خبرگزاری مهر-گروه فرهنگ: مجموعه کتاب‌های «کاشوب» نشر اطراف که امسال سومین مجلد از خود را با عنوان «زان تشنگان» به مخاطب خود تقدیم کرده است رفته رفته در حال تبدیل شدن به سنت سالانه اهالی کتاب در ایام ماه محرم می‌شود. کتاب‌های خواندنی و البته گاه با حاشیه که مخاطبان پرپاقرصی دارد که چه در خوانش و چه در نقد و بررسی آن وقت زیادی را برایش صرف می‌کنند.
«کآشوب «حاصل ایده نفیسه مرشد زاده دبیر این مجموعه و مدیر نشر اطراف در تداوم سنت روایت نویسی از زندگی روزمره و اتفاقات موجود پیرامون آن و نیز رویدادهای تاثیرگذار بر آن است. چنانچه خود او در متن کوتاهی که در ابتدای کتاب درج شده است درباره این مجموعه می‌نویسد: این کتاب ماجرای سرایت دلبستگی است. قصه دست به دست شدن سرسپردگی ادبی. بیست و چهار نفر در این کتاب زندگی‌شان را جستجو کرده‌اند تا آستانه‌ای را بیابند که بعد از آن برای همیشه به شور محرم پیوند خورده‌اند.
درباره این مجموعه که این روزها در بازار کتاب چشم‌نوازی می‌کند از چند منظر می‌توان سخن به زبان آورد. نخستین وجه بدون شک انتخاب نوع مواجهه کتاب با مخاطب است. سبک روایی و مقید نبودن کتاب به اینکه هر روایت از خود را باید حتماً با یک سبک ویژه روایت و یا زاویه دید ویژه‌ای به مخاطب عرضه کند کتاب را مبدل به پدیده‌ای همه‌خوان و همه‌فهم و یک اتفاق اجتماعی کرده است. کاشوب در واقع سعی کرده که خط حائل میان مولف و دبیر و مخاطب را به واسطه روایت بشکند. دبیر و قلم و نگاه او هرگز حائلی برای خوانش متن به شمار نمی‌رفته است و در مقابل زبان و نوشتار ویراسته و پیراسته کتاب به یکی از مشوق‌های اصلی در مواجهه با کتاب مبدل شده است. بر همین اساس «کاشوب» در هر سه مجلد خود مجموعه‌ای به غایت بر دل نشین از آب در آمده است که می‌تواند هر نوعی از مخاطب را ناخودآگاه به سمت خود جلب و جذب کند.
نکته دیگری که درباره این اثر می‌توان برشمرد، راحت و صمیمی و در اختیار خود قرار دادن راویانش است. بر خلاف سنت مرسوم در این دست آثار، کاشوب قرار نیست بار محتوایی خود را از قِبَل اسامی روایت کنندگان به مخاطب منتقل کند. اسامی قرار نبوده که بخشی از بار کم و یا حتی پر متن را به مخاطب تحمیل کنند. این کتاب در پروسه‌ای یک ساله با کمک از نویسندگانی که دبیر حس کرده حرفی و دستی در روایت درباره پدیده اجتماعی محرم دارند در پروسه تولید قرار می‌گیرد. برای مخاطب عام شاید بسیاری از اسامی هم بسیار ناآشنا باشد. بار اصلی ارتباط گرفتن با مخاطب را متن کتاب بر دوش می‌کشد. متنی که گاه بسیار دلی نوشته می‌شود، گاه حتی با طنزی اجتماعی و تلخ همراه است، گاه روایتی دراماتیک از انسانی غیر عادی در مواجهه با محرم را روایت می‌کند و گاه نسبت برقرار شده میان یک زندگی معمولی را با محرم به پیش می‌کشد.
از همین اعتبار کارکرد اصلی این کتاب به پیش چشم نشاندن تجربه‌های عامیانه، اجتماعی و قابل لمس و تجربه زندگی فردی و اجتماعی نویسندگان روایت‌ها با مخاطبانشان است که این مساله منجر به نوعی همذات پنداری میان مولفا و مخاطبان شده و در خوانش عمیق و تاثیرگذاری کلیت کتاب بر زیست اجتماعی و دینی مخاطبانش تاثیربه‌سزایی دارند. مخاطبان این مجموعه سه جلدی در واقع نه مخاطب نام، نه مخاطب متن و ادبیات متن که مخاطب موقعیت‌های خاص و ویژه و حتی به شدت معمولی اما روایت نشده‌ای هستند که کتاب دست روی آنها گذاشته است. نمونه قابل توجه در این زمینه سومین روایت از کتاب «زان تشنگان» (سومین اثر از این مجموعه) است که در آن شرحی از مواجهه یک انسان عقب‌مانده و معلول ذهنی با پدیده هیات و محرم را از زاویه‌ا فعالیت اجتماعی او روایت می‌کند.
نکته سوم درباره این مجموعه اما شگرد آن برای کشف و جل مخاطبان خودش است. کتاب جدای از تکنیک آئینه‌گونی متنی که پیش روی مخاطب خودش به منظور تقویت و کشف حس همذات پنداری میان او و کتاب قرار گرفته است، سعی کرده با تقویت حس دوری از تکلف، دوری از کلیشه‌سازی برای مواجهه با یک باور آئینی مذهبی به شدت سنتی و البته مردمی، سفری به درون بخشی از مهمترین و مقدس ترین و حتی خصوصی‌ترین مواجهه‌های روحانی آنها داشته باشد و از آنها دعوت کند که برای یافتن این تکه از درون خود و یا قرار دادن تکه‌های پنهان از چنین پازلی در زیتشان و حتی ایجاد بخشی مجزا به این منظور در ساخت زیستی خود، دست به کار شوند. از این روست که می‌شود این کتاب را دارای قوت و قدرت تحول اجتماعی ولو در مقیاس محدود نیز دانست.
حسن پایان این یادداشت را نیز به کارکردهای اجتماعی و مردم‌شناختی این دست آثار متوجه می‌کنم. آثاری همانند این اثر که در درون خود لایه‌هایی از زندگی اجتماعی و فردی روایان خود را بازخوانی می‌کنند و مخاطبانی پر و پاقرص و تحلیل‌گر نیز دارند بدون شک کانون‌های مهمی برای کشف، ایجاد و تحلیل رفتارهای فری و اجتماعی حول و حوش موضوع خود به شمار می‌روند. به راستی از یک کتاب چیزی بیش از این انتظار می‌رود؟ آیا ایجاد کشش و کنش درمواجهه با پدیده سترگ عاشورا امری گمشده در ادبیات داستانی و غیر داستانی این روزهای ایران نیست که این کتاب سعی در احیاء آن از طریق مراجعه به نسبت انسان در جغرافیای زیست شیعی ایران با عزاداری ماه محرم دارد؟ اینها سوالاتی است که صفحات این مجموعه سه جلدی به روشنی و زیبایی برای آن پاسخی روشن و دندانگیر دارد.
نظر شما