رسول صادقی جمعیت شناس و استاد دانشگاه تهران در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص موضوع باروری و علل کاهش آن گفت: باروری یک رفتار اجتماعی است که اگر محیط جامعه تغییر کند، مؤلفه ها و آمارهای آن هم تغییر خواهد کرد. در اوایل انقلاب باروری هر زن، ۷ فرزند بود و دلایل بالا بودن این آمار نیز وجود شرایط جنگی، مرگ و میر بالای کودکان، جمعیت بالای جامعه روستایی و منفعت اقتصادی کودکان برای جامعه بود.
وی سرعت تحولات اجتماعی در کشور را بیش تر از تحولات اقتصادی خواند و اظهار داشت: سرعت بالای این تحولات دلایل متعددی دارد. به عنوان مثال در دهه های گذشته از هر هزار نوزاد ۱۵۰ نفر جان خود را از دست می دادند این در حالی است که خوشبختانه در سال های اخیر این رقم از ۱۵۰ به ۲۰ نفر رسیده است. سال ۱۳۰۰ از هر سه کودک، یک کودک فوت می شد و سطح آموزش های عمومی، تحصیلات و شهرنشینی پایین تر بود و تمامی این موارد بر روی نرخ باروری بالا تاثیر مثبت داشت
صادقی با بیان اینکه بخشی از تغییرات باروری ناشی از تحولات فرهنگی است، بیان کرد: این تحولات منجر شد تا سطح باروری کشور طی ۳ دهه به حدود ۲ فرزند برسد. هرچند که در طول سال های اخیر میزان باروری در اکثر کشورها کاهش یافته اما سرعت این پدیده در کشور ما بسیار بالا بوده است.
این جمعیت شناس تصریح کرد: هنگامی که نرخ باروری کشورها به دو فرزند برسد، دو مسیر وجود دارد و ثابت ماندن این رقم یا کاهش آن بستگی به سیاست های دولت ها دارد. از اوایل دهه ۹۰ نرخ باروری بسیاری از کشورهای جهان به سمت دو فرزند رفت. کشورهایی همچون آلمان، ایتالیا، ژاپن و اسپانیا به دلیل برخی سیاست ها با کاهش نرخ باروری روبرو شدند و حتی این رقم به زیر ۱.۵ رسید. این در حالی است که این رقم در کشورهای نروژ، فرانسه، بلژیک، سوئد، آمریکا و استرالیا در همان رقم دو باقی ماند.
اعمال سیاست های حمایتی در کنار سیاست های تشویقی، لازمه رشد فرزند آوری
این استاد دانشگاه با اشاره به دلیل کاهش نرخ باروری برخی کشورها اظهار داشت: دلیل نزول نرخ باروری برخی کشورها به کم تر از دو فرزند، اعمال صرف سیاست های تشویقی از سوی دولت ها بود. این در حالی است که این موضوع جوابگو نبود و کشورها بعد از چندین سال دریافتند که علاوه بر سیاست های تشویقی، نیاز به سیاست های حمایتی نیز دارند. در واقع این کشورها تنها بر اعطای وام و تسهیلات مالی در ازای تولد فرزندان تمرکز می کردند در حالی که بسیاری از خانواده از طبقه متوسط جامعه بوده و تسهیلات مایل به عنوان یک عامل تشویقی در فرزند آوری آن ها محسوب نمی شد بلکه نیاز به سیاست های حمایتی داشتند.
وی در خصوص تاثیر سیاست های حمایتی در افزایش نرخ باروری توضیح داد: این در حالی است که کشورهایی که موفق به ثابت نگه داشتن نرخ باروری خود شدند، در کنار اعمال سیاست های تشویقی، بر روی سیاست های حمایتی نیز تمرکز کردند. فراهم کردن تسهیلاتی ازجمله مهد رایگان، مرخصی زایمان برای زنان، اعطای مرخصی به پدران، کاهش ساعت کاری مادران و غیره موضوعاتی بود که موجب تسهیل شرایط نگهداری و رشد فرزندان می شد و والدین تشویق به تولد فرزند شدند.
صادقی تاکید کرد: مسئولین ما نیز اگر به دنبال افزایش نرخ باروری کشور هستند، باید به جای شعار دادن اقدامات را اجرایی کنند و قوانین حمایتی برای فرزند آوری را اعمال نمایند. به عنوان مثال موضوع مرخصی زایمان زنان به درستی در کشور اجرا نمی شود و بسیاری از زنان پس از اتمام دوران مرخصی دیگر از سوی کارفرما برای کار فراخوانده نمی شوند.
تاخیر در ازدواج؛ دلیل عمده کاهش باروری
وی تأخیر در ازدواج را یکی از دلایل کاهش باروری خواند و خاطرنشان کرد: هنگامی که سن ازدواج افزایش یابد، نرخ باروری کاهش پیدا می کند. چراکه افراد زیر ۳۰ سال تمایل و فرصت بیشتری برای تولد فرزند دارند اما وقتی ازدواج و فرزند آوری به سن بالای ۳۰ سال موکول شود، تعداد فرزندان و در کل میزان فرزند آوری کاهش می یابد. چرا که باروری به دلیل افزایش سن ازدواج به بالای ۳۰ سال رفته و این در حالی است که در گذشته میانگین سن فرزند آوری زیر ۳۰ سال بود. در نتیجه یکی از لازمه های افزایش نرخ باروری، اجرای قانون خاک خورده و فراموش شده تسهیل ازدواج است.
این جمعیت شناس و استاد دانشگاه بیان کرد: یکی دیگر از علل تاثیر گذار در این زمینه، منفعت اقتصادی فرزندان است. در گذشته معمولا فرزندان اول و دوم منفعت اقتصادی داشتند اما امروزه این نقش کم رنگ تر شده این منفعت به بار اقتصادی تبدیل شده است. موضوع دیگر آن است که کیفیت فرزند آوری در نسل جدید افزایش یافته و اغلب والدین می خواهند ناکامی های خود را در زندگی های فرزندان خود عملی کنند یا خود را موظف به تامین تمامی شرایط و امکانات رفاهی برای فرزندان می کنند؛ همین عامل منجر به دشوار شدن شرایط فرزند آوری می شود.
عدم توجه دولت به سیاست گذاری؛ فرزند آوری را کاهش می دهد
صادقی با بیان اینکه نرخ باروری کشور قابلیت تغییر و حتی افزایش را دارد، عنوان کرد: هنوز جای قدری امید وجود دارد چراکه نرخ باروری کشور هرچند بسیار کاهش یافته اما ۲.۲ است و در صورت اجرای سیاست های مناسب و توجه دولت، قابلیت افزایش یا ثابت ماندن را دارد. البته اگر این وضعیت به حال خود رها شود و برای آن برنامه ریزی نشود نیز در دهه های آینده به دلیل بالا رفتن میانگین سنی متولدین دهه ۶۰، با کاهش نرخ باروری و بحران هایی جدی روبرو خواهیم شد.
این استاد دانشگاه در خصوص تأخیر در ازدواج و تأثیر آن در کاهش نرخ باروری توضیح داد: متاسفانه شاهد افزایش سن ازدواج در جوانان هستیم به طوری که میانگین سن ازدواج دختران ۲۴ و پسران ۲۸ است؛ این بدین معنی است که حدود ۴۶ درصد پسران و ۲۵ درصد دختران تا ۳۰ سالگی مجرد باقی می مانند و این امر خود تأثیر بسیار زیادی بر روی کاهش باروری دارد.
وی با بیان اینکه بر اساس آمارها بیکاری بیشترین تأثیر را بر روی کاهش امر ازدواج دارد، یادآور شد: یکی از علل و ریشه های این افزایش سن ازدواج نیز به بیکاری و افزایش طول مدت آن باز می گردد. یکی از برنامه های دولت و مجلس برای کاهش تأخیر در ازدواج باید در حوزه اشتغال باشد و این که به جای تمرکز بر روی کاهش سن ازدواج، بهتر است برای تسریع در ازدواج افراد بالای ۳۰ سال و جوانان در سن ازدواج برنامه ریزی کنند.
اجرای قانون تسهیل ازدواج عامل رشد فرزند آوری
این جمعیت شناس و استاد دانشگاه اظهار داشت: به طور کلی سه عامل در موضوع ازدواج تأثیرگذار است. امکان و شرایط ازدواج، دسترسی به همسر مناسب و مطلوبیت ازدواج در جامعه از جمله عوامل تأثیر گذار است. در شرایط فعلی جامعه، شرایط و امکان ازدواج کاهش پیدا کرده و این در صورتی است که با فراهم شدن شغل از سوی دولت برای جوانان؛ می توان میزان ازدواج را افزایش داد.
صادقی تاکید کرد: نکته دیگر آن است که مطلوبیت ازدواج برای افراد زیر ۲۵ سال بالا است اما آن ها از لحاظ اقتصادی شرایط لازم برای ازدواج را ندارند. از سوی دیگر افراد بالای ۳۰ سال با داشتن شرایط ازدواج به دلیل عادت کردن به تجرد، مطلوبیت و جذابیت ازدواج برای آن ها کاهش می یابد.
این جمعیت شناس و استاد دانشگاه دسترسی به همسر مناسب را دیگر عامل موثر در ازدواج دانست و افزود: در گذشته الگوهای سنتی در خانواده ها وجود داشت و اقوام و فامیل، افراد را به یکدیگر معرفی می کردند. در واقع شرایط یافتن همسر بسیار مناسب تر از زمان فعلی بود. اما امروزه این شرایط کمتر است و انتخاب فرد مناسب برای ازدواج بیشتر به خود جوانان محول شده و نقش افراد در معرفی برای ازدواج کمرنگ شده است.
نهادهای مردمی برای ازدواج جوانان اقدام کنند
وی توصیه کرد: توصیه کارشناسان به سیستم آموزشی آن است که در دانشگاه ها، مراکز مشاوره ایجاد شود و اساتید دانشگاه به عنوان معرف در معرفی افراد به یکدیگر برای ازدواج اقدام کنند. به طور کلی واگذاری انتخاب همسر به خود جوانان، بیکاری و عوامل فرهنگی از جمله مهمترین عوامل تأثیر گذار بر روی مسئله تأخیر در ازدواج و در نتیجه کاهش باروری است.
این جمعیت شناس و استاد دانشگاه با بیان اینکه موضوع دیگر فاصله باروری و فاصله فرزند اول نسبت به دیگر فرزندان است، اظهار داشت: در گذشته این رقم برابر ۲ سال بود اما در حال حاضر این فاصله به ۵ سال افزایش یافته است. نسل جدید کشور متفاوت از گذشته عمل و فکر می کند و علاوه بر ازدواج دیر هنگام به آسانی تصمیم به طلاق می گیرند.
وی یادآور شد: نیاز امروز جامعه، برنامه ریزی و سیاست گذاری به ویژه در حوزه فرهنگ است. به طوری که باید این فرهنگ سازی در مساجد، کانون های بسیج و دانشگاه ها اجرایی شود. در واقع در وضعیت کنونی جامعه و ضعف در عملکرد دستگاه ها در این حوزه ها، باید نهادهای مردمی مانند مساجد یا دانشگاه ها برای ترغیب جوانان به ازدواج و فرزند آوری اقدام کنند.
نظر شما