خبرگزاری مهر، گروه استانها - هیفاء پردل: طبق تعریف‌های ارائه شده واژه عشایر جمع عشیره به معنی قبیله است و جامعه عشایری شیوه زیستی متفاوت و جدای از شیوه زیست شهری و شیوه زیست روستایی دارد؛ این جامعه عبارت است از جامعه انسانی نسبتاً خود اتکا و خود بسنده که ساخت اجتماعی قبیله‌ای دارد و عموماً زندگی خود را از دامداری اداره می‌کنند. با تغییر فصول، عشایر معمولاً برای یافتن مراتع مناسب برای حیواناتشان محل زندگی خود را تغییر می‌دهند.
واژه عشایر بیشتر در زبان فارسی و در مورد ایل‌های کوچنده در ایران به کار می‌رود. عشایر در قدیم در تعیین حکومت‌ها نقش اساسی داشته‌اند و اکثر خاندان‌ها و سلسله‌های حاکم بر ایران خاستگاه عشایری داشته‌اند.
عشایر تقریباً نیروهای اصلی جنگی ایران را تشکیل می‌داده‌اند. شیوه زیست عشایری اصطلاحات و ادبیات خاص خود را باز تعریف کرده و به عنوان جامعه سوم در ایران مطرح است.
در دوره‌های مختلف تاریخی گروه‌هایی از عشایر به سرزمین قم کوچ کردند که بیشتر در جاده کاشان، حسین آباد، میش مست در قم و هم‌چنین جنت آباد و قمرود و لب حوض سلطان در وسعت بومی ۶۷۰ هزار هکتار پراکنده هستند.
این زیست بوم به عنوان منطقه قشقایی در برمی‌گیرد و محل اسکان آنها در روستاهای عشایری و تعداد کمی هم چادرنشین هستند؛ عشایر استان قم تأمین کننده بخش مهمی از محصولات دامی و پروتئینی کشور هستند؛ هم‌چنین در زمینه صنایع دستی مانند قالی بافی با پشم شتر و بافت لباس هم حرفی برای گفتن دارند.
عشایر استان قم مانند دیگر عشایر کشور در تأمین منابع ژنتیکی کشور و هم‌چنین امنیت هم نقش مهمی را ایفا می‌کنند چرا که همین عشایر استان در دوران ۸ سال جنگ تحمیلی نقش مهمی داشته را ایفا کردند.
عشایری که در زمان قاجاریه به قم کوچ داده شدند
یکی از اعضای قم بنیاد پژوهی با اشاره به تاریخچه عشایر و طوایف آنها در گفت‌وگو با خبرنگار می‌گوید: عشایر قم از دوره محمد خان قاجار شکل گرفت در واقع عشایری که با حکومت وی مخالفت داشتند را متفرق و طوایفی مانند زند، کلهر، کلکو، میش مست و عرب و کتی هستند که بیشتر از اطراف شیراز و یا کرمانشاه به استان قم کوچ داده شدند.
سید محسن محسنی با بیان اینکه استان قم دارای مراتع مناسبی برای عشایر است، بیان می‌کند: بیشتر عشایری که در استان هستند حالت طایفه‌ای خود را از دست داده‌اند و تنها عشایر کلکو هنوز به طور طایفه‌ای و در روستای حسین آباد زندگی می‌کنند، طایفه زندها هم در دوره قاجاریه در ابتدای جعفریه یک قلعه‌ای ساخته شده که امروز همان منطقه شاه ابراهیم است و بیشتر طوایف زند در آن زندگی می‌کنند که به منطقه زندآباد هم معروف است.
بر اساس منابع تاریخی عشایر قم در مقایسه با استان‌های دیگر دارای قدمت بالاتری هستند
به گفته وی، از دیگر طوایف عشایری که در قم کوچ داده شدند طایفه بزرگ بیگدلی است این طایفه در سراسر ایران از جمله قسمتی از عراق و افغانستان، ترکیه و آذربایجان پراکنده بودند و از دوره زندیه به قم آمدند اما طایفه «خلج» از دیگر طوایف معروف عشایری است که بیشتر در شادقلی خان زندگی می‌کنند و دارای زبان و گویش خاصی هستند که همان «ترکی خلجی» است که رفته رفته رو به انقراض رفته است.
این پژوهشگر مسائل تاریخی در ادامه از طوایفی مانند کلهر که از ایلات کرمانشاه و عبدالملک از ایلات فارس نام می‌برد و بیان می‌کند: بیشتر طوایف عشایری که به قم کوچ داده شده‌اند شغل غالب آنها دامداری است و در روستاهای اطراف قم از جمله جم و نیزار ساکن هستند که بر اساس منابع تاریخی عشایر قم در مقایسه با استان‌های دیگر دارای قدمت بالاتری هستند.
وجود ۳۸۵ خانوار عشایری در قم
رئیس اداره عشایر جهاد کشاورزی استان قم نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، می‌گوید: آمار دقیقی از تعداد عشایر استان قم در درست نیست ولی می‌توان گفت که ۳۸۵ خانوار عشایری و در کل یک هزار و ۸۰۰ نفر از عشایر در قم زندگی می‌کنند که اغلب قشقایی هستند و شغل اکثر آنها دامداری است و شاید تعداد آنها بیشتر هم باشند چرا که هنوز آماری دقیق از عشایر روستای نیزار نداریم.
محمود تندرو می‌افزاید: عشایر قم بعضاً یا دامدار متحرک و یا دامدار هستند یعنی به اصطلاح گروهی هستند که در اصل یکجانشین و روستانشین هستند و بعضی هم کوچ نشین هستند که در فصل گرمسیری برای کوچ به سوی استان‌های همدان و مرکزی کوچ می‌کنند، عشایر قم در روستاهایی مانند کهک یا در هر روستای دیگر ۵۰۰ هکتار زمین دارند.
در ۲۰ سال گذشته نمایندگی و اداره‌ای برای ساماندهی و رسیدگی به وضع عشایر در قم وجود داشت
وی افزود: در ۲۰ سال گذشته به دلیل اینکه نمایندگی و اداره‌ای برای ثبت مشخصات عشایر و یا ساماندهی و رسیدگی به وضع آنها در قم وجود داشت، آنها با مشکلاتی روبرو بودند به ویژه زمانی که قم از تهران جدا شد، مشکلات بیشتر نمود پیدا کرد اما از سال ۹۵ اداره عشایر در جهاد کشاورزی قم ایجاد و وضعیت عشایر هم ساماندهی شد.
تندرو با اشاره به اهمیت استراتژیکی عشایر کشور و استان قم اشاره کرد و افزود: در کل یک و هشتم دهم درصد جمعیت کشور عشایر هستند و عشایر نقش مهمی در تأمین منابع ژنتیکی دامی کشور دارند و در واقع هر یک نفر از عشایر در تأمین منابع گوشتی و محصولات دامی ۱۶ نفر ایرانی نقش دارد و عشایر جزو نخستین افرادی بودند که در جنگ ۸ ساله اسلحه دست گرفته و از کیان نظام جمهوری دفاع کردند.
وجود ۴۸ هزار رأس دام سبک و ۳ هزار نفر شتر در قم
رئیس اداره عشایر جهاد کشاورزی استان قم می‌گوید: شغل اغلب عشایر استان قم دامداری است و اغلب ییلاقی هستند؛ این عشایر در دوره سردسیری در قم و در فصل گرمسیری به سمت استان‌های مرکزی و همدان کوچ می‌کنند آنها ۴۸ هزار دام سبک و هم‌چنین ۳ هزار نفر شتر دارند و نقش مهمی در تأمین محصولات فرآورده‌های دامی استان و حتی کشور دارند.
به گفته تندرو، عشایر کشور تأمین کننده ۲۵ درصد از پروتئین کشور هستند و درزمینه صنایع دستی به ویژه قالی بافی با پشم شتر و یا بافت لباس هم جایگاه و ظرفیت مهمی دارند.
نظر شما