اهمیت واقعه تاریخی مباهله کمتر از واقعه غدیر نیست

به گزارش خبرگزاری مهر، حجت الاسلام والمسلمین حمیدرضا مطهری، رئیس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(علیهم السلام) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در یادداشتی به ضرورت گرامی داشت روز مباهله پرداخته است:

آیه شریفه ۶۱ آل عمران که می‌فرماید: فَمَنْ حَاجَّکَ فیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَی الْکاذِبینَ معروف به آیه شریفه مباهله یکی از مهم ترین آیات قرآن ودر بردارنده یکی از مهمترین حوادث تاریخ اسلام است و فضایل اهل بیت(ع) که به شکل شایسته و قابل انتظار به آن پرداخته نشده و تبیین نگردیده است. 

این واقعه تاریخی اگر هم سطح با واقعه غدیر نباشد از واقعه غدیر کم اهمیت تر نیست و نشان دهنده جایگاه اهل بیت(ع) به ویژه حضرت امیرالمؤمنین(ع) است که به منزله جان پیامبر(ص) معرفی شده است. 

مباهله و غدیر دو واقعه مهم تاریخ اسلام هر دو در ماه ذی الحجه رخ داده اند اما متأسفانه به مباهله آن گونه که انتظار می‌رود توجه نشده است. این واقع به اندازه ای دارای اهمیت است که لازم است این روز را با تبیین جوانب مختلف آن  بزرگ داشت و معرفی کرد. این واقعه بسیار عظیم باید در تمام عرصه ها به ویژه مجامع جهانی گرامی داشته شود. 

واژه مباهله از ریشۀ «بهل» به معنی رها ساختن و ترک گفتن به کار می‌رود  و از آنجا که لعنت الهی، موجب جدا شدن انسان از رحمت خداوند می‌شود به همین مناسبت به معنای لعنت و نفرین نیز بکار رفته است. با این تفاوت که مباهله از شدّت و تأکید بیشتری نسبت به لعنت برخوردار است.

این واژه در اصطلاح به درخواست نزول لعن و عذاب بر مخالف پس از بی‌نتیجه ماندن بحث و مناظره اطلاق می‌شود که دو طرف برای اثبات ادعای خود که غالبا موضوعی دینی و مذهبی می‌باشد از خداوند می‌خواهند تا لعن و نفرین و عذاب خود را بر طرف دروغگو نازل کند. 

سنت مباهله از دیرباز در میان برخی جوامع بشری و به ویژه اقوام سامی متداول بوده است. مباهله سنتی دیرین در جوامع بشری بوده و در مواردی که از اثبات حقیقت به طریق طبیعی نا امید می‌شدند، به عالم غیب روی کرده و خواهان کشف حقیقت از جانب خداوند می‌شدند.

این اصطلاح در قرآن به یکی از مشهور ترین رخدادهای تاریخ اسلام یعنی مناظرۀ مسیحیان نجران با پیامبر(صلی الله علیه واله) دربارۀ حضرت عیسی(ع) اشاره می‌کند. 
در سال نهم هجری پیامبر(ص) در ادامۀ نامه نگاری‌های خود به سران قبائل و کشورهای همسایه، نامه‌ای نیز برای مسیحیان نجران فرستاد و  آنان را به اسلام دعوت کرده و از آنها خواسته بود که یا اسلام را بپذیرند یا جزیه بدهند و یا آمادۀ جنگ باشند 

بزرگان مسیحی نجران پس از دریافت نامه پیامبر پس از مشورت و گفتگوی فراوان تصمیم گرفتند برای یافتن راه حل مناسب به دیدار پیامبر بروند. مهم‌ترین محور گفتگویآنان درباره عیسی(ع) بود که رسول خدا (ص) از عیسی به عنوان بنده و پیامبر خداوند یاد کرد و این باعث تعجب همراه با انکار آنان گردید. آنها این پرسش را مطرح کردند که چگونه ممکن است که عیسی(ع) بدون پدر به دنیا آمده باشد؟ پیامبر در پاسخ آنان با تلاوت آیه ۵۹ سوره آل‌عمران به آفرینش آدم(ع) استدلال کرد که می‌فرماید: «إنّ مثل عیسی عند الله کمثل ءادم خلقه من تراب ثم قال له کن فیکون». در این آیه آفرینش عیسی(ع) به آدم(ع) تشبیه شده است؛یعنی همان گونه که آدم از خاک و بدون پدر و مادر آفریده شد، عیسی نیز بدون پدر آفریده شده است. نجرانیان در برابر این استدلال عاجز مانده ولی باز هم سخن پیامبر را نپذیرفتند.  پیامبر(ص) که از رفتار  آنان ناراحت بودند به دستور خداوند آنان را به مباهله فراخواندند. 

آیه ۶۱ سوره آل عمران به این فرمان اشاره دارد و می‌فرماید: به آنان که پس از علم و یقینی که بر تو نازل گشت باز با تو جدال می‌کنند بگو: فرزندان و زنان و جان‌های خویش را حاضر ساخته و به مباهله نشسته و آن گروه را که دروغ می گوید مورد لعنت خداوند قرار دهیم.

در روز ۲۴ یا ۲۵ ذی حجه همگان برای انجام مباهله گرد آمدند. پیامبر(ص) در حالی که امام علی (ع)، فاطمه (س) و حسنین(علیهما السلام)  را با خود همراه می‌برد بر اساس قرار معین برای مباهله حرکت کردند.  مسیحیان با دیدن این وضعیت و حرکت حضرت محمد(ص) و همراهی عزیزترین افراد با ایشان دچار وحشت شده و با اذعان به این که اگر این جمع نفرین کنند همه آنان نابود خواهند شد به دادن جزیه راضی شدند و پس از امضای صلح نامه به دیار خود بازگشتد برخی منابع از مسلمان شدن عده‌ای از مسیحیان پس از این واقعه خبر داده‌اند  پیامبر (ص) پس از پشیمانی آنها از مباهله، خطاب به آنها فرمود: «به خدا قسم اگر با شما مباهله می‌کردم تمام این بیابان را آتش فراگرفته و در دم هلاک می‌شدید» و نیز با اشاره به همراهان خود فرمود: «به خدا قسم اگر با اینان(علی، فاطمه،حسن و حسین) با هر کس دیگری مباهله کنم در همان لحظه نابود می‌شود.» منابع مختلف اهل سنت تصریح کرده‌اند که این آیه در شأن علی (ع) و فاطمه(ع) و حسنین نازل شده است و آن را فضیلتی بزرگ برای اهل بیت (ع) شمرده‌اند. نکته مهم اتفاق منابع است بر این که همراهان پیامبر(ص) در جریان مباهله امیرالمؤمنین(ع) ، حضرت زهرا(س) و حسنین(ع) بوده‌اند.
این فضیلت و جایگاهی است که برای اهل بیت(ع) در نظر گرفته شده است و هیچ کدام از صحابه چنین جایگاهی ندارند و نیز نشان دهنده جایگاه عظیم و جایگاه بلند اهل بیت(ع) در نزد خداوند متعال است. 

در اهمیت این واقعه و آیه مرتبط با آن همین بس که به عنوان فضیلت مصرح امیرالمؤمنین(ع) در قران، مورد استناد ائمه قرار گرفته چنان که حضرت علی بن موسی الرضا(ع) بدان استناد کردند.  ایشان در پاسخ مأمون که از آن حضرت درباره فضیلتی از امام علی(ع) که در قرآن بدان تصریح شده با این آیه اشاره کرده و فرمودند: فضیلت آن حضرت در مباهله که خداوند می‌فرماید: به آنان که پس از علم و یقینی که بر تو نازل گشت باز با تو جدال می‌کنند بگو: فرزندان و زنان و جان‌های خویش را حاضر ساخته و به مباهله نشسته و آن گروه را که دروغ می گوید مورد لعنت خداوند قرار دهیم.

قَالَ الْمَأْمُونُ یَوْماً لِلرِّضَا (ع) أَخْبِرْنِی بِأَکْبَرِ فَضِیلَةٍ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (ع) یَدُلُّ عَلَیْهَا الْقُرْآنُ قَالَ فَقَالَ لَهُ الرِّضَا (ع) فَضِیلَتُهُ‏ فِی‏ الْمُبَاهَلَةِ قَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ‏ فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَی الْکاذِبِینَ‏ فَدَعَا رَسُولُ اللَّهِ (ص) الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ (ع) فَکَانَا ابْنَیْهِ وَ دَعَا فَاطِمَةَ (ع) فَکَانَتْ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ نِسَاءَهُ وَ دَعَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (ع) فَکَانَ نَفْسَهُ بِحُکْمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَدْ ثَبَتَ أَنَّهُ لَیْسَ أَحَدٌ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ أَجَلَّ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (ص) وَ أَفْضَلَ فَوَجَبَ أَنْ لَا یَکُونَ أَحَدٌ أَفْضَلَ مِنْ نَفْسِ رَسُولِ اللَّهِ (ص) بِحُکْمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ... .