خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ: کتاب «سید احمد فردید؛ زندگینامه و شرح احوال و آرای انتقادی» نوشته محمد آسیابانی سال ۹۷ توسط نشر ورا منتشر شد و به‌تازگی به چاپ دوم رسیده است. داود وفایی مترجم و پژوهشگر حوزه فلسفه و عرفان در یادداشتی که به بهانه چاپ دوم این کتاب نوشته، به نکات مثبت و منفی این کتاب پرداخته و این یادداشت را در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده است.
«دین و سیاست در دولت عثمانی»، «درویش و مرگ»، «اوحدالدین کرمانی و حرکت اوحدیه»، «خاطرات سلطان عبدالحمید دوم»، «زندگی، آراء و آثار فخرالدین رازی»، «جنبش زنان آناتولی»، «نمادگرایی در اندیشه ابن عربی»، «سفر به مبدا: مباحث عرفانی در گفتگو با دکتر محمود ارول قلیچ»، «عرفان و انسان قدسی: گفتگوهایی درباره جایگاه عرفان در آناتولی»، «ابن عربی»، «حروفیه: از ابتدا تا کنون با استناد به منابع دست اول» و… برخی از کتاب‌های فلسفی و عرفانی هستند که این مترجم طی سال‌های گذشته ترجمه و منتشر کرده است.
فردید از جمله فلاسفه مهم معاصر ایران است که اصلاح غربزدگی از ابداعات اوست و وفایی نیز در نوشتار خود به این مساله و حضورش در کتاب اشاره کرده است. تقابل هواداران فلسفه هایدگر و فلسفه پوپر در ایران از جمله موارد دیگری است که در مطلب مورد نظر به آن پرداخته شده است.
در ادامه مشروح متن این یادداشت را می‌خوانیم؛
درباره سید احمد فردید اندیشمند معاصر کشورمان تاکنون کم کتاب منتشر نشده است. موافق و مخالف در دوره‌های متعدد به بازخوانی و نقد افکار او پرداخته و هریک بسته به آبشخور فکری خود با او روبرو شده‌اند. از فردید که متولد سال ۱۲۸۹ در یزد و درگذشته به سال ۱۳۷۳ در تهران است، مطالب مکتوب قابل توجهی از کتاب و مقاله در دست نداریم و او را عموماً به‌عنوان فیلسوفی شفاهی می‌شناسند که اندیشه‌هایش را در کلاس و جلسات درس تقریر می‌کرده است.
مجموعه نظریات فلسفی فردید که با عنوان «حکمت انسی» در واقع آمیخته‌ای از موضوعات فلسفی و عرفانی است، بعدها توسط شاگردان و پیروان او بسط و گسترش بیشتری پیدا کرد. به نظر می رسد آنچه موجب زنده ماندن افکار این متفکر مسلمان شده و می‌شود، صرف‌نظر از رازآلودگی حیات شخصی‌اش، فرهنگ واژگانی خاص، پرداختن به مفهوم غرب و غربزدگی، و مقابله‌اش با دیدگاه روشنفکران دینی مانند سروش و بازرگان باشد.
اخیراً چاپ دوم کتاب «سید احمد فردید؛ زندگینامه و شرح احوال و آرای انتقادی» به قلم محمد آسیابانی در دسترس علاقمندان مباحث فکری فلسفی قرار گرفته است. چاپ اول این کتاب در سال ۹۷ منتشر شده بود. کتاب در حجمی کمتر از ۱۰۰ صفحه و در قالب مجموعه «فکر و ذکر ایرانیِ» نشر ورا عرضه شده است که در نگاه اول، مطالب اولیه درباره فردید را به‌طور جامع در اختیار مخاطب علاقه‌مند قرار می‌دهد.
با وجود عناوینی چون «گزارشی از سوانح احوال و افکار سید احمد فردید»، «شروع نشر افکار فردید»، «فردیدیان» و «شرح منظومه فکری فردید» کتاب علاوه بر مقدمه روشنگر در آغاز، فهرست منابع و ماخذی سودمندی دارد که در کنار نمایه اسامی و چند تصویر، مجموعه خوبی را مقابل دید مخاطب می‌گذارد.
شاید بتوان گفت غالب کتاب‌هایی که تاکنون درباره فردید منتشر شده‌اند، یا در هواداری از اندیشه‌های او بوده، یا در ضدیت با آراء و افکارش نوشته شده‌اند. کمتر اندیشمندی در ایران از این منظر سرنوشت فردید را داشته است. به‌ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی که نحوه مواجهه با فرهنگ غرب همواره در محافل فرهنگی و سیاسی جامعه به‌طور جدی‌تری مطرح بوده است، با اندیشه‌های فردید با دو نگاه کاملاً متضاد پیروی و تایید، و یا ضدیت و تخریب روبرو بوده‌ایم.
کتاب موردنظرمان اما از این نظر، استثناء است. یعنی نویسنده در مقام پژوهشگری منصف و بی‌طرف صرفاً درصدد معرفی جوانب گوناگون حیات فکری فردید است؛ دغدغه کشف حقیقت را دارد و البته در این مسیر به جوانب مثبت و منفی شخصیت فکری او بی‌توجه نبوده و ارزیابی موافقان و مخالفان را نیز بیان کرده است. به همین جهت خواننده کتاب با طیب خاطر می‌تواند اطمینان داشته باشد که نویسنده نمی‌خواهد او را با خود همسو کند و تحت تاثیر خواسته‌های خود قرار دهد.
می‌دانیم که مُبدع اصطلاح «غربزدگی» در ایران فردید بود، هرچند جلال آل‌احمد آن را پر و بال دیگری داد و در کتابی مستقل به همین نام وارد عرصه سیاست‌اش کرد. جریان نقد فرهنگ غرب در کشور ما، مبارزه با آن، و دعوت به سنت‌های شرقی اسلامی مسیر فراگیری بوده که طیف وسیعی از چهره‌های تاثیرگذار مانند دکتر شریعتی، دکتر نصر، دکتر داوری و در میان جوان‌ترها مرحوم مرتضی آوینی را در خود جا می‌داد. محققان و پژوهشگران مباحث غرب‌شناسی و نقادان فرهنگ غرب هنوز هم ناگزیر از مطالعه متن‌های چاپ شده سخنرانی های فردید هستند. نویسنده کتاب، ذیل عنوان «شرح منظومه فکری فردید» به‌قدر کافی به موضوع غرب و غربزدگی از منظر فردید و فردیدیان پرداخته است.
از موضوعات درخور توجه کتاب، بحث رودررویی هایدگری‌ها و پوپری‌ها در ایران است. در راس طیفی از هواداران هایدگر فیلسوف آلمانی منتقد غرب، فردید قرار دارد و در جانب دیگر عبدالکریم سروش، که آشکارا به دفاع از عقاید مولف «جامعه باز و دشمنان آن» می پردازد. این مقابله که دست کم دو دهه از تاریخ اندیشه ایرانیان را به خود مشغول داشته، به‌طور دقیق در کتاب پیش‌رویمان مورد بحث قرار گرفته است.
اما دو اشکال در این کتاب خود را نشان می‌دهند؛ اول اظهار نظری درباره «نهضت آزادی» است. نویسنده معتقد است آنها برخی اصول اسلام را با استفاده از برخی آموزه‌های مارکسیسم بیان می‌کردند (ص ۲۳) که ادعای درستی نیست و طیف مشهور به «ملی مذهبی» و جریان «نهضت آزادی» از پیش از انقلاب همواره مخالف سرسخت مارکسیسم بوده‌اند؛ و دوم مطلبی که در صفحه ۲۸ درباره دکتر شریعتی شده است. نویسنده می‌گوید «شریعتی نیز مانند فردید بیشتر سخنرانی می‌کرد تا تالیف کتاب و … مانند اسلام‌شناسی و تشیع علوی و تشیع صفوی که مملو از اشتباهات و ایرادت معرفت‌شناختی و بعضاً حاوی اشکالات تاریخی فاحش (می‌باشد).» خوانندگان مطالب شریعتی و آنان که با سیر فکری فردید آشنا هستند می‌دانند که این‌گونه نیست و شریعتی اتفاقاً دارای قلمی قوی و گیرا بود و بسیاری از مطالب خود را می‌نوشت. نمونه بارز این ادعا کتاب «کویر» و نمونه‌های مشابه دیگر است. وجود اشتباه در مطالب شریعتی را هم به نظر می‌رسد باید با در نظر گرفتن اوضاع و شرایط خاص زمانه شریعتی و رسالتی که او بر عهده داشت، مورد بررسی قرار دهیم. در کل، اشتباهات شریعتی را باید در کنار خدمات او ارزیابی کرد.
در انتها بار دیگر بر موجز بودن و سودمندی کتاب مورد بحث تاکید و به علاقمندان مسائل مربوط به فردید و افکارش توصیه می‌شود علاوه بر مطالعه آن، دو کتاب «دیدار فرهی و فتوحات آخر الزمان» به کوشش محمد مددپور و «اسطوره فلسفه در میان ما: بازدیدی از احمد فردید و نظریه غربزدگی» به قلم داریوش آشوری را با دقت مطالعه کنند.
نظر شما