افق حقیقت، برداشت صحیح از معنویت

به گزارش خبرنگار مهر، قبل از اینکه به بررسی ابعاد و گستردگی موضوع معنویت بپردازیم لازم است بار دیگر دقیقاً به بررسی مفهوم معنویت پرداخته شود. اگرچه سالیان متمادی در این زمینه مقاله نوشته و سخنانی گفته شده است و هزاران جلد کتاب درباره دنیای معنویت و حتی یک دایرة المعارف در این باب نوشته شده است. در اینجا ضروری است که به طور مختصر در چند جمله به جایگاه موضوع مورد بحث در متون اسلامی با درک مفهوم جهانی از معنویت بپردازیم.

در متون اصلی و بنیادین اسلامی که به فارسی یا عربی و حتی ترکی نوشته شده، اصطلاح معنویت یک مفهوم نوین و جدید در دنیای مسیحیت است که از آن به روحانیت و معنویت و اصطلاحات مشابه یاد می شود.

اصطلاح روحانیت از ریشه روح مشتق شده که به معنی جان و نفس است. این کلمه از اصطلاحات یونانی و لاتینی nebulous و ambiguous معادل spirit در انگلیسی اخذ شده است.

اصطلاح معنویت نیز از ریشه معنا دریافت شده که یک مفهومی متافیزیکی دربرابر حسی بیرونی است که اشاره به حقیقتی از وجودی ذهنی در برابر حقیقت بیرونی آن دارد. بر اساس این زبان شناسی ساده که از تعابیر اتیمولوژیکی اسلامی به معنویت اخذ شده می توان معنویت را به روح منتسب دانست که در برداشت سنتی نیز از آن به عنوان حقیقت درونی یاد می شود. 

این تعریف بر اساس تفاوت اصلی بین معنویت و روحانیت است و ریشه اصلی آن در اصل از این مسئله است که حقیقت چند لایه بوده و دارای دو جنبه بیرونی و درونی است که جنبه دوم (بعد روحانی) دارای مراتب متعددی است تا اینکه در نهایت به حقیقت واقعی دست می یابد.

اما آنچه که در ورای این جسم فیزیکی است لزوماً روحانی نبوده و می تواند نفسانی باشد. در حقیقت در بسیاری از موارد به عنوان معنویت در دنیای مدرن و پست مدرن نامیده می شود. افق معنویت و دسترسی به آن در عالم قدسی که ما به طور سنتی به آن معتقدیم به این معنی نیست که آن به هیچ وجه با سنت ارتباط ندارد بلکه آنچه که حقیقت و مبانی اصول ذات قدسی است، در یک شخص ویژه تجلی پیدا می کند و یک دنیای قدسی بر پایه این اصول صحیح و گسترده نهانی در خود جای می گیرد.

هر اصل سنتی با یک برداشت قدسی همراه است که خداوند بر آن سنت نظر داشته و این سنت شامل تمدن، شریعت، مذهب، هنر، الهیات، فلسفه و نهادهای اجتماعی است. ضروری است که درک ما از اصطلاح سنت به منظور آشکار کردن هدف ما از آن مدعا واضح تر بیان شود. زیرا هیچ تعبیر صحیحی از معنویت در بیرون از سنت وجود ندارد.

البته استثنائاتی وجود دارد که در تلائلو درک جهانی از اصطلاح سنت ممکن است برداشت اسلامی از معنویت گسترش یابد تا اینکه این اصطلاح را در یک متن جهانی مورد توضیح و تشریح قرار داد.

بنابراین اتفاق نظر قابل توجهی از حقیقت در عالی ترین سطح و رابطه آن با مراتب قدسی هستی در دیدگاههای سنتی گوناگون، بحث معنویت در دنیا را به یک بحث عالمگیر از دیدگاه سنت تبدیل کرده است. به طوری که کمتر کسی است که منکر نظریه حقیقت جهانی و آشکارگی آن در جهان قدسی گردد.

به هر حال در این مقال هدف این است که دورنمایی از سنت و افق حقیقت بر اساس برداشت صحیح از معنویت ارائه کرد. چرا که این درک از حقیقت چه به طور ذاتی و چه از نشانه هایش در خداباوری در رفتار بشری تاثیر گذار است.