به گزارش خبرنگار مهر، شهید سیدمرتضی آوینی پیش از آنکه یک فیلمساز باشد، نویسنده ای توانا و دارای اندیشه و جهان بینی عمیق است و همین مسئله باعث می شود وی وقتی به سمت ساخت مستند به عنوان پنجره ای رو به حقیقت سوق پیدا کند، در اصل همان افکار و اندیشه های خود را به تصویر درمی آورد و بیننده تجلی قدرت تفکر او را مشاهده می کند. همین نکته باعث می شود شهید آوینی به عنوان یک فیلمساز مطرح نباشد. بلکه راوی حقایقی باشد که در سوژه مورد نظر وی، یعنی جبهه های نبرد به صورت زنده و جاری دیده می شود.
انتخاب عنوان "روایت فتح" بهترین نقطه ورود به دریچه ذهن سازنده است. شهید آوینی فیلم خود را روایت می نامد. این عنوان به بیان عین واقعیت گفته می شود. یعنی زمانی در ادبیات از عنوان روایت استفاده می شود که بیان کننده به دنبال ارایه قصه ای خودساخته با شاخ و برگ های خیالی و توجه به مسایل قصه پردازانه نیست؛ بلکه راوی در اندیشه انتقال نکته ای است که در یک روایت وجود دارد و عین واقعیت است؛ نه مشابهی ساختگی. همین مسئله هم باعث می شود شهید آوینی در اثر و شیوه خاص خود از شهود صحبت می کند. شهود به مفهوم کشف حقیقت نهفته در اتفاقی که بی واسطه مطرح می شود.
یکی از مولفه هایی که در بیان تصویری شهید آوینی در این مستند مورد استفاده قرار گرفته، نمایش و ارایه واقعیت بی هیچ تغییر یا دستکاری است. به عبارت دیگر، هرچند مستندسازان تلاش می کنند اتفاقی را به تصویر بکشند که در حال وقوع است، اما در بسیاری از وقت ها در نحوه وقوع اتفاق یا حتی توالی زمانی آن تغییر ایجاد می کنند تا به این وسیله اثر جذابتر شود، اما کارگردان "روایت فتح" در تدوین آثار خود کمتر به اصول کلاسیک وفادار بود و کار خود را به گونه ای ارایه می داد که دوربین به مفهوم واقعی کلمه چشم بیننده باشد. نه آنکه بخش یا بخش هایی از واقعیت را پنهان کند، تغییر دهد یا در نحوه شکل گیری آن شاخ و برگ هایی اضافه کند.
نکته دیگر اینکه آثار مستند به سمتی سوق پیدا می کنند که سوژه مورد نظر ویژگی، برجستگی یا خصوصیت منحصر به فردی داشته باشند. حتی اگر یک اتفاق عمومی در طبیعت روایت شود، مستندسازان در پی انتخاب جالب توجه ترین بخش های آن هستند. در صورتی که سازنده این مجموعه مستند بیش از همه به روایت کامل و دقیق می اندیشد. به همین خاطر، دوربین جای اینکه به دنبال موضوع یا شخص خاصی بگردد همانند یک راوی صادق به انعکاس روحیه ها و خصوصیات کلی تمام افراد حاضر در جبهه می پردازد. از همین رو شخص یا اتفاق خاصی برجسته نمی شود.
در "روایت فتح" از بزرگنمایی تا حد زیادی خودداری می شود. سازنده این مستند بیش از هر چیز به حال و وضعیت همان لحظه سوژه های خود توجه می کند. بی آنکه این حالات را تفسیر کند. البته نریشن ها شرحی بر نگاه کارگردان نسبت به سوژه ها محسوب می شوند، اما بیشتر جنبه روشنگری و بیان اندیشه های پنهان در تصویر را دارد تا اینکه به انگیزه داستانپردازی یا اغراق گویی های متعارف مستندسازی مطرح شود. البته برخی این مجموعه مستند را برخوردار از نوعی شعارگویی دانسته اند.
باید این نکته مورد توجه قرار بگیرد که به جهت ساختاری یک مستند باید به جنبه هایی از موضوع مورد نظر خود بپردازد که در نگاه نخست و با تمامی امکانات تصویری قابل بیان نیست. در این زمینه وقتی مسئله به انسان شناسی و مسایل معنوی مربوط می شود، بدون شک شیوه دیگری از بیان را طلب می کند. همین شیوه خاص و غیرمتعارف با شرح و بسط هایی که برای روشن شدن قصد فیلمساز ارایه می شود، احتمال آشنایی زدایی از ذهن بیننده را دارد که در نهایت استنباط هایی همانند شعاری بودن را پیش می آورد.
شهید آوینی به جهت برخورداری از پشتوانه غنی دانش ادبی و توانایی در نگارش، برای "روایت فتح" نریشن یا به عبارتی گفتار متن هایی می نوشت که تعدادی از این نریشن ها را به عنوان یک اثر مستقل ادبی می توان مورد بررسی قرار داد. ویژگی مهم این نریشن ها با توجه به دشواری کلام و پیچیدگی مفهوم، نوعی سادگی و صمیمیت در آن موج می زد که ارتباط هر بیننده ای با اثر را امکانپذیر می ساخت.
این متن ها وقتی با صدای زنگ دار و پرطنین آن شهید همراه می شد، بیشترین تاثیر را بر مخاطب و اثر می گذاشت. اصولا نریشن های شهید آوینی روی "روایت فتح" را می توان به عنوان وجهی دیگر از کشف و شهود وی محسوب کرد. به این جهت که ادبیات خاص این شهید، مخاطب را متوجه نکاتی فراتر از تصویر فعالیت های معمولی رزمندگان در جبهه های نبرد می کرد. مطالبی که در قاب هیچ تصویری جای نمی گیرد.
راوی روایت فتح تلاش می کرد بیننده اش را از تماشای جنگ به مفاهیم بسیار فراتری ببرد که در خاطره معنوی یک ملت جای دارد. مفاهیمی همچون ایثار، شهادت، دفاع از میهن و ناموس و بی آلایش بودن که در کلام، رفتار و اعمال رزمندگان به خوبی تجلی پیدا می کرد. شهید آوینی به دنبال کارگردانی یک اثر مستند صرف نبود که فقط بخشی از واقعیت ها را انعکاس می دهد. وی مخاطب خود را به تلاش برای یافتن معنا دعوت می کرد؛ اینکه افرادی از خانه و خانواده خود دور می شوند، در شرایط سخت قرار می گیرند، حتی از جان خود می گذرند تا کاری بسیار بزرگتر انجام دهند. اصولا شهید آوینی بر این مسئله تاکید زیادی داشت که بیننده از ظاهر و صورت به باطن و مفهوم نقب بزند.
در بسیاری از آثار مستند استفاده از دوربین روی دست تکنیکی رایج است. به خصوص که این تکنیک حس حضور زنده و در لحظه را برای مخاطب به وجود می آورد، اما استفاده شهید آوینی از این تکنیک وجهی دیگر دارد. او سعی می کند با موضوع مورد نظر خود همراه و همنفس باشد تا بیننده به صداقت این همراهی اعتقاد و اعتماد پیدا کند. در عین حال، به کارگیری این تکنیک موجب می شود مخاطب هیچ لحظه ای را از دست ندهد و حتی تکان های شدید دوربین هنگام حرکت یا تعقیب سوژه برای بیننده ناخوشایند یا آزاردهنده جلوه نکند.
نکته مهم دیگر که در خصوص ویژگی های تکنیکی و مولفه های تصویری آثار شهید آوینی در "روایت فتح" کمتر به آن اشاره شده، خودآموختگی و ارایه ساختاری جدید و متفاوت است. این مجموعه مستند در زمانی ساخته می شود که هر چند فیلمسازان کشور در عرصه مستند آثار ماندگار و زیبایی خلق کرده اند، اما هیچکدام به موضوع جبهه و جنگ رویکردی نداشته اند. حتی مستندهایی که دیگر کشورهای جهان در خصوص جنگ ساخته اند، با آنچه کارگردان این مستند ارایه می کند، بسیار متفاوت است. اصولا او شیوه ای خاص از مستندسازی را ابداع می کند. شیوه ای که از طریق آن هم بتواند موضوع مورد نظرش را انعکاس دهد و هم اینکه مفاهیم عمیق و فلسفی مد نظرش را به ذهن بیننده منتقل کند.
پیش از ارایه این اثر، مستند شاخص یا بلندی که بر اساس اندیشه های فلسفی یا اعتقادی شکل گرفته باشد، در عرصه مستند نداریم. به عبارت دیگر، آثار مستندی ساخته شده اند که به شرح افکار و اندیشه ای فلسفی یا اعتقادی گروه یا فرد خاصی پرداخته اند، اما هیچ کدام از این آثار خود شرحی بر یک اعتقاد نبوده اند. سازنده "روایت فتح" به دنبال ارایه افکارش نیست، بلکه او اندیشه ای بس فراتر را شرح می دهد که به صورت عینی در جبهه های نبرد جریان دارد. هر چند در این زمینه فلسفه و اعتقاد خاصی را دنبال می کند که باعث در اختیار قرار گرفتن ابزار تولید می شود.
نظر شما