هنرهای دستی را تبدیل به صنایع دستی کنیم

به گزارش خبرگزاری مهر، نشست بررسی صنایع دستی در حاشیه پنجمین دوره برگزاری جایزه فیروزه برگزار شد.

علی پورصفر پژوهشگر حوزه اقوام در این‌نشست، به تاریخچه صنایع دستی ایران اشاره کرد و گفت: یکی از مهم‌ترین صنایع دستی ما در گذشته صنعت پارچه‌بافی و نساجی بوده است. این همان صنعتی است که اروپا را توسعه داد. اما متأسفانه در ایران به بار ننشست و حتی رو به نابودی رفت.

این‌پژوهشگر علت را در وابستگی اقتصادی و سیاسی ایران در دوره قاجار عنوان کرد و گفت: آن‌چه باعث حفظ صنایع دستی می‌شود، استقلال ملی است که البته فقط جنبه سیاسی ندارد و جنبه اقتصادی هم دارد. در دوره‌ قاجار با وجود اینکه در کمال تعجب حتی پادشاهان بی‌کفایت قاجاری و وزرا هم به اثر مخرب ورود بی‌رویه کالاهای خارجی بر تولید ملی پی برده بودند، موفق به مدیریت این امر نشدند چرا که استعمار مانع این امر می‌شد. کالاهای خارجی برای ورود به کشور فقط شامل پنج درصد عوارض و مالیات می‌شدند اما تولیدات داخلی شامل انواع عوارض می‌شد و این برای نیروی مولد ایرانی زیان‌ده بود.

وی افزود: اگرچه ماشینی‌شدن به سبب ظرفیت بالای پاسخگویی به نیازهای انبوه مردم پدیده‌ای بد و مذموم نیست، اما ناگزیر صنایع اصیل دستی را به حاشیه رانده است. سوزن‌دوزی سیستان و بلوچستان، قالیبافی در سراسر کشور و بسیاری هنرهای دیگر از ابتدا به جهت رفع نیاز خانوارها در بازاری کوچک توسط هنرمندان بومی و عشایر به تولید می‌رسید نه با هدف فروش انبوه و رونق صنایع دستی. درواقع برای ایلات و عشایری که طول مسیر کوچ ایشان گاه به هفتصد کیلومتر می‌رسد، امکان تبادل و حمل‌ونقل تولیدات انبوه وجود ندارد. به همین‌خاطر تولیدکنندگان شهری که هدف فروش را در نظر دارند، برای تبدیل هنرهای دستی به صنایع دستی مناسب هستند. حال آن که شاهدیم کارگاه‌های تولیدی در شهرها تقریباً عرصه را خالی کرده‌اند. دلیل انتقال تولید کارگاهی و پیشه‌وری شهری این بود که همین تولیدات قبلاً پاسخگوی نیاز بخش زیادی از مردم بودند اما با ورود ماشین‌ها عملاً از رونق افتادند.

این پژوهشگر حوزه اقوام گفت: تا ۱۵۰ سال پیش حدود ۷هزار دار پارچه‌بافی در شهر و ۳هزار دار عبا بافی در اطراف شهر اصفهان وجود داشته اما کم‌کم انگیزه تولید در رقابت با کالای خارجی از بین رفته و اکنون خبری از این کارگاه‌ها نیست. سرمایه‌داران نیز به‌جای تولید، به زمین‌داری و سرمایه‌گذاری روی ملک روی آورده‌اند.

پورصفر در ادامه منابعی مطالعاتی را درباره گستردگی حیرت‌انگیز صنایع دستی ملی در گذشته معرفی کرد و گفت: کتاب «جغرافیای اصفهان» اثر میرزاحسین تحویلدار اصفهانی معرف ۱۷۰ رشته تولیدی و حرفه‌های مولد در این شهر است. صباغی، ندافی و نساجی که خود شامل چند رشته هستند، با ورود کالاهای ماشینی در شهرهای بزرگ از بین رفتند. کتاب دیگر اثر ویلیام فلور است و «صنایع کهن ایران در دوره قاجاریه» نام دارد. این کتاب صدها نوع حرفه تولیدی رو معرفی می‌کند. «اصفهان، نصف جهان» اثر ارباب اصفهانی و «تاریخ کرمان» نوشته احمدعلی وزیری نیز از منابع مفید و ارزشمند دیگر در معرفی ظرفیت‌های صنایع دستی ایران است.

وی در پایان ابراز امیدواری کرد در شرایط کنونی، فرصت موجود در مورد صنایع دستی، به حرکتی اساسی برای حفظ و نگهداری از این سرمایه‌های فرهنگی منجر شود تا به واسطه آن، گامی در راستای رونق اقتصادی و توسعه ملی نیز برداشته شود.