مرحوم شیخ آقابزرگ تهرانی حدود پنجاه شرح بر صحیفه را برشمرده است

به گزارش خبرنگار مهر، حجت الاسلام والمسلمین علی نصیری رئیس مؤسسه معارف وحی و خرد در یادداشتی به مناسبت شهادت امام سجاد(ع) به اهمیت دعاهای به جای مانده از آن پرداخت:

صحیفه سجادیه که به آن «زبور آل محمد(ص)» یا «انجیل اهل بیت(ع)» یا «اخت القرآن» لقب داده اند، کتابی است که در آن دعاهای امام سجاد(ع) در زمینه های مختلف آمده است و از آنجا که دعا از عرصه های سنت است، صحیفه سجادیه را می توان به عنوان یک نگاشته حدیثی قلمداد کرد، البته باید توجه داشت که گرچه صحیفه مجموعه ای از دعاهاست، اما در لابه لای دعاها و در قالب راز و نیازها، درس ها و آموزه های مهمی در زمینه های مختلف معارف دینی آمده است.

با صرف نظر از سند آنچه که صدور این صحیفه از امام سجاد(ع) را قطعی می‌سازد، محتوای بسیار عالی و غنی آن و الفاظ زیبا و رسای آن در عرصه مناجات و گفت‌وگو با خداوند است، که از هیچ کس به جز حجّت های الهی که در عالی ترین سطح معرفت الهی قرار داشته و با راه و رسم رازگویی با ساحت حق آشنایند، ساخته نیست.

علامه سید محسن جبل عاملی در این باره می نویسد: «بلاغت و فصاحت بی پایان صحیفه، معانی و مضامین بسیار عالی، محتوای عمیق و بی نظیر آن در تبیین تذلل و فروتنی در پیشگاه خداوند و ستایش او و شیوه های شگفت آور در طلب عفو و رحمت الهی و توسل به ذات حق، که در صحیفه موج می زند، از قوی ترین شواهد صحت انتساب صحیفه به امام سجّاد(ع) است.»

به استناد مقدمه کتاب، صحیفه دارای ۷۵ دعاست که از این تعداد ۵۴ دعا در صحیفه آمده است. برخی از محدثان با بررسی سایر منابع روایی و گردآوری سایر دعاهای نقل شده از امام سجاد(ع) صحیفه های دیگری فراهم آورده اند که از آن میان می توان به الصحیفه السجّادیه الثانیه از شیخ حر عاملی؛ الصحیفه السجّادیه الثالثة از میرزا عبدالله افندی؛ الصحیفه السجّادیه الرابعة از محدث نوری و الصحیفه السجّادیه الخامسة از سید محسن جبل عاملی اشاره کرد. مرحوم شیخ آقابزرگ تهرانی حدود پنجاه شرح بر صحیفه را برشمرده است.

کسی که در نگاه نخستین صحیفه سجادیه را درمی نگرد، آن‌را مجموعه ای از دعا و مناجات با خداوند می یابد، ولی آن گاه در معارف و آموزه های بلند آن تأمل و درنگ می کند، درمی یابد که درون مایه این کتاب مجموعه ای غنی از معارف ناب الهی را در خود جای داده است. در یک دسته بندی جامع دعاهای صحیفه سجادیه را می توان به آموزه‏های بینشی و آموزه های اخلاقی تقسیم کرد.

از نمونه های آموزه های بینشی دعای اول با عنوان ستایش عزوجل، دعای هشتم با عنوان در پناه جستن به خدا، دعای شماره دهم با عنوان در التجاء به خدای تعالی و دعای سوم با عنوان درود بر فرشتگان عرش را می توان برشمرد.

از نمونه های آموزه های اخلاقی دعای شانزدهم با عنوان طلب عفو از گناهان، دعای بیست و چهارم با عنوان درباره پدر و مادر، دعای شماره بیست و پنجم با عنوان درباره اولاد، دعای پنجم با عنوان درباره خود و دوستانش، دعای بیست و ششم با عنوان درباره همسایگان و دوستان و دعای بیست و هفتم درباره نگهبانان مرزها می توان یاد کرد.

به عنوان نمونه در دعای نخست از صحیفه سجادیه در توصیف خداوند چنین آمده است: «الْحَمْدُ لِلَّه الأَوَّلِ بِلَا أَوَّلٍ کَانَ قَبْلَه ، والآخِرِ بِلَا آخِرٍ یَکُونُ بَعْدَه الَّذِی قَصُرَتْ عَنْ رُؤْیَتِه أَبْصَارُ النَّاظِرِینَ ، وعَجَزَتْ عَنْ نَعْتِه أَوْهَامُ الْوَاصِفِینَ. ابْتَدَعَ بِقُدْرَتِه الْخَلْقَ ابْتِدَاعاً ، واخْتَرَعَهُمْ عَلَی مَشِیَّتِه اخْتِرَاعاً. ثُمَّ سَلَکَ بِهِمْ طَرِیقَ إِرَادَتِه، وبَعَثَهُمْ فِی سَبِیلِ مَحَبَّتِه، لَا یَمْلِکُونَ تَأْخِیراً عَمَّا قَدَّمَهُمْ إِلَیْه، ولَا یَسْتَطِیعُونَ تَقَدُّماً إِلَی مَا أَخَّرَهُمْ عَنْه».

درباره جایگاه رسول اکرم (ص) و تلاش طاقت فرسای آن حضرت در هدایت امت چنین آمده است: اللَّهُمَّ فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ أَمِینِکَ عَلَی وَحْیِکَ، ونَجِیبِکَ مِنْ خَلْقِکَ، وصَفِیِّکَ مِنْ عِبَادِکَ ، إِمَامِ الرَّحْمَةِ ، وقَائِدِ الْخَیْرِ، ومِفْتَاحِ الْبَرَکَةِ. کَمَا نَصَبَ لأَمْرِکَ نَفْسَه وعَرَّضَ فِیکَ لِلْمَکْرُوه بَدَنَه وکَاشَفَ فِی الدُّعَاءِ إِلَیْکَ حَامَّتَه وحَارَبَ فِی رِضَاکَ أُسْرَتَه وقَطَعَ فِی إِحْیَاءِ دِینِکَ رَحِمَه».

در دعای چهل و هفتم درباره جایگاه اهل بیت(ع) چنین آمده است: «رَبِّ صَلِّ عَلَی أَطَایِبِ أَهْلِ بَیْتِه الَّذِینَ اخْتَرْتَهُمْ لأَمْرِکَ، وجَعَلْتَهُمْ خَزَنَةَ عِلْمِکَ، وحَفَظَةَ دِینِکَ، وخُلَفَاءَکَ فِی أَرْضِکَ، وحُجَجَکَ عَلَی عِبَادِکَ، وطَهَّرْتَهُمْ مِنَ الرِّجْسِ والدَّنَسِ تَطْهِیراً بِإِرَادَتِکَ، وجَعَلْتَهُمُ الْوَسِیلَةَ إِلَیْکَ، والْمَسْلَکَ إِلَی جَنَّتِکَ».

در دعای چهل و دوم در تبیین ارزش و جایگاه قرآن چنین آمده است: «اللَّهُمَّ إِنَّکَ أَعَنْتَنِی عَلَی خَتْمِ کِتَابِکَ الَّذِی أَنْزَلْتَه نُوراً، وجَعَلْتَه مُهَیْمِناً عَلَی کُلِّ کِتَابٍ أَنْزَلْتَه، وفَضَّلْتَه عَلَی کُلِّ حَدِیثٍ قَصَصْتَه. وفُرْقَاناً فَرَقْتَ بِه بَیْنَ حَلَالِکَ وحَرَامِکَ، وقُرْآناً أَعْرَبْتَ بِه عَنْ شَرَائِعِ أَحْکَامِکَ وکِتَاباً فَصَّلْتَه لِعِبَادِکَ تَفْصِیلًا ووَحْیاً أَنْزَلْتَه عَلَی نَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ - صَلَوَاتُکَ عَلَیْه وآلِه – تَنْزِیلًا وجَعَلْتَه نُوراً نَهْتَدِی مِنْ ظُلَمِ الضَّلَالَةِ والْجَهَالَةِ بِاتِّبَاعِه، وشِفَاءً لِمَنْ أَنْصَتَ بِفَهَمِ التَّصْدِیقِ إِلَی اسْتِمَاعِه، ومِیزَانَ قِسْطٍ لَا یَحِیفُ عَنِ الْحَقِّ لِسَانُه، ونُورَ هُدًی لَا یَطْفَأُ عَنِ الشَّاهِدِینَ بُرْهَانُه، وعَلَمَ نَجَاةٍ لَا یَضِلُّ مَنْ أَمَّ قَصْدَ سُنَّتِه، ولا تَنَالُ أَیْدِی الْهَلَکَاتِ مَنْ تَعَلَّقَ بِعُرْوَةِ عِصْمَتِه».

در دعای بیستم که به دعای مکارم الاخلاق مشهور است، در باره آن دسته از فضایل اخلاقی که سزاوار است انسان به آنها مزین شود، چنین آمده است: «اللَّهُمَّ وَفِّرْ بِلُطْفِکَ نِیَّتِی وصَحِّحْ بِمَا عِنْدَکَ یَقِینِی واسْتَصْلِحْ بِقُدْرَتِکَ مَا فَسَدَ مِنِّی. اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وآلِه واکْفِنِی مَا یَشْغَلُنِی الِاهْتِمَامُ بِه واسْتَعْمِلْنِی بِمَا تَسْأَلُنِی غَداً عَنْه، واسْتَفْرِغْ أَیَّامِی فِیمَا خَلَقْتَنِی لَه وأَغْنِنِی وأَوْسِعْ عَلَیَّ فِی رِزْقِکَ».

در بخشی از این دعا در پرهیز از رذایل اخلاقی چنین آمده است: «ولَا تَفْتِنِّی بِالنَّظَرِ، وأَعِزَّنِی ولَا تَبْتَلِیَنِّی بِالْکِبْرِ، وعَبِّدْنِی لَکَ ولَا تُفْسِدْ عِبَادَتِی بِالْعُجْبِ، وأَجْرِ لِلنَّاسِ عَلَی یَدِیَ الْخَیْرَ ولَا تَمْحَقْه بِالْمَنِّ، وهَبْ لِی مَعَالِیَ الأَخْلَاقِ، واعْصِمْنِی مِنَ الْفَخْرِ».