خبرگزاری مهر، گروه استانها- مریم ساحلی: هر زمانی که فرصت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری ایران اسلامی را می‌شماریم، بی‌شک نگاهی ویژه به موضوع آبزی‌پروری داریم و این ظرفیت به‌عنوان قابلیتی مهم در استان‌های ساحلی و غیر ساحلی محسوب می‌شود.
سواحل ایران، سواحلی با ظرفیت‌ها و موقعیت‌های منحصربه‌فرد اقتصادی، ترانزیتی، کشاورزی، شیلاتی و گردشگری است که قطعاً نقش غیرقابل‌انکاری را در آینده اقتصاد ایران و حتی منطقه و جهان بازی می‌کند.
از سوی دیگر یکی از مزیت‌های اصلی شمال و جنوب کشورمان در بخش کشاورزی، فعالیت‌های شیلاتی است که بسترهای مختلف آن طی سال‌های اخیر به برکت انقلاب اسلامی به‌خوبی شناسایی شده است.
پرسابقه‌ترین واحد شیلاتی کشور در گیلان
تار و پود زندگی مردم گیلان هم از دیرباز با امواج آبی دریای کاسپین درهم‌تنیده و صید ماهی و حرفه‌های وابسته به آن از گذشته‌های دور یکی از مشاغل اصلی مردم این استان محسوب می‌شود. ازاین‌رو سازمان شیلات که متولی ماهیگیری، آبزی‌پروری و فرآوری آبزیان در کشور است نامی آشنا برای مردم این استان به شمار می‌آید.
زمانی که در گیلان سخن از کندی گردش چرخ معیشت صیادان یا موضوع نقش آبزی‌پروری در ایجاد فرصت‌های شغلی و توسعه اقتصادی به میان می‌آید همه نگاه‌ها متوجه اداره کل شیلات گیلان می‌شود.
معاون آبزی‌پروری اداره کل شیلات گیلان دراین‌باره در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه این اداره کل پرسابقه‌ترین واحد شیلاتی کشور است، اظهار کرد: اگر نگاهی به پیشینه شیلات داشته باشیم به این پیشینه به عصر فتحعلی شاه قاجار برمی‌گردد.
احمد قناعت‌پرست با بیان اینکه حدود ۱۵۰ سال پیش وقتی «لیازانوف» روسی برای عقد قرارداد راهی ایران شد، تنها شیلات شمال کشور که شامل ۴ ناحیه انزلی، کیاشهر، بابلسر و بندر ترکمن بود وجود داشت، افزود: بعد از مدتی کیاشهر نیز به‌عنوان جزئی از شیلات انزلی نسبت به صادرات ماهی خاویاری و ماهی سوف بر اساس قراردادهای منعقدشده اقدام کرد.
قناعت‌پرست در ادامه با اشاره به اینکه تا قبل از سال ۱۳۴۴ همه محصولات شیلاتی فقط مرتبط با صید در دریا بود اما از آن به بعد کم‌کم آبزی‌پروری نیز به مجموعه تولید محصولات شیلاتی اضافه شد، گفت: از سال ۵۰ موضوع تکثیر و بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری توسط مرحوم «فرهاد فریدپاک» پیگیری و نخستین مرکز تکثیر و بازسازی ذخایر دریای شمال و جنوب در سد سنگر رشت تأسیس شد.
وی با بیان اینکه شیلات که بعد از انقلاب جزو وزارت کشاورزی بود بر اساس فرمان حضرت امام خمینی (ره) در سال ۱۳۶۶ از این وزارتخانه جدا و تحت نظارت عالیه وزارت جهاد سازندگی و سپس وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفت، تصریح کرد: بعد از پیروزی انقلاب در راستای متمرکز کردن فعالیت‌های شیلات شمال و جنوب، مرکز اصلی شیلات در تهران راه‌اندازی و مدیرعامل وقت برای انجام هماهنگی‌های لازم در امور شیلات شمال و جنوب و استان‌های مرکزی ایران در شهر تهران مستقر شد. در حال حاضر نیز شیلات کشور تبدیل به سازمان شده و رئیس سازمان شیلات معاون وزیر جهاد کشاورزی است.
ارتقای آبزی‌پروری و توجه به حوزه صید و بهره‌برداری اولویت شیلات
جایگاه شیلات در گیلان و اهمیت آن بر کسی پوشیده نیست و انتظار می‌رود فعالیت‌های این سازمان بیش‌ازپیش در توسعه اقتصادی استان نقش‌آفرین باشد. قناعت پرست درباره ظرفیت‌ها و فعالیت‌های شیلات گیلان نیز به خبرنگار مهر اظهار کرد: ظرفیت‌های شیلات گیلان بر اساس آبزی‌پروری و صید و بهره‌برداری از دریا است.
وی با بیان اینکه سیاست و اولویت شیلات در حوزه توسعه بر ارتقای آبزی‌پروری معطوف بوده و در حوزه صید و بهره‌برداری از دریا نیز بر حفظ و پایداری شرایط موجود متمرکز است، افزود: سالانه ۱۷ هزار تن ماهی توسط ۵ هزار صیاد از دریا می‌شود.
معاون آبزی‌پروری اداره کل شیلات گیلان با اشاره به اینکه تولید شیلات این استان در حوزه آبزی‌پروری سالانه بیش از ۵۳ هزار تن است، ادامه داد: در این بخش ۵ هزار و ۵۰۰ نفر به‌صورت مستقیم و حدود ۱۷ هزار نفر به‌صورت غیرمستقیم شاغل هستند.
وی پرورش ماهیان گرمابی، سردابی، خاویاری، ماهیان زینتی، ماهی قرمز و گونه‌های غیرماکول نظیر گیاهان آبزی، زالو و قورباغه را ازجمله فعالیت‌های آبزی‌پروری شیلات گیلان عنوان کرد و افزود: طی دو سال گذشته یکی از مهم‌تریم اولویت‌های شیلات گیلان در حوزه آبزی‌پروری بر ۵ محور کلیدی پرورش ماهی در قفس در دریا، استفاده از اراضی ساحلی جهت تولید خاویار و ماهیان خاویاری، کشت متراکم گونه‌های غیر پلانکتون‌خوار در استخرهای خاکی و سازه‌های غیرخاکی، حفظ و تقویت مکانیسم تولید فعلی در حوزه‌های مختلف گرمابی، سردآبی و همچنین تمرکز و توسعه گونه‌های غیرماکول به‌منظور صادرات و ارزی آوری متمرکز شده است.
تولید ۵۰ هزار تن در حوزه آبزی‌پروری
قناعت‌پرست روند توسعه آبزی‌پروری در استان گیلان طی ۴ دهه اخیر را مطلوب دانست و گفت: در حال حاضر تولید در این حوزه از حدود ۲ هزار تن در سال‌های اول انقلاب به بیش از ۵۰ هزار تن رسیده است؛ هرچند بستر و ظرفیت تولید بیشتری وجود دارد.
وی با بیان اینکه استفاده از آب دریای خزر در پرورش ماهی در قفس مهم‌ترین ظرفیت بالقوه موجود در شیلات گیلان است، بیان‌کرد: در صورت همکاری همه نهادها به‌ویژه بانک‌ها در اعطای تسهیلات ارزان‌قیمت می‌توانیم به تولید حداقل ۵۰ هزار تن ماهی در قفس تا انتهای برنامه ششم توسعه یعنی سال ۱۴۰۰ امیدوار باشیم.
معاون آبزی‌پروری اداره کل شیلات گیلان تصریح کرد: در صورت حمایت مؤسسات در اعطای تسهیلات کم‌بهره برای تولید گونه‌های کپور و آمور در سازه‌های غیرخاکی می‌توان تولید این نوع از ماهیان را به بیش از ۳۰ هزار تن افزایش داد.
وی ادامه داد: در زمینه فرآورده‌های غیرماکول نیز گام‌های مثبتی برداشته‌شده و سیاست شیلات در این راستا حمایت و هدایت است. در حال حاضر ۲مزرعه پرورش گیاهان آبزی در استان گیلان وجود دارد که یکی از آنها تمامی محصول خود را به کشورهای دیگر صادر می‌کند.
به گفته قناعت‌پرست در حال حاضر پرورش زالو نیز در سطح استان گیلان درحال‌توسعه بوده و متقاضیان زیادی وارد این عرصه شده‌اند. متقاضیانی نیز برای پرورش قورباغه مراجعه کرده‌اند که یکی از آنها مجوز تأسیس دریافت و در منطقه آزاد انزلی شروع به کار کرده است.
توسعه آبزی‌پروری نگاهی جهانی در حوزه شیلات است
وی با اشاره به اینکه تغییر الگوی کشت و هماهنگی با سیاست‌های منطقه‌ای و جهانی آبزی‌پروری مطمئناً می‌تواند بر میزان تولید بیفزاید، گفت: هدف از تعریف الگوهای جدید، مدیریت آب و حفظ کاربری زمین و نگهداری روستاییان در روستاهاست. تغییر نگاه از صید و بهره‌برداری یک‌سویه از دریا به سمت توسعه آبزی‌پروری یک نگاه جهانی است.
گیلان در تکثیر ماهیان گرمابی با تولید نزدیک به ۷۰ میلیون قطعه در جایگاه نخست کشور قرار دارد همچنین در تولید ماهی قرمز و در تعداد مزارع خاویاری و در تولید ماهیان گرمابی به ترتیب دارای مقام نخست و سوم کشور است
معاون آبزی‌پروری اداره کل شیلات گیلان با بیان اینکه در دهه ۶۰ میلادی میزان آبزی‌پروری تنها ۱۰ درصد تولید را در بر می‌گرفت و ۹۰ درصد محصولات شیلاتی جهان از آب‌های آزاد صید می‌شد، ادامه داد: برای نخستین بار در سال ۲۰۱۶ میزان آبزی‌پروری در دنیا بر میزان صید غلبه کرد و کشور ایران و استان گیلان نیز در همین راستا برای تولید پایدار به سمت آبزی‌پروری هدایت شده است.
وی با اشاره به اینکه شیلات گیلان در تعدادی از رشته‌های آبزی‌پروری دارای مقام نخست کشور است، اظهار کرد: به‌عنوان‌مثال در تکثیر ماهیان گرمابی با تولید نزدیک به ۷۰ میلیون قطعه در جایگاه نخست کشور قرار دارد. همچنین در تولید ماهی قرمز و در تعداد مزارع خاویاری و در تولید ماهیان گرمابی به ترتیب دارای مقام نخست و سوم کشور است.
صیادان گیلانی روزی خود را از دل دریا به دست می‌آورند اما گلایه‌های آنها از کاهش صید و سختی معیشتشان، آوایی دردناک است. تغییرات جوی، هجوم انواع آلودگی‌ها به رودخانه‌ها، تالاب و دریا، کم‌آبی رودها و صید غیرمجاز از معضلاتی هستند که بر کاهش صید مؤثر بوده است.
مدیرکل شیلات گیلان آذرماه سال جاری در گفتگوی ویژه خبری شبکه باران از تکثیر و رهاسازی ۱۱۵ میلیون قطعه انواع ماهیان استخوانی و خاویاری خبر داد و به موضوع کاهش ذخایر دریای خزر و ترمیم آن از طریق تولید و تکثیر طبیعی یا مصنوعی اشاره کرده است.
اسحاق شعبانی در این برنامه با اشاره به اینکه تکثیر طبیعی ماهیان استخوانی با توجه به شرایط موجود در رودخانه‌ها تقریباً صفر است، گفت: وجود ماهی مولد از مهم‌ترین عوامل برای تکثیر مصنوعی ماهیان استخوانی است که متأسفانه سال گذشته دریا دارای شرایط مناسبی در این زمینه نبوده است.
وی از تکثیر مصنوعی ذخایر دریای خزر به‌عنوان تنها راه حفظ این ذخایر و تأمین منابع درآمد صیادان یاد کرد و ادامه داد: سه مرکز تکثیر مصنوعی ذخایر ماهیان استخوانی و خاویاری گیلان در شهرک صنعتی رشت، سنگر و سیاهکل مشغول فعالیت هستند.
تکثیر طبیعی ماهی‌ها اندک و تکثیر مصنوعی ناکافی
ترمیم ذخایر دریای خزر از انتظارات صیادان است، یک کارشناس شیلات در این زمینه به خبرنگار مهر، گفت: شیلات براساس برنامه‌های خود موفق بوده اما مشکلات زیادی وجود دارد که حل آنها نیازمند توجه بیشتر مسئولان بالادستی است.
یونس رمضانی با اشاره به تعداد زیاد تعاونی‌های صیدپره در استان گیلان، افزود: در حال حاضر حدود ۵ هزار صیاد رسمی و ۱۰ هزار نفر به‌صورت غیررسمی در این حوزه فعال هستند که ظرفیت دریا پاسخگوی این تعداد نیست. تکثیر طبیعی ماهی‌ها اندک و تکثیر مصنوعی ناکافی است.
وی با بیان اینکه رودخانه‌های گیلان نیز یا کم آب یا بی‌آب و یا آلوده هستند، ادامه داد: تخم‌ریزی تنها ۳ گونه از ماهی‌ها در دریا انجام می‌شود و مابقی در رودخانه‌ها تخم‌ریزی می‌کنند لذا احیای رودخانه‌ها موضوع مهمی است که توجه دولت را می‌طلبد اما در این مورد به کمبود بودجه اشاره می‌شود. نباید فراموش کرد شیلات در بخش آبزی‌پروری موفق بوده اما تکثیر طبیعی نیازمند توجه بیشتر است.
تولید ۱۷ نوع محصول فرآوری شده از ماهی در گیلان
فراوری آبزیان یکی از ظرفیت‌های مهم گیلان است که می‌تواند در جذب سرمایه، ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی استان بسیار مؤثر باشد. رئیس مرکز ملی تحقیقات فرآوری آبزیان دراین‌باره در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: یکی از محورهای مهم شیلاتی، فرآوری محصولات شیلاتی است.
قربان زارع گشتی در ادامه با اشاره به فعالیت مرکز ملی تحقیقات فرآوری آبزیان در شهرستان بندرانزلی، افزود: یکی از وظایف این مرکز تولید فرآورده‌های نوین شیلاتی در کشور با هدف بالا بردن سرانه مصرف ماهی و تولید محصولات غذایی متنوع و متناسب برای همه مردم است.
وی ادامه داد: در این مرکز تاکنون حدود ۱۷ نوع فرآورده غذایی نظیر سوسیس ماهی، برگر ماهی، گوشت چرخ‌کرده ماهی، اشترودل ماهی، کالباس ماهی، ماریناد ماهی، بستنی ماهی و کلوچه غنی‌سازی شده با استفاده از پروتئین ماهی تولید شده است. در تولید فرآورده‌های این مرکز ماهیان پرورشی، دریای خزر و جنوب به کار می‌رود اما به دلیل اینکه ماهیان پرورشی بیشتر در دسترس ماست، از این نوع ماهی به میزان بیشتری استفاده می‌شود.
زارع‌گشتی با اشاره به برنامه‌های تحقیقاتی این مرکز در حوزه فرآوری آبزیان، گفت: این تحقیقات در حوزه صنعتی مورداستفاده قرار می‌گیرد. یکی از اهداف این مرکز حمایت از بخش خصوصی است.
وی در ادامه به برگزاری جشنواره سه‌روزه در ماه‌های اخیر در میدان شهرداری رشت و استقبال بسیار خوب مردم از محصولات فرآوری شده اشاره و بیان کرد: متأسفانه بسیاری از مردم حتی اهالی گیلان با فرآورده‌های تولیدی آشنا نیستند و این نقصی است که در زمینه اطلاع‌رسانی و تبلیغات وجود دارد.
۱۰.۵ کیلوگرم سرانه مصرف ماهی در ایران
رئیس مرکز ملی تحقیقات فرآوری آبزیان با بیان اینکه بر اساس آخرین آمار سرانه مصرف ماهی در ایران حدود 10.5 کیلوگرم است درحالی‌که این میزان در سایر کشورها به‌ویژه شرق آسیا بسیار بیشتر است، اظهار کرد: یکی از مواردی که باید موردتوجه قرار گیرد این بوده که مردم بیشتر به سمت مصرف ماهی‌های خاص نظیر ماهی سفید گرایش دارند درحالی‌که واقعیت این است که حتی ماهی کیلکا ارزش غذایی فراوانی دارد اما معمولاً آگاهی لازم در بین مردم نسبت به این موضوع وجود ندارد.
وی با اشاره به اینکه متأسفانه باوجود بالا بودن ارزش غذایی کیلکا از قزل‌آلا مردم آگاهی لازم در این زمینه را ندارند، تصریح کرد: باید بتوانیم این محصولات را به‌گونه‌ای فرآوری کنیم که همه سلایق را در برگیرد.
ضرورت بهره‌مند شدن از ظرفیت‌های شیلاتی
بهره‌مند شدن از ظرفیت‌های کم‌نظیر شیلاتی موجود در گیلان می‌تواند در توسعه اقتصادی استان بسیار مؤثر باشد. اما تاکنون آن‌چنان‌که شایسته بوده از این موهبت الهی بهره لازم برده نشده است. یک کارشناس علوم شیلاتی دراین‌باره با اشاره به اینکه از آستارا تا چابکسر شرایط خوبی برای توسعه آبزی‌پروری ساحلی وجود دارد به خبرنگار مهر گفت: امروزه کمتر به آن توجه شده و بیشتر نگاه‌ها متوجه پرورش ماهی در قفس بوده که در دریا انجام می‌شود.
استعدادیابی اراضی ساحلی برای توسعه متوازن آبزی‌پروری موافق با محیط زیست می‌تواند الگوهای خوبی را پیش روی سرمایه‌گذاران قرار دهد
غلامرضا مهدی‌زاده با تأکید بر لزوم توجه دست‌اندرکاران در این زمینه که اشتباهات گذشته درباره شناورها و پره‌های صیادی تکرار نشود، ادامه داد: شتاب‌زدگی در این عرصه که شناخت کاملی از نوع ساختار قفس متناسب با شرایط دریای خزر و حتی گونه پرورشی مناسب صورت نگرفته به‌نوعی سبب هدر دادن سرمایه می‌شود.
مهدی‌زاده با اشاره به اهمیت استفاده از ساحل دریای خزر در گیلان و همچنین بهره‌مندی از دانش متخصصان این استان، به خبرنگار مهر گفت: استعدادیابی اراضی ساحلی برای توسعه متوازن آبزی‌پروری موافق با محیط‌زیست می‌تواند الگوهای خوبی را پیش روی سرمایه‌گذاران قرار دهد.
وی تأکید کرد: شیلات باید با برنامه‌ریزی از ظرفیت مجمع نمایندگان گیلان برای توسعه و بالندگی فعالیت‌های شیلاتی بهره بیشتری ببرد. همچنین عرصه اراضی ساحلی و صیدگاه‌های خاویاری باید برای جذب نخبگان و دانش‌آموختگان شیلاتی و کشاورزی همین استان مورداستفاده قرار گیرد که متأسفانه در این زمینه اقدامات رضایت بخشی انجام نشده است.
نبود برنامه مناسب برای احیای رودخانه‌ها
مهدی‌زاده در ادامه با بیان اینکه رودخانه‌های منتهی به دریای خزر دارای ظرفیت‌های خوبی هستند اما برنامه مناسبی برای احیای رودخانه‌ها وجود ندارد، اظهار کرد: تالاب انزلی ظرفیتی بین‌المللی است که از اعتبارات جهانی برای احیای این تالاب به‌درستی استفاده‌نشده درحالی‌که برای احیای دریاچه ارومیه نمایندگان مجلس ورود کرده و اعتبارات خوبی دریافت کردند. باید بدانیم در حاشیه تالاب انزلی بیش از ۲۰۰۰ هکتار اراضی وجود دارد که می‌تواند در زمینه آبزی‌پروری ارگانیک فعال شود. یعنی بدون استفاده از سم و کود، ماهی و بچه ماهی که در تالاب انزلی از بین می‌روند، از این اراضی به‌عنوان ذخیره ژنتیکی استفاده شود.
وی به نقش مهم توسعه آبزی‌پروری در رونق روستاها و همچنین بهبود معیشت مردم اشاره کرد و افزود: یکی از مواردی که شیلات تا حدودی در این مسیر گام برداشته که نیازمند یک برنامه کلان اقتصادی و برنامه‌ریزی مناسب است توجه به این موضوع است که باید از اعتبارات ملی در این راستا و بهره‌مند شدن از ظرفیت‌های روستایی، شالیزارها، آبگیرها و آب‌بندان‌ها است. این موضوعات نباید تنها در کمیسیون‌ها و کارگروه‌ها مطرح شود بلکه باید نتایج مثبت آن نیز قابل‌مشاهده باشد.
کارشناس علوم شیلاتی با اشاره به ظرفیت شیلاتی و اراضی موجود در استان گیلان، گفت: اگر با برنامه مدون، سنجیده و با مشارکت پتانسیل علمی استان گام برداریم قطعاً می‌توانیم در بعد اقتصادی شیلات به نتایج ارزشمندی دست یابیم. این مهم در عرصه اقتصاد روستاها هم می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد.
مهدی‌زاده همچنین به موضوع آموزش روستاییان اشاره و اظهار کرد: آموزش روستاییان به‌منظور فعالیت در حوزه آبزی‌پروری موضوعی است که نیازمند برنامه دقیق و منظم بوده که متأسفانه درحالی‌که حاضر برنامه‌ای در این زمینه وجود ندارد. نباید فراموش کرد که آبزی‌پروری ارگانیک و توجه به اراضی و منابع آبی مستعد به اشتغال پایدار روستایی و مشارکت زنان روستایی کمک می‌کند.
ضرورت توجه مسئولان به ظرفیت‌های شیلات
شیلات گیلان از پیشینه‌ای درخشان برخوردار بوده و از نیروی انسانی کارآمد و کارشناسان خبره در این زمینه بهره‌مند است. گسترش آبزی‌پروری، فعالیت کارگاه‌ها و کارخانه‌های زیرمجموعه فرآوری ماهی، پرورش و صادرات آبزیان غیرماکول بستری مناسب برای ایجاد اشتغال پایدار در استان است.
امروزه با توجه به نیازهای اقتصادی استان و معضلات موجود در محیط‌زیست منطقه، آنچه سبب به فعلیت رسیدن ظرفیت‌های شیلاتی می‌شود عزم جدی و مشارکت همگانی مسئولان ذی‌ربط و نخبگان علوم شیلاتی است.
ترمیم ذخایر آبزیان، احیای تالاب انزلی و رودخانه‌های منتهی به دریای خزر، ممانعت از ورود فاضلاب‌ها به دریا و تالاب و رودخانه‌ها، گسترش طرح‌های آبزی‌پروری سازگار با محیط‌زیست منطقه و آموزش جوامع هدف، زمینه‌ساز اثرگذاری هرچه بیشتر شیلات در توسعه پایدار گیلان است.
بهره‌مند شدن آگاهانه از ظرفیت‌های شیلاتی گیلان می‌تواند بستر حرکت استان به سمت توسعه پایدار را فراهم کند و این مهم تنها با حراست از محیط‌زیست، مشارکت همگانی مسئولان و بهره‌مند شدن از حضور نخبگان علوم شیلاتی میسر می‌شود.
نظر شما