تصویر تمدن و هویت جوامع اسلامی در چشم‌انداز مساجد قدیمی کاشان

خبرگزاری مهر - گروه استانها: هر زمان که ندای اذان بلند می شود ناخودگاه دل به سوی عبودیت پر می کشد و روح و روان آدمی را صیقل می دهد و چه زیباست زمانی که موذن ندای حق را از گلدسته های مسجد به گوش جهانیان می رساند و همگان را به سمت و سوی حق می کشاند.

مساجد تمدن و هویت جوامع اسلامی را می سازند و به عبارت دیگر مرکز نشر دین و علوم و بستر تحولات اساسی اجتماعی جامعه اسلامی و کانونی برای تربیت دینی و حرکت اجتماعی به سوی سعادت و کمال به شمار می روند.

شهرستان کاشان نیز با قدمتی چندهزار ساله و نفوذ اسلام در دل و جان مردم این منطقه از گذشته های دور تا کنون مساجدی را در دل خود جای داده است که هویت و اصالت مردمانش را به رخ جهانیان می کشاند.

مسجد میانچال کاشان؛ مسجدی در چهارسوق بازار

مسجد و مدرسه میان چال کاشان یکی از مساجدی است که در چهارسوق بازار این منطقه واقع شده است و دارای صحن با حجره هایی در اطراف آن  است و شبستان وسیع زمستانی نیز روی آب انبار بزرگ مدرسه ساخته شده و دارای حوض خانه و سرداب بزرگ و معتبری است.

این اثر که در ۲۳ مرداد ۱۳۷۸ به ثبت ملی رسیده است دارای سنگ آب صفوی به ابعاد ۱۳۲ × ۸۹ و ارتفاع ۶۰ سانتیمتر بوده و در دو طرف سنگ آب کتیبه ها و تصاویر زیبایی نیز حجاری شده اما متاسفانه بخش زیادی از کتیبه این سنگ آب بر اثر گذشت زمان محو شده اما تاریخ ۱۰۷۱ در روی آن مشاهده می‌شود.

تصاویر زیبایی از نقوش گل و بوته و همچنین تصویر دو شیر به صورت قرینه به طرز بسیار زیبایی در زیر کتیبه حجاری شده و در طرف دیگر سنگ آب نیز تصویر دو کبوتر به صورت قرینه و درخت سروی در میان آن‌ها کنده کاری شده است.

شبستان مسجد میانچال کاشان از نظر اسلوب معماری نیز از نوع مساجدی است که در عهد صفویه بر روی سقف برکه و آب انبارهای عمومی ساخته شده است و بانی ساخت این مسجد نیز نامشخص است

مسجد میرعماد کاشان مسجد سده هفتم هجری

مسجد میرعماد کاشان نیز یکی دیگر از مساجد تاریخی این شهرستان است که قدمت آن به سده هفتم هجری برمی گردد و در ۱۶ دی ماه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و فنون معماری اصیل ایرانی را به رخ جهانیان می کشاند.

محراب این مسجد تاریخی کاشان در موزه اسلامی برلین نگهداری می شود و در کتیبه این محراب قدیمی نیز ذکر شده که توسط حسن بن عربشاه در کاشان و در سال ۶۲۳ هجری ساخته شده است.

اصل بنای اولیه مسجد میرعماد کاشان متعلق به دوره سلجوقی بوده که بر اثر ویرانی های عهد مغول خواجه عمادالدین آن را مجددا مرمت و تجدید بنا کرده در حالی که محراب آن نیز تا اوایل قرن حاضر در مسجد بوده است.

کتیبه، سنگ نوشته ها و فرامین پادشاهان قراقویونلو و صفویه تا قاجاریه بر جداره های اطراف و حوالی سر در مسجد ثبت و ضبط شده است و بر همین اساس مسجد میرعماد کاشان از بناهای زمان ترکان قراقویونلو در زمان سلطان جهانشاه به شمار می رود.

منبر کاشی کاری این مسجد نیز با مصالح بنایی که در گنبدخانه مسجد قرار دارد نشان می دهد که از قرن نهم و متعلق به زمان سلطان ابوسعید گورکانی بوده است اما آب‌انبار و حمام این بنا به‌دلیل عدم مرمت به مخروبه‌ای مبدل شده است و متاسفانه مسئولان در جهت حفظ و احیای این بنای تاریخی هیچ اقدامی نکرده‌اند.

مسجد سلطانی کاشان بنایی با ۵۲ حجره

مدرسه سلطانی یا مسجد و مدرسه طلبه نشین امام خمینی نیز یکی دیگر از مساجد تاریخی شهرستان کاشان است که ساختمان آن از سال ۱۲۲۱ تا ۱۲۲۹ هجری قمری به امر فتحعلی شاه قاجار و سرپرستی میرزا ابوالقاسم اصفهانی که چهارده سال عهده دار حکومت کاشان بود به انجام رسید.

این مدرسه به واسطه طرح عالی، نقشه مرغوب، وسعت فضا و منظره زیبای آن بسیار دلنشین است و تولیت و تصدی موقوفات و تدریس طلاب مدرسه نیز با دستور شاه قاجار به مرحوم حاج ملا احمد نراقی و پس از آن به فرزندان و نوادگان وی واگذار شد.

صحن و سرای وسیع مدرسه مربع مستطیل و بر چهار جانب آن ۵۲ حجره با ایوان جلو و صندوق خانه جداگانه برای هر یک بنا شده و دارای هشت کتیبه خشتی مشتمل بر آیات قرآن است و کتیبه ایوان بزرگ نیز با قصیده ای از فتحعلی خان صبا مزین شده است.

مسجد جامع کاشان قدیمی ترین بنای تاریخی شهرستان کاشان

مسجد جامع کاشان قدیمی ترین بنای تاریخی شهرستان کاشان است که قدمت آن به عصر سلجوقی رسیده و مناره‌ مسجد نیز قدیمی‌ترین بنای تاریخ‌دار استان اصفهان به شمار می رود و بر اساس برخی روایات در دوره قبل از اسلام یک آتشکده بوده است.

این بنای اسلامی در کاشان توسط «صفیه خاتون» دختر مالک اشتر، بنا شده و در گذر زمان نیز «کریم خان زند» و «عبدالرزاق خان» که حاکم کاشان بودند، آن را مرمت کردند و در کتیبه‌هایی که مربوط به این مرمت‌ها هستند، نام «عبدالکریم» و «ابن محمد حسین محمد کاظم اصفهانی» به عنوان خطاطان این دیواره‌های این مسجد آمده است.

آثاری از کوره‌های پخت ظروف چینی توسط کارشناسان میراث فرهنگی کشف شده است که آن‌ها معتقد هستند قدمت مسجد جامع کاشان به اوایل دوره‌ اسلامی بازمی‌گردد و در لایه‌بردای‌های اخیری که از گچ‌بری‌های محراب این مسجد انجام داده‌اند، آثار و تزییناتی پیدا شده که قدمت آن‌ها به دوران آل بویه برمی‌گردد.

این مسجد دو محراب دارد که به دلیل رعایت نشدن جهت دقیق قبله این محراب تخریب شده و محراب جدیدی در نزدیکی محراب قبلی، در جهت صحیح قبله ساخته شد به نحوی که در حوالی محراب تخریب شده آثار نفیسی یافت شده و بخشی از آیات سوره جمعه نیز نقش بسته که نشان دهنده برگزاری نماز جمعه در این مسجد بوده است.

گنبد مسجد جامع کاشان گنبدی آجری با مقصوره و داری ایوانی مرتفع زیر آن است که شامل یک صحن وسیع، دو شبستان بزرگ و یک شبستان تحتانی در ضلع شمالی و حوض‌خانه‌ای در وسط است.

مناره‌ آجری مسجد جامع کاشان که در سمت جنوب شرقی مسجد قرار گرفته، کهن‌ترین بنای تاریخ‌دار استان اصفهان بوده و ابعاد آن نیز حدود ۷*۳۲*۳۲ سانتی‌متر است و در قسمت پایین مناره نیز یک کتیبه‌ سه سطری با آجر برجسته وجود دارد.

مسجد جامع کاشان مرکز بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین هیئت مذهبی این شهرستان است که قدمت آن به یک صد سال می رسد و در ۳۰ خرداد سال ۱۳۱۵ با شماره‌ی ثبت ۲۵۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

مسجد آقابزرگ کاشان یکی از باشکوه‌ترین و زیباترین مساجد دوره قاجار

مسجد و مدرسه آقابزرگ کاشان یکی دیگر از مساجد تاریخی این شهرستان است که بزرگترین گنبد قاجاری را به خود اختصاص داده است و یکی از باشکوه‌ترین و زیباترین مساجد دوره قاجار در ایران به شمار می‌آید.

ساختمان این بنا در روزگار پادشاهی محمدشاه قاجار آغاز و در سال‌های نخستین سلطنت ناصرالدین شاه به پایان رسید و به نظر می‌رسد که این مجموعه بنا، به رویِ آثار به جای مانده پس از زلزله ۱۱۹۲ هجری قمری یا دوره‌های گذشته ساخته شده باشد.

گنبدخانه مسجد آقابزرگ یکی از معماری های ویژه این بنا محسوب می شود چراکه که روی هشت پایه عظیم بر پا شده در حالی که در طرح مساجد قدیمی ایران ایجاد گنبد روی پایه‌های آزاد به ندرت دیده می‌شود و نتیجه آن جریان هوای خنک در فضای گنبدخانه در فصول گرم و تابستان‌های داغ منطقه کویری است.

تزیینات اندک این مسجد و مدرسه به گچبری، نقاشی، تزئینات چوبی هچون کنده‌کاری و گره‌چینی و آلت و لقط، مقرنس‌کاری، کاشیکاری، رسمی‌بندی و یزدی‌بندی منحصر می‌شود و در این مسجد نیز کنده‌کاری شده و با گره‌چینی و گل میخ تزئین و از ارزش والایی برخوردار است.