صله رحم در آیات و روایات

به گزارش خبرنگار مهر، عزت و قدرت و پیروزى یک ملت در سایه وحدت و همدلى است. پیوند با خویشان و انس و الفت‏ با آنها منشاء بیشتر همبستگى‏هاست. ایام نوروز، با تعطیل شدن اکثر مشاغل و اداره‏ها، فرصت‏ خوبى براى دید و بازدیدهاى فامیلى و گرم کردن این کانون وحدت فراهم مى‏آید.

صله ارحام در آیات

خداوند ما را به صله ارحام بسیار سفارش کرده است. در قرآن‏ کریم مى‏خوانیم :  "... واتقوا الله الذى تساء لون به والارحام ان الله کان علیکم ‏رقیبا." (نساء/1)، و بترسید از خدایى که به نام او از یکدیگر مى‏پرسید (همگى به عظمت او اعتراف مى‏کنید و هرگاه مى‏خواهید از یکدیگرچیزى بپرسید و بگیرید، نام مقدس او را مطرح مى‏کنید و مى‏گویید تو را به خدا...) و از خویشاوندان بهراسید که مبادا قطع ‏رابطه کنید- همانا خداوند رقیب (و مراقب) شماست؛ "والذین ‏یصلون ما امرالله به ان یوصل و یخشون ربهم و یخافون الحساب... اولئک لهم عقبى الدار." (رعد/21 و22) عاقلان کسانى هستند- که آنچه ‏خداوند متعال امر به پیوند آن کرده (مانند صله رحم و دوستى ‏پدر و مادر و محبت اهل ایمان) اطاعت مى‏کنند و از خدا مى‏ترسند و به سختى هنگام حساب مى‏اندیشند ... اینها در عاقبت جایگاهى ‏نیکو دارند ؛ "فهل عسیتم ان تولیتم ان تفسدوا فى‏الارض و تقطعوا ارحامکم. ‏اولئک الذین لعنهم الله فاصمهم و اعمى ابصار هم‏" (محمد/22- 23)، آیا شما(منافقان) اگر از فرمان خدا و اطاعت قرآن روى بگردانید، یا در زمین فساد و قطع رحم کنید، بازهم امید (نجات) دارید. همین‏ منافقان هستند که خدا آنها را لعن کرده، گوش و چشمشان را کر و کور گردانیده است.

صله ارحام در روایات

از آیات و روایات در می یابیم که ‏صله ارحام واجب است و قطع آن از گناهان بزرگ شمرده مى‏شود.

قرآن در موارد مختلف، قاطع رحم را ملعون و از رحمت الهى دور شمرده است.

امام سجاد(ع) فرمود : "... از همنشینى با کسى که ‏از خویشانش بریده است ‏بپرهیز." ؛ امام صادق(ع) فرمود: از"خالقه" بپرهیزید زیرا انسان را نابود مى‏سازد. راوى پرسید: "خالقه"» چیست؟ امام فرمود : قطع رحم ؛ امام باقر(ع) مى‏فرماید: رسول خدا(ص) فرمود به حاضران و غایبان امتم و کسانى که هنوز به دنیا نیامده‏اند تا روز قیامت، سفارش مى‏کنم به خویشان خود بپیوندند، هر چند میان ایشان به اندازه یک سال راه رفتن فاصله باشد. همانا صله ارحام از امورى است که خداى متعال آن را بخشى از دین قرار داده است؛  طلحة بن زید از امام صادق(ع) چنین نقل ‏کرده است: مردى از قبیله "خثعم‏" خدمت رسول خدا(ص) رسید و عرض کرد: برترین چیز دراسلام چیست؟ فرمود: ایمان به خداوند. پرسید: بعد از آن چیست؟ پاسخ داد: صله رحم. عرض کرد: بعد از آن چیست؟  فرمود: امر به معروف و نهى از منکر. پرسید: مبغوض ترین اعمال نزد خداوند کدام است ؟ پاسخ داد: براى خدا شریک قرار دادن. عرض کرد: پس از آن کدام است؟ فرمود: گسستن از خویشاوندان. پرسید: پس از آن چیست؟ پاسخ داد: به بدیها دستور دادن و از خوبیها نهى کردن. 

ارزش پیوند با خویشان

پیامبراکرم(ص) فرمود: کسى که با جان و مال در راه صله رحم ‏اقدام مى‏کند، خداوند متعال اجر صد شهید در نامه اعمالش‏ مى‏نویسد و در برابر هر قدمى که در این راه بر مى ‏دارد، چهل ‏هزار حسنه برایش ثبت مى‏کند و چهل هزار گناه از او محو مى‏گرداند و او را چهل هزار درجه بالا می برد و مانند این است که ‏صد سال با صبر و استقامت‏ خداى را بندگى کرده است. 
پیامبراکرم(ص) فرمود: ثواب صدقه ده برابر است و قرض هجده برابر و ارتباط با برادران دینى بیست ‏برابر و پیوند با خویشان بیست وچهار برابر. على بن ابى ‏حمزه که از اصحاب امام صادق و امام‏ کاظم علیهماالسلام است مى‏گوید: از امام(ع) پرسیدم مردى از سوى پدر ومادر و اقوام حج عمره و نماز و روزه به جاى مى‏آورد و صدقه ‏مى‏دهد. حکم آن چیست؟  امام(ع) فرمود: اشکالى ندارد. بلکه در قبال این اعمالى که براى آنها انجام مى‏دهد، دو پاداش دریافت‏ مى‏کند. پاداش اعمالى که براى آنها انجام داده و پاداش صله رحمى که به این وسیله تحقق بخشیده است.

شناختن ارحام

پرسش اصلى در این بحث این است: ارحام و اقوام چه کسانى هستند، پیوند با آنها چگونه بر قرار مى‏شود و قطع رحم با چه کارى ‏تحقق مى‏یابد؟  در شرع مقدس اسلام معناى خاصى براى "ارحام"» ذکر نشده و مراد از ارحام معناى "عرفى" آن است، یعنى مطلق ‏نزدیکان و بستگان. بنابراین خویشاوندان پدرى و مادرى را هرچند با چند واسطه باشد، شامل مى‏شود و فرزندان و خویشان آنها را نیز در برمى‏گیرد. 

برقرارى پیوند

در اسلام براى چیزهایى که سبب پیوند با خویشان مى‏گردد، حد خاصى ‏تعیین نشده، بلکه به فهم عمومى بستگى دارد. درعادات و سنتهاى ‏مردم نزدیک یا دور بودن بستگان تفاوت دارد. ممکن است عملى‏ نسبت‏ به یکى از نزدیکان پیوند به شمار آید، اما نسبت‏ به دیگرى ‏که نزدیکتر است قطع رابطه باشد. در موارد تردید، باید جانب ‏احتیاط  را مراعات کرد تا مبادا مرتکب گناه کبیره قطع رحم ‏شویم.

پیامبر گرامى اسلام(ص) مى‏فرماید: پیوند با خویشان را حفظ کنید، هرچند با سلام کردن باشد. کمترین چیزى که به وسیله آن ‏این پیوند بر قرار مى‏شود، رفت و آمد و سلام کردن است. اما در بعضى از موارد اکتفا به این مقدار کافى نیست، براى مثال اگر یکى از اقوام فقیر باشد و دیگرى ثروتمند، صله رحم به وسیله‏ کمک‏هاى مالى و دفع ضرر از آنها تحقق مى‏یابد و اگر هیچ توجهى ‏به مشکلات اقوام نداشته باشد قطع رحم کرده است. در نتیجه تحقق ‏صله رحم به اوضاع و احوال و موقعیت و زمان بستگى دارد. هدیه‏ دادن، دلجویى کردن، دید و بازدید، خوددارى از آزار، تمسخر وتحقیر نکردن، عیادت هنگام  بیمارى، شرکت در مجالس شادى و غم، پذیرفتن دعوت در اعیاد و میهمانیها و هر کارى که سبب مى‏شود مردم بگویند اینان ارتباط خانوادگى شایسته‏اى دارند، سبب تحقق ‏صله رحم است.

قهر کردن، جواب سلام ندادن، ترشرویى، شرکت نکردن در محافل، کمک نکردن در گرفتاریها، گله‏هاى نا به جا و امثال آن به قطع‏ رحم و گسستن پیوند مى‏انجامد. امام صادق(ع) مى‏فرماید: پیوند با خویشان را هر چند با دادن ظرفى آب، حفظ کن. برترین چیزى که‏ این پیوند را نگه مى‏دارد، خوددارى از آزار بستگان است. صله‏ رحم مرگ را به تاخیر مى‏اندازد. محبوبیت‏ به وجود مى‏آورد. 

نیکى به خویشان در مقابل بدى آنها

چنانچه بعضى از اقوام قطع رابطه کنند، باز هم جدا شدن و قطع‏ ارتباط با آنها جایز نیست. امیرمومنان(ع) مى‏فرماید: "صلوا ارحامکم و ان قطعوکم‏." با ارحام ارتباط داشته باشید، هر چند آنها از شما بریده باشند. مردى در محضر امام صادق(ع) از بستگانش شکوه کرد. حضرت فرمود: خشم خود را فرو ببر و به آنها نیکى کن . عرض کرد: آنها با من ‏چنین و چنان مى‏کنند (و رعایت‏حالم را نمى‏کنند)، حضرت فرمود: آیا تو هم مى‏خواهى مثل آنها قطع رحم کنى و به آنها احسان ‏نکنى؟! اگر چنین کنى، خداوند متعال (در دنیا و آخرت) نظرلطفش ‏را از شما بر مى‏دارد. 

آثار صله رحم

پیامبر گرامى اسلام(ص) و امامان معصوم علیهم السلام براى ‏صله رحم آثار و فواید بسیار ذکر کرده‏اند. بخشى از آن عبارت‏است از:  محبوبیت نزد خداوند ؛ بهره ‏مند شدن از پشتیبانى خداوند ؛ افزایش روزى ؛ طول عمر ؛ ورود به بهشت ؛ برطرف شدن فقر و بیچارگى ؛ آباد شدن شهرها ؛ آسان شدن حساب در قیامت و پاک شدن از گناه ؛ نجات از مرگهاى ناهنجار ؛ محبوبیت در خانواده و... .

در روایات متعددی به این آثار اشاره شده است : پیامبر گرامى اسلام(ص) فرمود: هر کس براى من یک چیز را ضمانت کند من براى او چهار چیز را ضمانت ‏خواهم کرد. صله رحم ‏انجام دهد خداوند او را دوست دارد، روزى‏اش را توسعه مى‏دهد، عمرش را طولانى مى‏سازد و او را در بهشتى که وعده داده وارد مى‏کند. 

پیامبراسلام(ص) فرمود: صله رحم شهرها را آباد مى‏سازد و عمرها را طولانى مى‏کند، هر چند اهلش از نیکان نباشند. 

امام ‏صادق(ع) فرمود: صله رحم، خلق را نیکو، آدم را سخاوتمند و نفس‏ را پاکیزه مى‏سازد. 

آن حضرت همچنین فرمود: صله رحم، مرگ را به ‏تأخیر مى‏اندازد، سبب دوستى درخانواده مى‏گردد، حساب قیامت را آسان مى‏کند و از گناهان آدمى مى‏کاهد. پس با خویشان خود پیوند بر قرار کنید و به برادرانتان نیکى کنید، هرچند با خوب سلام ‏کردن و جواب سلام دادن باشد.