گذرا ببیند، دست‌کم دو هفته به درازا می‌کشد. بنابراین می‌توان مسیرهای گوناگونی برای تورهای عرفانی پیشنهاد کرد که هر گردشگر بنا بر زمان، بودجه و جاذبه مورد علاقه‌اش، تنها بخشی از آنرا برگزیند.

پنجم: ساماندهی تورها می‌تواند از شهر خوی (که به جز آرامگاه شمس، ده‌ها اثر تاریخی برجسته، اما ناشناخته دیگر هم دارد) یا حتی لب مرز آغاز شده و با اتوبوس‌های وی‌آی‌پی، گردشگران مشتاق عرفان ایرانی را همراه با راهنمایان کار بلد، شهر به شهر گردانده و به صرفه‌جویی هزینه و زمان آنان نیز یاری برسانند.

البته لازمه همه اینها، کنار نهادن کینه برخی از تندروان و متحجران نسبت به عرفان ایرانی است. ترکیه تنها با یک مولانا توانسته برندسازی کرده و قونیه را قطب گردشگری ادبی و عرفانی کشورش نماید. مرکز شهر قونیه در واقع یک مجموعه بزرگ است از سه گونه مکان: یکم، هتل‌های سه تا پنج ستاره؛ دوم فروشگاه‌های سوغات و صنایع دستی و سوم، رستوران‌ها و خوراک‌خوری‌ها. هر سه این مکان‌ها نیز وابستگی کامل به گردشگران دارند و البته با استقبال گردشگران، بازارشان هم گرمی ویژه‌ای دارد. اما همه اینها در پی برنامه‌ریزی و پشتیبانی دولت ترکیه پیش آمده است. گردشگری نیاز به عمل‌گرایی دارد نه شعار زدگی.

پرونده «فرصتهای گردشگری برای چالشهای اقتصادی»- ۱:  گردشگری در مقابل تحریم/ سازمان میراث فرهنگی، حیاط خلوت رئیس جمهور

پرونده «فرصتهای گردشگری برای چالشهای اقتصادی»- ۲: جایگاه ایران در گردشگری دیجیتالی

پرونده «فرصتهای گردشگری برای چالشهای اقتصادی»- ۳:‌ صنعت گردشگری، راهبرد موفق در زمان بحران

پرونده «فرصتهای گردشگری برای چالشهای اقتصادی»- ۴: فرهنگ بسته و فرهنگ باز؛ گردشگری و توسعه فرهنگی‌اجتماعی ایران

پرونده «فرصتهای گردشگری برای چالشهای اقتصادی»- ۵: یک پیشنهاد؛ راه‌اندازی تورهای دریایی در دریای خزر

پرونده «فرصتهای گردشگری برای چالشهای اقتصادی»- ۶: برداشت‌های آشفته از بوم‌گردی در ایران؛ ضرورت نظارت بر فعالیت‌ها

 پرونده «فرصتهای گردشگری برای چالشهای اقتصادی»- ۷: صنعت گردشگری، راهبرد موفق در زمان بحران؛این بار با رویکرد اجتماعی

پرونده «فرصتهای گردشگری برای چالشهای اقتصادی»- ۸: قیمت‌گذاری خدمات گردشگری و نقش آن در جلب اعتماد گردشگران خارجی

پرونده «فرصتهای گردشگری برای چالشهای اقتصادی»- ۹: گردشگری دانشگاهی به مثابه یک سیاستگذاری علمی

پرونده «فرصت‌های گردشگری برای چالش‌های اقتصادی»- ۱۰:‌«روادید گذری» به مثابه فرصتی کوچک اما مهم

«فرصتهای گردشگری برای چالشهای اقتصادی»- ۱۱/ ارمنستان و ترکیه چه دارند که ما نداریم؟/گردشگری؛ آرزوها و واقعیت

پرونده «فرصتهای گردشگری برای چالشهای اقتصادی»-۱۲ ابهام در راهکار حذف مهر ورود در گذرنامه گردشگران

پرونده «فرصتهای گردشگری برای چالشهای اقتصادی»-۱۳ میان‌رشته‌ای، بُعد نادیده گردشگری در ایران

پرونده «فرصتهای گردشگری برای چالشهای اقتصادی»- ۱۴ گردشگری دانشگاهی به مثابه فرصت سیاستگذاری فرهنگی

«پرونده فرصتهای گردشگری برای چالشهای اقتصادی»- ۱۵صنایع‌دستی با سخنرانی‌های آتشین همایش‌ها رشد نمی‌کند