خبرگزاری مهر، گروه بین الملل -رضا عمویی: اتحادیه اروپا این روزها شرایط سرنوشت سازی را سپری می‌کند. تا کمتر از سه ماه دیگر قرار است انتخابات پارلمان اروپا طی روزهای دوم تا پنجم خردادماه برگزار شود، اما همزمان چالش‌های داخلی این اتحادیه هم کم نیست.
این انتخابات قرار است نهمین دوره انتخاباتی پارلمان اروپا باشد، اما طی نزدیک به هفت دهه‌ای که جامعه اروپا در روندی تدریجی به اتحادیه اروپا تبدیل شده، این روند همگرایی کشورهای اروپایی هیچ‌گاه تا بدین حد با چالش روبرو نبوده است.
به عبارت دیگر اتحادیه اروپا در شرایطی به استقبال نهمین انتخابات پارلمانی خود می‌رود که برای نخستین بار یکی از کلیدی‌ترین اعضای این اتحادیه، یعنی انگلیس در حال ترک این اتحادیه بزرگ سیاسی است و علاوه بر این رشد جریانات راست‌گرا آرمان رسیدن اتحادیه اروپا به ایالات متحده اروپا را به شدت با چالش مواجه کرده است.
نگرانی رهبران اروپایی از سرنوشت اتحادیه
یک سوی مشخص نگرانی‌ها از سرنوشت اتحادیه اروپا در سخنان برخی از رهبران سیاسی این اتحادیه بازتاب می‌یابد که نشان دهنده عمق چالش‌های فعلی اروپاست. از جمله به تازگی امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه با انتشار سرمقاله‌ای در روزنامه‌های اروپایی خواستار «رنسانس اروپایی» شده است. ماکرون انتخابات پارلمانی آتی پیش‌رو را سرنوشت‌ساز خوانده و نسبت به خطراتی همچون «ملی گرایی» هشدار داده است. رئیس‌جمهور فرانسه همچنین هشدار داده که هیچ‌گاه از زمان جنگ جهانی دوم بدین‌سو اروپا به عنوان یک مفهوم ضرورت نداشته و هیچ‌گاه این واحد تا این اندازه در معرض خطر نبوده است.
پیش از این نیز برخی دیگر از رهبران اروپایی از جمله مرکل در جریان اختلافات داخلی اروپا بر سر بحران پناهجویان خواستار وحدت اعضای این اتحادیه و جلوگیری از تک‌روی و یک‌جانبه‌گرایی شده بود، هرچند در این موضوع نیز اعضای اتحادیه اروپا نتوانستند در نهایت سیاست واحدی را دنبال کند و هرکدام از کشورهای عضو سیاست مهاجرتی خود را اجرا کردند.
راه حل‌های فرانسوی برای مقابله با چالش‌های اروپایی
رئیس جمهور فرانسه در مقاله اخیر خود با ابراز نگرانی از چالش‌های داخلی موجود در ارتباط با موجودیت اتحادیه اروپا، همچنین پیشنهاد تشکیل یک «شورای امنیت اروپایی با مشارکت بریتانیا» را عنوان کرده و افزوده است که تشکیل چنین نهادی برای هماهنگی و تدارک «تصمیم های جمعی» اتحادیه اروپا در زمینه مسائل دفاعی ضروری به نظر می‌رسد.
به گفته ماکرون اتحادیه اروپا باید دست به تدوین یک «پیمان دفاعی و امنیتی» بزند تا ضمن لحاظ کردن «اولویت اروپایی» در زمینه‌های رقابتی به تبیین شرح وظایف کشورهای عضو اتحادیه در ارتباط با سازمان پیمان آتلانتیک شمالی، ناتو بپردازد. رئیس جمهور فرانسه همچنین درخواست مجدد برای اتخاذ سیاست واحد اروپایی در زمینه تغییرات اقلیمی و همچنین روزآمد کردن سیاست مشترک در مورد منطقه مرزی شینگن را نیز مطرح کرده است.
این نخستین بار نیست که رئیس جمهور فرانسه به عنوان یکی از اعضای کلیدی اتحادیه اروپا درخواست پیگیری سیاست‌های واحد در زمینه‌های مختلف و بویژه حوزه‌های امنیتی و سیاسی را مطرح می‌کند.
پیش از این نیز فرانسه درخواست تشکیل ارتش واحد اروپایی را مطرح کرده بود و حال به نظر می‌رسد اشاره ماکرون به رنسانس اروپایی و تشکیل شورای امنیت اروپا در ادامه همان سیاست‌های پیشین برای یکدست‌سازی سیاست‌های امنیتی و دفاعی این اتحادیه است.
واکنش‌های ناهمگون به پیشنهادات همگون‌سازی فرانسه
مشخص است که دولت فعلی فرانسه راه حل مقابله با چالش‌های فعلی در اتحادیه اروپا را حرکت به سمت همگون‌سازی بیشتر در حوزه‌های امنیتی و سیاسی می‌بیند، اما واکنش‌ها به این راه حل پاریس تا کنون بسیار غیرهمگون و متفاوت بوده است.
وقتی فرانسه پیشنهاد قبلی خود برای تشکیل ارتش واحد اروپایی را مطرح کرد، آلمان از معدود کشورهای اروپایی بود که از این پیشنهاد استقبال و حتی تشکیل ارتش واحد اروپایی را پیشنهاد مشترک برلین و پاریس عنوان کرد. اما برخلاف آلمان، دیگر کشورهای اروپایی از جمله هلند، دانمارک و ایتالیا چندان روی خوشی به ارتش مشترک اروپایی از خود نشان ندادند و طرح چنین موضوعی را با وجود ناتو غیرضروری عنوان کردند.
با این حال در مورد پیشنهاد اخیر فرانسه در مورد شورای امنیت اروپا، واکنش‌های اولیه حاکی از استقبال نسبی از این پیشنهاد است و وزیر دادگستری آلمان، کمیسیون اروپا و «چارلز میشل» نخست وزیر بلژیک در اظهاراتی مشابه درخواست ماکرون برای اصلاحات و تقویت این اتحادیه از طریق شورای امنیت اروپا را بسیار ضروری و مناسب عنوان کرده‌اند.
اما نکته مهم آن‌جاست که واکنش‌های مثبت به پیشنهاد ماکرون بطور عمده از سوی سیاستمداران حامی تقویت اتحادیه اروپا اعلام شده و ممکن است پیشنهادات فرانسه از سوی برخی دولت‌های راست‌گرا در دیگر کشورهای اروپایی از جمله ایتالیا، مجارستان و لهستان چندان با گرمی روبرو نشود و در این شرایط باید گفت که واکنش‌ها در اروپا به پیشنهاد رئیس‌جمهور فرانسه همچنان متناقض و ناهمگون است.
یکدست‌سازی؛ سیاست چالش‌ساز اتحادیه اروپا
همان گونه که گفته شد، رئیس‌جمهور فرانسه راه حل چالش‌های فعلی در اتحادیه اروپا را تقویت ائتلاف‌های داخلی از طریق نهادسازی‌های جدید و یکدست اروپایی می‌داند. همان طور که پیشتر ماکرون تشکیل ارتش مشترک را پیشنهاد داده بود، حال در ادامه همان پیشنهاد، موضوع تشکیل شورای امنیت اروپایی برای یکدست‌سازی بیشتر اروپا مطرح شده است.
اما در واقع هم فرانسوی‌ها و هم دیگر رهبران اروپایی حامی پیشنهادات ماکرون فراموش کرده‌اند که شکل‌گیری و رشد برخی از چالش‌های فعلی اروپا از جمله تقویت جریانات راست افراطی و گرایشات گریز از مرکز خود معلول سیاست‌های یکدست‌سازی گذشته در این اتحادیه است. لذا به نظر می‌رسد سیاست‌های چند دهه گذشته اتحادیه اروپا در راستای یکدست‌سازی جوامع عضو، امروز خود به چالش‌های جدیدی منجر شده که رشد جریانات افراطی راست از جمله این چالش‌هاست.
تمایل لندن برای خروج از اتحادیه اروپا در نتیجه به حاشیه رانده شدن هویت انگلیسی در طول عضویت در اتحادیه اروپا است و قدرت گیری احزاب راست‌گرا و مخالف با اتحادیه اروپا در لهستان، مجارستان و ایتالیا واکنشی به سیاست‌های چند دهه گذشته در این اتحادیه است که تلاش داشته تا نوعی یکدست‌سازی سیاسی را از بالا به جوامع ملی و محلی تحمیل کند.
در واقع اتحادیه اروپا با همه آرمان‌های خود برای حرکت به سمت یک دولت واحد اما فراموش کرده که از درون دارای تفاوت‌های فرهنگی و سیاسی قابل توجهی است و موفقیت این اتحادیه تنها در پرتو به رسمیت شناختن همین تفاوت‌هاست.
از سوی دیگر شکل‌گیری اتحادیه اروپا در نتیجه سیاست‌های لیبرال دموکراسی است که جهانی‌سازی یکدست لیبرال را تنها راه حل چالش‌های جهانی امروز می‌داند و در این یکدست‌سازی جهانی تفاوت‌های اجتماعی و فرهنگی جوامع گوناگون کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند.
بر این اساس به همان میزان که جهانی‌سازی لیبرال دموکراسی در حال حاضر با چالش‌های جدی روبروست و بسیاری از اندیشمندان سیاسی راه حل مقابله با جریانات افراطی و به شدت راست‌گرا را به رسمیت شناختن تفاوت‌ها در جوامع گوناگون عنوان کرده‌اند، لذا به نظر نمی‌رسد که اتحادیه اروپا نیز با تاکید بر همگون‌سازی و نهادسازی‌های یکدست که فرانسه و آلمان بدنبال آن هستند، توفیقی در مقابله با چالش‌های جاری در این اتحادیه داشته باشد.
نظر شما