خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ: رایزنی فرهنگی ایران در قرقیزستان
اویغورها از اقوام ترک تبار ساکن استان سین کیانگ به پایتختی اورومچی، در شمال غرب چین زندگی می‌کنند و بخشی از آنان در حال حاضر در جمهوری قزاقستان و بخش کوچکی نیز در قرقیزستان ساکن هستند. اکثر اویغورها پیرو دین اسلامند. کلمه اویغور در ترکی باستان به معنای متحد کننده یا متصل کننده است.
تاریخ دولت اویغور از قرن ۳ میلادی شروع می‌شود. سرزمین اویغورها در زمان‌های قدیم از آلتای تا منچوری گسترش می‌یافت و خودشان را به شایستگی وارثان این مناطق قدیمی و تاریخی میشمارند. با توجه به زندگی کوچ نشینی، اویغورها نخستین قوم از اقوام ترک تبار هستند که تمدن عشایری را ترک کرده و در مناطق آسیای مرکزی مستقر شده‌اند. در نتیجه خانات قدرتمند اویغور تاسیس و جایگزین امپراتوری ترکی شرقی شد.
لازم به ذکر است که اویغورها نخستین قومی در میان ترک‌ها بودندکه به دین اسلام گرویدند. در سال ۸۴۰ میلادی خانات اویغور از قرقیزهای ینی سئی شکست خوردند. تحت تهاجم و فشار قرقیزها؛ اویغورها به ترکستان شرقی مهاجرت کرده و در آنجا دولتی دینی تشکیل دادند. ترکستان شرقی در قرن ۱۸ میلادی ترکستان شرقی در ترکیب امپراطوری سین کیانگ در آمد و این امر به بروز یک سری اختلافات و درگیری‌های بی پایان جنگی، مذهبی و بین قومی منجر شد.
در قرون وسطی در منطقه کنونی قرقیزستان اقوام مختلف ترک و از جمله اویغورها زندگی می‌کردند. ایجاد مسیرهای دریایی از اروپا به آسیا و تجاوز مغول‌ها و تیمور لنگ منجر به تخریب جاده ابریشم و مهاجرت کامل اویغورها به ترکستان شرقی شده است. پس از تاسیس جمهوری خلق چین ناحیه خودمختار سین کیانگ-اویغوری به پایتختی اورومچی تاسیس شد.اویغورها ۵۰ درصد جمعیت کل این ناحیه (حدود ۷ میلیون) را تشکیل می‌دهند.
در میان تمام اقوام ترک تبار سراسر دنیا؛ در حال حاضر تنها ۶ قوم: ترک‌ها، آذری‌ها، قزاق‌ها، قرقیزها، ازبک‌ها و ترکمن‌ها به کشور مستقل خود دست یافته‌اند. اکثر اقوام ترک تبار دیگر در روسیه و چین ساکن شده‌اند، به عنوان مثال در کشور چین اقوام تبار اویغور، قرقیز و قزاق، در روسیه اقوام ترک تبار تاتار، باشکیر، آلتایی، توا، یاکوت، خاکاس، قره چای، بالکار و چواش. همچنین اقوام زیاد ترک تبار هستند که حتی زمین سکونت ندارند مانند تاتارها کریمه و سیبری و...
مشخصات کلی اویغورها
در حال حاضر جامعه اویغورها در کشورهای مختلف جهان همچون آمریکا، کانادا، آلمان، ژاپن، استرالیا، ترکیه، عربستان سعودی، پاکستان، دبی و… وجود دارد. اینک در جمهوری قرقیزستان تعداد اویغورها به ۶۰ هزار و طبق آمارهای دیگر به ۷۰ هزار نفر می‌رسد. به گفته کارشناسان، در آینده نزدیک به خاطر مهاجرت روس‌ها؛ اویغورها جای آنها را به عنوان سومین گروه و اقلیت قومی خواهند گرفت. اویغورهای قرقیزستان گروه گروه در شهرها یا روستاها زندگی می‌کنند. اویغورها همواره به همدیگر کمک می‌کنند.
شهرهای کاراکال استان ایسیک کول و بیشکک (ناحیه تاکالداش)، همچنین روستاهای اطراف بیشکک از جمله لبیدیناوکو، نوا پاکراوکا و بعضی مناطق استان اوش و جلال آباد مناطق اصلی سکونت و زندگی اویغورهای قرقیزستان را تشکیل می‌دهند. اخیراً اویغورهای سین کیانگ به استان بادکند قرقیزستان مهاجرت کرده‌اند و به عنوان شهروند این کشور کاملاً تمام امکانات حفظ و توسعه زبان، فرهنگ و آداب و رسوم خود را دارند.
فعالیت اقتصادی
اشتغال اصلی اویغورهای قرقیزستان که ساکن روستاها هستند، کشاورزی، تجارت و دامپروری است. در شهرها بیشتر مشغول تجارت و فعالیت کافه و رستوران هستند. کافه و رستوران اویغورها یکی از محبوب‌ترین رستوران‌های قرقیزستان است. بیشتر بازارهایی که در قرقیزستان بعنوان بازار چینی شناخته می‌شوند؛ در واقع اویغوری هستند. بسیاری از اویغورها با حمایت متقابل از همدیگر و اراده و استعداد تجاری، از یک کسبه معمولی به یک بازاری؛ صاحب رستوران و کافه تبدیل می‌شوند. بر همین اساس با تاکید و بدون شک می‌توان گفت که همگرایی و ادغام اویغورها به اقتصاد قرقیزستان به طور موفقیت آمیزی صورت گرفته و می‌گیرد.
گفتنی است حجم معاملات بین قرقیزستان و چین سالانه به ۵ میلیارد دلار می‌رسد و این دو برابر بیشتر ازحجم معاملات این کشور با روسیه است. با توجه به اینکه حمل و نقل تمام کالاها از طریق سین کیانگ انجام می‌شود، در این کسب و کار تعداد قابل توجهی از اویغورهای مقیم قرقیزستان جلب شده‌اند.
زندگی سیاسی
اویغور نسبت به سایر اقوام و اقلیت‌های قرقیزستان مشارکت کمی در زندگی سیاسی این کشور دارند و نمایندگان آنها در نهادهای دولتی بسیار کم است. این امر دلایلی دارد:
- سطح آموزش اویغورهای محلی پایین است- در زمان شوروی تعداد دانشجویان اویغورتبار بسیار کم بود.
- طبق قانون قرقیزستان ناحیه‌های انتخاباتی توسط شورای عالی (پارلمان) تعیین می‌شوند. سیستم انتخاباتی اجازه نداده است نماینده اویغور وارد پارلمان شود، چون نواحی سکونت و متعلق به اویغورها به نفع اقلیت دیگری اختصاص داده شده است. اویغورها تنها در نهادهای سطح روستا، ناحیه و شهر حضور دارند.
- با گسترش افراط گرایی و تروریسم؛ نهادهای انتظامی قرقیزستان به اویغورها با دیده شک و تردید می‌نگرند و تصور می کنند که آنان از نزدیکانشان در سین کیانگ حمایت می‌کنند. در قرقیزستان اویغورها را به عنوان قوم و گروه جدایی طلب میشمارند و این نتیجه و تاثیر تبلیغات چین در ارتباط با این گروه قومی است.
حتی در زمان شوروی و دوران سرکوب استالینی؛ اکثر اویغورها به عنوان دشمن مردم و جاسوس چین زندانی شده بودند. به همین خاطر اویغورها را نمی‌توان در صفوف احزاب مخالف دولت (اپوزیسیون) دید. نخستین نماینده پارلمان اویغور تاجر و فعال اجتماعی تولندیبایف زمان کورمان بیک باقی‌اف رئیس جمهور اسبق از حزب «آک جال» بود. سلیم‌اف دیگر نماینده اویغور تبار پارلمان فعلی قرقیزستان از حزب سوسیال دموکرات است.
در حال حاضر مشهورترین شخصیت علمی اویغورهای قرقیزستان نارین بایف پروفسور علوم فلسفه و عضو آکادمی ملی علوم قرقیزستان است. در میان اویغورهای قرقیزستان دانشمند، پزشک و قشر هنرمند بسیار کم است، اما این به هیچ وجه از سهم بزرگ آنان در اعتلای علم و فرهنگ جهانی نمی‌کاهد.
حضور نداشتن اویغورها در ساختارهای دولتی مربوط به دو عامل اصلی است: تبعیض قومی و عدم رقابت به خاطر سطح پایین آموزش. ولی به گفته کارشناسان مانع حضور نمایندگان اویغور در نهادهای دولتی داشتن ملیت اویغور است. اگر اینگونه نبود، با توجه به روابط قوی اقتصادی اویغورها آنها می‌توانستند همچون سایر اقلیت‌های این کشور مقام در نهادهای دولتی خریداری کنند! به گفته آنان، جامعه قرقیزستان در نتیجه پمپاژ اطلاعات و تبلیغات مختلف از طریق رسانه ها؛ آنها را تروریست و افراط گرا می‌دانند. بی اعتمادی و سوء ظن و شک به اویغورها مانع استخدام آنان در نهادهای دولتی است.
فرهنگ
در میان اویغورها افراد زیادی به زبان‌های روسی و قرقیزی تسلط دارند. آنها تا همین اواخر نمی‌توانستند حتی به زبان مادری آموزش سطحی به دست بیاورند. در حال حاضر در روستای لبیدوناوکا (اطراف بیشکک) مدرسه شماره ۲ به آموزش و تدریس زبان اویغوری می‌پردازند. علاوه بر این جوانان فعال اویغور بسیار عالی و مسلط به زبان روسی صحبت می‌کنند. نخبگان امروز اویغور تلاش می‌کنند فرزندان خود را برای تحصیل به دانشگاه‌های بزرگ و مشهور اروپا، آمریکا و چین اعزام کنند.
ازدواج بین اویغورها و قرقیزها همچون گذشته بسیار کم و بلکه به ندرت است و تفاوت فرهنگی بین مردم قرقیز که کوچ‌نشین و مردم اویغور که کشاورز هستند؛ از دلایل اصلی است.
دیاسپورهای اویغور در قرقیزستان با هموطنان خود در قزاقستان و سین کیانگ روابط و تعاملات نزدیکی دارند و در سطوح بالا مراسم‌های مختلف برگزار می‌کنند.
همچنین در قرقیزستان مرکز معارف اویغور «ایتیپالک» (وحدت) در چارچوب مجمع اقوام و ملل قرقیزستان فعالیت می‌کند. علاوه بر این چند سازمان مستقل از هم دیگر از جمله انجمن اویغورهای قرقیزستان، سازمان حقوق بشر «دموکراسی» و مرکز اطلاعاتی اویغور «ارپان» فعالیت می‌کنند. دلیل تفرقه میان سازمان‌ها و انجمن‌های اویغور؛ اختلاف منافع بین تجار و نخبگان اویغور است. به گفته کارشناسان، تجار نمی‌خواهند به خاطر سیاست به کسب و کار خود ریسک بیاورند و به نوبه خود روشنفکران نیز آنان را به عدم میهن دوستی در مبارزه برای آزادی اویغورستان متهم می‌کنند. در نتیجه سازمان‌های مذکور نمی‌توانند به دیاسپور خود تاثیر بگذارند. بزرگترین سازمان اویغورها، کنگره جهانی اویغورها است.
۱۱:۵۰ - ۱۳۹۸/۱۱/۱۰
نظر شما