جایگاه آخر صنعت نشر جهان/تلاش برای حضور در بازار کتاب قرقیزستان

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ

صنعت کتاب قرقیزستان در حال حاضر بحرانی طولانی را سپری می‌کند و وضعیت نامناسبی دارد. هم اینک قرقیزستان در انتشار و چاپ و نشر کتاب در جهان در جایگاه آخر قرار دارد. به عنوان مثال در مقایسه با قرقیزستان؛ در فدراسیون روسیه ۳۸ برابر بیشتر به ازای هر فرد کتاب منتشر می‌شود. در قرقیزستان به ازای هر ۸-۷ نفر یک کتاب جدید تعلق می‌گیرد. در این جمهوری آسیای مرکزی سالانه نزدیک ۸۰۰ کتاب با تیراژ ۸۰۰-۷۰۰ هزار به چاپ می‌رسد، این عدد نسبت به سرانه جمعیت بسیار کم است و قانع کننده نیست.

تالیف و انتشار کتاب در قرقیزستان به عنوان شغل تعریف نشده است

عامل اصلی چنین وضعیتی کاهش علاقه جامعه به کتاب و کتابخوانی و نبود برنامه‌ای جدی از سوی دولت در امر حمایت از حوزه  کتاب و تبلیغ کتابخوانی است. آداب کتاب و آموزش از طریق رسانه‌های دولتی ترویج نمی‌شود. چاپ و انتشار کتاب به هیچ شکلی توسط دولت مساعدت نمی‌شود، بر عکس قرقیزستان در زمره کشورهایی است که برای محصولات کتاب مالیات بر ارزش افزوده را به طور کامل پرداخت می‌کند. وضعیت انتشاراتی‌های داخلی بگونه‌ای است که به زحمت می‌توانند خود را سرپا نگه دارند. هیچگونه تسهیلاتی از طرف دولت در اختیار آنها قرار داده نمی‌شود. نتیجه چنین وضعیتی چیزی جز رشد بیسوادی نیست. به گزارش PISA، تنها ۱۶.۸ درصد دانش آموزان ۱۵ ساله قرقیزستان آن چیزی را که خوانده‌اند؛ متوجه می‌شوند و می‌فهمند.

از سال ۱۹۹۱ چاپ و انتشار کتاب به عنوان یک سیستم مستقل و کامل در قرقیزستان نابود شده و از بین رفته است. هیچ انتشاراتی و چاپخانه قرقیزستان درآمدزا  نیست. در کشور برنامه‌های انتشاراتی وجود ندارد و نویسندگان حقوق نمی‌گیرند.

به انتشارات‌های این کشور با تسامح انتشارات می‌گویند در واقع آنها کار چاپخانه را انجام می‌دهند. آنها به خاطر کاهش علاقه مردم به کتاب و کتابخوانی؛  وظیفه یک انتشارات کتاب را انجام نمی‌دهند و همچنین نمی توانند کتاب چاپ شده را به فروش برسانند.

در حال حاضر در قرقیزستان نزدیک به  ۱۳۵ شرکت و سازمان صنعت چاپ و انتشار وجود دارد ولی تنها  حدود ۱۰ شرکت کتاب چاپ می‌کند.

ناشران قرقیزی همه زیان‌ده هستند/آنها در اصل چاپخانه‌اند

برجسته‌ترین انتشاراتی‌های قرقیزستان جملگی زیان‌ده شده اند. به عنوان مثال دو انتشاراتی اصلی کشور از جمله «تورار» و «بیئکتیک» که مجموعا با هم ۲۵ درصد بازار کتاب کشور را در دست دارند در سال‌های اخیر هیچ درآمدی از  بابت چاپ و انتشار کتاب نداشته‌اند. فعالیت اصلی این انتشاراتی‌ها  خدمات چاپ و تحویل کاغذ است. علاوه بر این؛ سیستم ترویج و گسترش کتاب در کشور از پایه خراب شده است. از سال ۱۹۹۰ تا به امروز ۲۵ فروشگاه بزرگ کتابفروشی تعطیل شده و یا واگذار شده‌اند. در سال ۲۰۱۰ قدیمی‌ترین کتابفروشی بیشکک  «آکادم کتاب» تعطیل شد.

از سال ۱۹۹۱ چاپ و انتشار کتاب به عنوان یک سیستم مستقل و کامل در قرقیزستان نابود شده و از بین رفته است. هیچ انتشاراتی و چاپخانه قرقیزستان درآمدزا  نیست. در کشور برنامه‌های انتشاراتی وجود ندارد و نویسندگان حقوق نمی‌گیرنددر حال حاضر در بیشکک تنها چهار فروشگاه کتابفروشی نسبتا بزرگ فعالیت دارند. ولی انواع کتاب‌های آنها قانع کننده نیست. به عنوان مثال، «راریتت» بزرگترین کتابفروشی بیشکک حدود ۲۳ هزار عنوان کتاب دارد، اگر مقایسه کنیم، در کتابفروشی معمولی روسیه تا ۴۰-۵۰ هزار عنوان کتاب وجود دارد و در بزرگترین مراکز کتابفروشی عناوین کتاب‌ها به  ۳۰۰ -۲۰۰ هزار می‌رسد.

همه کتابفروشی‌های قرقیزستان در بیشکک است و در مراکز استان‌ها کتابی نمی‌فروشند

در خارج از شهر بیشکک اصلا مغازه کتابفروشی وجود ندارد. در مراکز استان‌های قرقیزستان کتاب نمی‌فروشند. ۵۱ درصد تمام کتاب‌های منتشره به زبان روسی و ۴۸ درصد به زبان قرقیزی است.

در قرقیزستان ۶ انتشاراتی خصوصی کتاب (بیئکتیک، تورار، راریتت، پالیگرافرسورس، آیات و لیتراتورنی قرقیزستان) ، ۲ انتشاراتی خصوصی کتاب‌های آموزشی و کودکان (قوت عالم و ازور)، ۱ انتشاراتی تخصصی ادبیات حقوقی (آکادمیه)، ۲ انتشارات دولتی (علم آکادمی ملی علوم قرقیزستان و مرکز زبان دولتی و دایره المعارف)، چند مرکز انتشاراتی وابسته به دانشگاه‌ها (مرکز انتشاراتی دانشگاه اسلاویانی، مرکز انتشاراتی دانشگاه دولتی پزشکی)، چند مرکز انتشاراتی کوچک وابسته به سفارتخانه‌ها (مرکز انتشاراتی سفارت آمریکا در قرقیزستان، نمایندگی انتشارات الهدی متعلق به جمهوری اسلامی ایران) و همچنین ۲۰-۲۵ چاپخانه که بعضا کتاب سفارشی چاپ می‌کنند (بزرگترین آنها اوچکون، سلام، السلام، کانتینت، Iz-Basma، یاگور، KIRland Ltd، St’art، بیلیم، بیشکک معاصر، گل چنار، خان تنگری، آلتین تامگا، آلتین پرینت، عاقل و...) فعالیت می‌کنند.

۹۵ درصد تمام انتشارات و چاپخانه‌های قرقیزستان در شهر بیشکک واقع شده‌اند.

ترکیه، روسیه و چین در بازار کتاب قرقیزستان حضوری فعال دارند. همچنین اکنون بیش از 15 سال است نمایندگی موسسه انتشارات بین المللی الهدی در بیشکک دایر شده، اما فعالیت و رونق آن بیشتر محدود به سال‌های اول بوده است. در چند ماه اخیر با تدبیر و تلاش‌های رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در قرقیزستان اقدامات و تلاش‌هایی برای تحرک و رونق دوباره در فعالیت‌های دفتر الهدی بیشکک صورت گرفته است. از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به کسب نمایندگی عرضه و فروش آثار و کتب ایرانی ترجمه شده به زبان روسی توسط بنیاد ابن‌سینا در روسیه، اشاره کرد. بزودی تولیدات بنیاد مذکور و انتشارات صدرا در روسیه در فروشگاه کتاب الهدی بیشکک برای مخاطبان قرقیزی عرضه خواهد شد و دفتر الهدی با حمایت رایزنی فرهنگی حضور چشمگیری در نمایشگاه‌های کتاب؛ جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های فرهنگی و در محیط‌های علمی دانشگاهی قرقیزستان خواهد داشت.

حضور ترکیه در بازار چاپ و نشر و کتاب قرقیزستان

در سال ۲۰۱۸ میلادی در چارچوب سفر رسمی رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه به قرقیزستان همسران دو رئیس جمهور؛ خانم آیگل تاکایوا همسر جئین بیک‌اف رئیس جمهور قرقیزستان و خانم امینه اردوغان همسر رئیس جمهور ترکیه در افتتاحیه مرکز فرهنگی ترکیه چینگیز آیتماتوف در کتابخانه ملی قرقیزستان شرکت کردند. آیگل تاکایوا ابراز امیدواری کرد که مرکز فرهنگی ترکیه مرکز و کانون دوستی و تقویت وحدت دو ملت برادر خواهد بود.

برجسته‌ترین انتشاراتی‌های قرقیزستان جملگی زیان‌ده شدهاند. به عنوان مثال دو انتشاراتی اصلی کشور از جمله «تورار» و «بیئکتیک» که مجموعا با هم ۲۵ درصد بازار کتاب کشور را در دست دارند در سال‌های اخیر هیچ درآمدی از  بابت چاپ و انتشار کتاب نداشته‌اندهمچنین ۲۲ نوامبر سال ۲۰۱۹ در چارچوب جشن سالانه بیبلیوناچ ( شبی با کتاب-بیشکک۲۰۱۹) از سوی وزارت فرهنگ ترکیه  ۱۰ هزار جلد کتاب به مراکز علمی فرهنگی قرقیزستان اهدا شد. این پروژه از طریق شورای نویسندگان آثار علمی و ادبی ترکیه (İLESAM) به همت وزارت فرهنگ و آژانس همکاری و هماهنگی دولت ترکیه (TİKA) انجام شده است. مراسم تحویل کتاب در سالن کنفرانس دانشگاه مناس و مرکز فرهنگی چینگیز آیتماتوف  در کتابخانه ملی قرقیزستان برگزار شد. از این تعداد کتاب؛ ۴۵۰۰ عنوان به کتابخانه ملی قرقیزستان و  ۲۰۰۰ عنوان به کتابخانه دانشگاه مناس اهدا  و ۳۵۰۰ جلد کتاب نیز در  بین ۱۲ دانشگاه قرقیزستان تقسیم و توزیع شد.

لازم به ذکر است که هر سال توسط سازمان بین‌المللی کشورهای ترک زبان «ترکسوی»  آثار نویسندگان و شاعران قرقیزی به زبان ترکی و آثار نویسندگان و شاعران ترکی به زبان قرقیزی در شهرهای بیشکک و آنکارا و استانبول ترجمه، چاپ و رونمایی می‌شود. به عنوان مثال، اثر علی قل عثمان‌اف شاعر مشهور قرقیزستان با عنوان  Ben şairi Kırgız’ın به زبان ترکی ترجمه و در شهرهای آنکارا و آماسی با حضور سفیر جمهوری قرقیزستان در ترکیه رونمایی شده است. همچنین در شهر آنکارا اشعار کریم بیک قادرآخون اف شاعر مشهور قرقیزستان به زبان ترکی ترجمه شده است.

سفارت ترکیه در بیشکک، رایزنی فرهنگی ترکیه، نمایندگی سازمان همکاری و هماهنگی ترکیه، سازمان ترکسوی و سایر نمایندگی‌ها و موسسات آموزشی و فرهنگی ترکیه در قرقیزستان در چاپ و نشر کتاب فعالیت می‌کنند. این نکته نیز شایسته ذکر است که در قرقیزستان فروشگاه‌ها و مغازه‌های فروش کتاب؛ لوازم التحریر و اقلام فرهنگی تولید ترکیه وجود  دارند که زیر نظر تجار و اتباع ترک فعالیت می‌کنند.

حضور چین در بازار کتاب، چاپ و نشر و لوازم التحریر قرقیزستان

در مرکز فرهنگ و ادبیات چین در کتابخانه ملی قرقیزستان سالانه نمایشگاه‌ها و مراسم‌های مختلف کتاب و آثار نویسندگان و مورخان چین برگزار می‌شود. مرکز فرهنگ و ادبیات چین در کتابخانه ملی قرقیزستان در سال ۲۰۱۲ میلادی با  ابتکار و حمایت سفارت چین در قرقیزستان تاسیس شده است. هدف اصلی این مرکز تبلیغ و ترویج فرهنگ چین و ارائه منابع؛ کتب و آثار چینی به خوانندگان قرقیزی، آموزش زبان و ادبیات چینی و معرفی فرهنگ چین است.

همچنین در دانشگاه دولتی بیشکک کتابخانه چین فعالیت می‌کند. در این کتابخانه  بیش از ۸ هزار جلد کتاب به زبان‌های چینی، انگلیسی، روسی و قرقیزی نگهداری می‌شود که همه آنها توسط طرف چینی به کتابخانه اهدا شده است. علاوه بر این بیش از ۸۰ هزار منابع دیجیتالی؛ کتاب‌ها، مجلات، روزنامه‌ها و تابلوهای الکترونیکی وجود دارند. کتابخانه چین- یک پروژه دولتی از طرف چین است که در چارچوب آن برای جامعه بین المللی امکان فهم چین و پلتفرم برای مبادلات فرهنگی با کشورهای خارجی ایجاد می‌شود، به کارشناسان، دانشمندان و مراکز تحلیلی خارجی آثار علمی در خصوص چین ارائه می‌شود و همچنین به توسعه روابط چین و کشورهای خارجی مساعدت می‌کند. از سال ۲۰۱۴ نیز در آکادمی ملی علوم قرقیزستان اتاق چین فعالیت دارد. در این اتاق مجموعه ادبیات علمی، کتاب‌ها، جزوه‌ها، مجلات و روزنامه‌ها و نشریات به زبان‌های روسی، چینی و سایر زبان‌ها جمع آوری شده و در دسترس قرار گرفته است.

در سال ۲۰۱۷ در شهر بیشکک نخستین کتابفروشی چین در آسیای مرکزی با عنوان «شانس افتتاح شد. در مراسم افتتاحیه این فروشگاه؛ نمایندگان پارلمان، دولت، شهرداری بیشکک، فعالان اجتماعی، نمایندگان نخبگان ادبی و رسانه‌های گروهی حضور داشتند. این کتابفروشی تحت مدیریت شرکت انتشاراتی «ادبیات و هنر شرق» دایر شده است. فعالیت اصلی این شرکت ترجمه و انتشار آثار نویسندگان چینی به زبان‌های قرقیزی و قزاقی است.

شرکت انتشاراتی «ادبیات و هنر شرق» از سال ۲۰۱۶ در قرقیزستان فعالیت می‌کند و طی مدت اندک بیش از ۲۰ عنوان کتاب در موضوعات ادبی، علمی، تاریخی منتشر کرده  و خود را به عنوان یک شرکت حرفه‌ای در زمینه چاپ کتاب قرقیزستان معرفی کرده است. مسئولان شرکت به منظور گسترش محصولات در میان خوانندگان تصمیم گرفتند که  نخستین شعبه کتابفروشی شانس در منطقه آسیای مرکزی را در شهر بیشکک راه اندازی کننذ. در این شعبه  کتاب‌های تاریخی، اقتصاد چین و همچنین کتاب‌های آموزش زبان چینی و ادبیات چین ارائه شده است.

در خارج از شهر بیشکک اصلا مغازه کتابفروشی وجود ندارد. در مراکز استان‌های قرقیزستان کتاب نمی‌فروشندسفارت چین، مرکز آموزش و فرهنگ چین و سایر سازمان‌های فرهنگی و آموزشی چین در قرقیزستان برای ترویج زبان و ادبیات چینی مراسم‌های متعددی را در دانشگاه‌ها و سایر مراکز علمی و اجتماعی برگزار می‌کنند. همچنین کنفرانسی به مناسبت ۸۵ سال خو شین هوا ترک شناس، قوم شناس و مورخ چین برگزار شد. در این کنفرانس کارشناسان و صاحنظرانی از  قرقیزستان، چین، ترکیه و نویسندگان  و... شرکت کردند.

بخش عمده لوازم التحریر و نوشت افزار قرقیزستان از چین تامین می‌شود. در تمام فروشگاه‌های لوازم التحریر می‌توان محصولات چینی را پیدا کرد و فروشگاه‌ها و مغازه‌های لوازم التحریر قرقیزستان اقلام مورد نیاز خود را  از سایت های چینی سفارش می‌دهند.

حضور روسیه در بازار کتاب و چاپ و نشر قرقیزستان

در شهر بیشکک شعب و نمایندگی‌های انتشاراتی‌های مشهور روسیه همچون پراسویشنیه (معارف)، اکسما، ایکار، پرستیج بوک و... وجود دارند و آنان همواره در کتابخانه‌ها و سایر مراکز فرهنگی قرقیزستان؛ نمایشگاه‌های کتاب روسیه را که شامل کتاب‌های آموزشی، ادبی، علمی، فرهنگی، تاریخ روسیه و... می‌شود برگزار می‌کنند. در کنار این نمایشگاه‌ها؛ میزگردها، کارگاه‌های آموزشی؛ مراسم‌های تعاملی به زبان روسی، ملاقات با نویسندگان روسیه و... برگزار می‌شود.

بین وزارت آموزش و علوم قرقیزستان و یکی از بزرگترین انتشاراتی‌های روسیه «پراسویشنیه (معارف)» تفاهم‌نامه همکاری در زمینه کتاب‌های آموزشی به امضا رسیده است. در چارچوب این تفاهم نامه توافق شده است کتاب‌های این انتشاراتی به زبان قرقیزی ترجمه و در مدارس قرقیزستان تدریس شود. قراردادی نیز بین همین انتشاراتی روسیه و وزارت آموزش و علوم قرقیزستان در زمینه دیجیتال سازی پروسه تدریس بامضا رسیده است.

همچنین سازمان همکاری‌های روسیه (روس ساترودنیچستوا) در قرقیزستان در چارچوب روز بین المللی اهدای کتاب بطور مرتب کتب و آثار روسی در موضوعات ادبی، کودک و نوجوان، هنری، تاریخی و... به کتابخانه ملی قرقیزستان اهدا می‌کند.

لازم به ذکر است که در کتابخانه ملی جمهوری قرقیزستان نزدیک ۶ میلیون کتاب وجود دارد و حدود ۹۰ درصد کتاب‌های این کتابخانه به زبان روسی، حدود ۱۰ درصد به زبان قرقیزی و نزدیک ۳ درصد به زبان‌های دیگر است. قرقیزستان ۹۰ درصد نیازهای کتاب خود را از طریق محصولات انتشارات روسیه برآورده و تامین می‌کند.

همچنین گفتنی است که زبان روسی در کشورهای آسیای مرکزی به ویژه در جمهوری قرقیزستان زبان علمی است و اکثر نخبگان علمی از منابع روسی استفاده می‌کنند و بخش عمده‌ای از کتاب‌های آموزشی دانشگاه‌های قرقیزستان به این زبان است. در واقع می‌توان گفت که کتاب‌ها و منابع روسی اصلی‌ترین و بلکه تنهاترین پنجره قرقیزها برای نگاه به جهان است.