شیوه‌های نوظهور سرقت هنری در حوزه تجسمی/ جرمی که معمول شده است

به گزارش خبرنگار مهر، سعید فلاح‌فر هنرمند و کارشناس حوزه هنرهای تجسمی در قالب یادداشتی، به مقوله سرقت و جعل هنری و تنوع مصادیق آن پرداخته است.

در متن این یادداشت آمده است:

در حوزه هنرهای تجسمی، وقتی صحبت از مالکیت مادی و معنوی و یا به عبارت درست‌تر، مالکیت مادی و فکری در میان باشد و حقوق مربوط به این دست مالکیت (چه معتقد به نظریه حقوق ناشی از کار پدیدآورنده باشیم و چه پیرو نظریه حقوق ناشی از شخصیت پدیدآورنده، چه آن را حقی قدسی و ماهوی بدانیم چه حقی قانونی و قراردادی و...) بلافاصله ذهن به سمت سرقت هنری، کپی و جعل آثار هنری و اثرات هنری، حقوقی و اجتماعی و... آن جلب می‌شود.

سرقت و کپی آثار هنری و تولید و ارایه اثر جعلی (Fake) با گستردگی و روال معمول فعلی، تقریباً پدیده‌ای نوظهور است که به مقاصد و دلایل مختلفی انجام می‌شود. مهمترین انگیزه برای سرقت و تولید آثار جعلی، کسب منافع مالی و یا وجاهت در جامعه هنری است. اما اهداف دیگری هم ممکن است مد نظر این گروه از متخلفین باشد. از جمله در مواقعی، این کار با نیت تخریب سایرین صورت می‌گیرد و یا قسمتی از طراحی عملیات مجرمانه دیگری است.

برای فروش اثر جعلی و کسب سود مادی، دست‌اندرکاران جعل و سرقت معمولاً تلاش می‌کنند با گردش اثر در مجامع و اماکن هنری و انجام معاملات صوری؛ پشتوانه، هویت و شناسنامه‌ای جعلی برای اثر تقلبی دست و پا کنندسرقت و کپی با معانی و اشکال متنوعی انجام می‌شود که گاهی حتی انطباق قوانین برای اثبات جرم بودن آن غیرممکن و یا شائبه‌برانگیز خواهد بود. سوءاستفاده از شهرت و یا ارزش مادی آثار منسوب به یک هنرمند، مهمترین انگیزه در این دست اقدامات مجرمانه محسوب می‌شود.

برای فروش اثر جعلی و کسب سود مادی، اگر خریدار ناآگاه یا مغرضی اقدام به خرید نکند، دست اندرکاران جعل و سرقت معمولاً تلاش می‌کنند با گردش اثر در مجامع و اماکن هنری و انجام معاملات صوری؛ پشتوانه، هویت و شناسنامه‌ای جعلی برای اثر تقلبی دست و پا کنند.

از آنجا که مصادیق این نوع سرقت‌ها و جعل‌ها، گاهی از روی سهو و گاهی حتی با تجاهل، به‌عنوان عملی غیراخلاقی و مجرمانه تلقی نمی‌شود و یا قبح آن شکسته می‌شود، بررسی و تکرار چگونگی و انواع اعمال مشمول جعل و سرقت هنری خالی از فایده نیست:

- ساده‌ترین نوع سرقت هنری همان سرقت فیزیکی یک اثر از موزه، آتلیه هنرمند، نمایشگاه و... است که شامل حدود و قوانین سرقت عمومی خواهد بود. بدیهی است این شیوه سرقت نه موضوعی پیچیده است و نه چندان دغدغه ذهنی جامعه هنری و عمدتاً مربوط به حوزه امنیت پلیسی ماجرا و به سادگی قابل اثبات است.

- رایج‌ترین نوع سرقت هنری اما ساخت فریبکارانه یک اثر مشابه از روی یک اثر هنری به قصد منفعت غیرقانونی و جعل امضای هنرمند است. این اثر به عنوان اثر اصل به نمایش گذاشته و یا فروخته می‌شود. ممکن است این اثر به دلایل منفعت‌طلبانه‌ای و به شکل پنهانی جایگزین اثر اصلی شود که مشمول موضوعات حقوقی خاصی است. اما آثاری که برای تمرین از روی شیوه‌های هنرمند اصلی و به قصد آموزش، آموختن و پژوهش انجام شده و در مورد ماهیت کپی اثر، پنهان کاری و جعلی صورت نمی‌گیرد، شامل این بند نخواهند بود.

- گاهی این تقلب با تقلید از سبک و شیوه هنرمند اصلی به تولید اثری مجزا منجر می‌شود که اصلاً وجود خارجی نداشته و با امضای هنرمند به عنوان اثری اصیل از هنرمند اولیه عرضه می‌شود.

- هنر به ویژه هنر معاصر، علاوه‌بر شیوه‌ها و مهارت‌های اجرایی، به شدت متکی بر ایده و تفکر هنرمند است. گاهی سرقت هنری، همان سرقت بخش و یا تمامی ایده هنرمند و یا یک اثر هنری و یا استفاده غیرمجاز از روند تجربی و پژوهشی هنرمند و اثر هنری است که بدون پشتوانه‌های فکری و ایده‌های افزوده، در یک اثر جدید و مجعول تقلید می‌شود. این «ایده» دامنه وسیعی از تکنیک‌های خاص، محتوا، شکل و فرم ظاهری و... را در بر می‌گیرد. اگر اثری با الهام از یک اثر هنری کاملاً شناخته شده و بدون قصد فریب مخاطب عرضه شود و یا صراحتاً منبع الهام اولیه برای مخاطب معرفی شود، مشروط بر اصالت یک ایده افزوده، می‌تواند از عنوان مجرمانه سرقت مبرا باشد. شباهت در عناصر و الگوهای عمومی و غیرشخصی، که ممکن است مورد استفاده همه هنرمندان باشد، از موضوع سرقت ایده جداست. اگرچه گاهی تشخیص این مصداق‌ها دشوار بوده و محل سوءاستفاده و یا اختلاف نظر متخصصین می‌شود.

- عنوان سرقت هنری گاهی به مواردی اطلاق می‌شود که جاعل، برای بهره‌مندی از مزایای مالی و یا برای برخورداری از اعتبار اجتماعی و هنری و... اقدام به ثبت و جعل اثر هنرمند دیگری به نام و امضای خود می‌کند. سوءاستفاده از تشابهات اسمی هم اگر به قصد فریب باشد، فطعاً نوعی از سرقت هنری و جعل عنوان محسوب می‌شود.

- از انواع دیگر مصادیق جعل و سرقت آثار هنری می‌توان به جعل توسط خود هنرمند اشاره کرد. جعل تاریخ خلق اثر هنری، پنهان کردن واقعیات تاثیرگذار در ارزش هنری و مادی اثر، انتساب جعلی و دروغین اثر به وقایع و رویدادهایی که ممکن است مخاطب را دچار اشتباهات تاثیرگذار کند، پنهان کردن تعداد نسخه‌های اصلی برای آثار قابل تکثیر و... زیر این تعریف قرار می‌گیرند.

- در مورد برخی آثار متقدمین هم از طرف کلکسیونرها، دلال‌ها، وارثین اثر و... ممکن است استفاده از عناوین جعلی، تغییر نام واقعی هنرمند، دستکاری در جزییات و عناصر اثر، جعل پیشینه و تاریخ خلق اثر و... قابل تصور باشد که در همین مقوله جعل و سرقت جای می‌گیرد.