کسی که خدا بر او تحیت و سلام دارد/ علی اکبر(ع) صاحب نفس مطمئنة

به گزارش خبرنگار مهر، متن زیر یادداشتی است از حجت الاسلام ابوالفضل ابراهیمی، استاد حوزه علمیه امام خمینی (ره) که در ادامه می‌خوانید؛ ‌

یکی از اموری که عظمت ماه شعبان را بالا می‌برد علاوه بر عظمت ذاتی خود ماه شعبان موالیدی از اهل بیت علیهم السلام است که در این ماه به وقوع پیوسته است میلاد امام حسین علیه السلام، میلاد امام سجاد علیه السلام و میلاد حجة الحسن علیه السلام بعلاوه در این ماه شریف بزرگداشت میلاد دو امام زاده بزرگوار نیز برگزار می‌شود یعنی حضرت ابالفضل العباس و حضرت علی اکبر علیهما السلام دو امامزاده‌ای که از جانب امام معصوم برای ایشان زیارت نامه خوانده شده و به ما دستور داده اند که ایشان را با زیارت مخصوص زیارت کنیم.

معمولاً بزرگانی که ما توفیق درک ایشان را نداشته ایم از علما و شهدا برای شناختشان به کلمات بزرگان دیگر مراجعه می‌کنیم مثلاً اگر شیخ انصاری را درک نکردیم اما اوصافی که بزرگان در مورد ایشان می‌گویند عظمت ایشان را به ما نشان می‌دهد اگر شهید بهشتی را درک نکردیم اینکه امام امت فرمودند: «او یک ملت بود» برای شناخت شهید بهشتی کافی است اگر حاج قاسم سلیمانی را مثلاً نمی‌شناختیم همین که رهبر انقلاب در مورد ایشان فرمود «سردار بزرگ اسلام آسمانی شد» برای عظمت ایشان کافی است.

حال اگر معصوم علیه السلام از کسی تعریف کند و اوصاف شخصی را بگوید عظمت آن شخص صد چندان می‌شود زیرا کسی در مورد او حرف زده که از هر رجس و پلیدی دور است و «ما ینطق عن الهوی» است مثلاً برای عظمت سلمان یا مالک اشتر کلماتی که معصومین علیهم السلام در مورد ایشان گفته اند کافی است و نیازی به مراجعه به تاریخ نداریم.

یکی از بزرگترین امام زادگان ما حضرت علی اکبر است.

در منابع تاریخی اطلاع مفصلی از ایشان به دست نمی‌آوریم غیر از اینکه سال تولد ایشان را در اواخر حکومت خلیفه سوم نقل کرده اند و نقلی که از معاویه در مورد عظمت شخصیت ایشان رسیده است که البته نقل مهمی است زیرا به قول معروف «الفضل ما شهد به الاعداء» یعنی اگر دشمن یک شخص از او تعریف کند فرق می‌کند زیرا دشمنی او قاعدتاً باید منجر به کتمان فضائل شود کما اینکه در تاریخ این اتفاق افتاده است و چون تاریخ نویسان منسوب به دربار حاکمان بودند لذا فضائل اهل بیت و خاندان ایشان به طور مفصل به دست ما نرسیده است واما دشمنی مثل معاویه که جزو سخت‌ترین دشمنان اهل بیت شمرده می‌شود از علی اکبر تعریف کرده و او را شایسته مقام خلافت دانسته است [۱].

اما اهل بیت علیهم السلام با زیارت نامه‌هایی که برای این امام زاده بزرگوار قرائت فرمودند و دستور قرائت آن را به ما دادند گوشه‌ای از فضائل حضرت علی اکبر را به شناسانده اند که در این نوشتار تأملی مختصر در مورد اوصافی می‌کنیم که ائمه طاهرین علیهم السلام در مورد این شخصیت استثنایی فرموده اند.

خدای متعال و ملائکه مقرب و انبیا مرسل بر او تحیت و سلام دارند:

یکی از ویژگی‌های حضرت علی اکبر علیه السلام این است که از نظر معنوی مقامی دارند که خدای متعال و ملائکه مقرب الهی یعنی جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و عزرائیل بر ایشان سلام می‌کنند لذا در زیارت نامه ایشان می‌خوانیم:

کامل الزیارات، النص، ص: ۲۰۴

سَلَامُ اللَّهِ وَ سَلَامُ مَلَائِکَتِهِ الْمُقَرَّبِینَ وَ أَنْبِیَائِهِ الْمُرْسَلِینَ علیک

باید توجه شود که این جمله، جمله‌ی خبری است نه انشائی یعنی ما نمی گوئیم خدا و ملائکه و انبیا باید به شما سلام بدهند بلکه خبر می‌دهیم که سلام خدا و ملائکه بر شما هست.

این از آن مفاهیمی است که درک آن برای عقول ما بسیار سخت است اما آن مقداری که ما می‌فهمیم این است که انسان وقتی وارد بر جایی و شخصی می‌شود سلام می‌کند و آنچه که ما می‌فهمیم از معنای این سلام این است که خدای متعال و ملائکه مقرب الهی و انبیا مرسل بر حضرت علی اکبر علیه السلام سلام می‌کنند یعنی به زیارت ایشان می آیند که البته درست است که درک این معنا برای ما سخت است اما در روایات زیارت امام حسین علیه السلام زیارت خدای متعال هم مطرح شده است لذا وقتی راوی از امام صادق علیه السلام سوال کردند شما به زیارت قبر امام حسین علیه السلام می روید؟ حضرت فرمودند:

کامل الزیارات؛ النص؛ ص ۱۱۳

َ وَ کَیْفَ‏ لَا أَزُورُهُ وَ اللَّهُ یَزُورُهُ فِی کُلِّ لَیْلَةِ جُمُعَةٍ یَهْبِطُ مَعَ الْمَلَائِکَةِ إِلَیْهِ وَ الْأَنْبِیَاءُ وَ الْأَوْصِیَاءُ وَ مُحَمَّدٌ أَفْضَلُ الْأَنْبِیَاءِ وَ نَحْنُ أَفْضَلُ الْأَوْصِیَاء [۲]

چگونه به زیارتش نروم در حالیکه خدای متعال هر شب جمعه با ملائکه و انبیا و اوصیاء به زیارت حضرت می‌روند.

پس تفسیر سلام خدا به حضرت علی اکبر به زیارت خدای متعال بعید نمی‌باشد البته به معنای تجلی خاص خدای متعال نسبت به آن مکان مقدس است که در زیارت روز عرفه هم وارد شده است.

علی اکبر سلام الله علیه مولای ما می‌باشد:

در فرازی دیگر از زیارت حضرت علی اکبر علیه السلام اینطور خطاب می‌کنیم: «یَا مَوْلَایَ وَ ابْنَ مَوْلَایَ»

یعنی سلام بر کسی که مولای من و پسر مولای من است.

علی اکبر سلام الله علیه بر ما ولایت دارد همانطور که پدر بزرگوارشان بر ما ولایت داشتند.

در توضیح این سلام باید گفت: این ولایت هم می‌تواند ولایت تکوینی باشد و هم می‌تواند ولایت تشریعی باشد.

ولایت تشریعی یعنی حکم ایشان حکم امام است نه اینکه از جانب خود حکم کنند یعنی هر چه بگویند از طرف امام است مانند ولایتی که با توجه به روایات برای فقیه در عصر غیبت ثابت است.

اما ولایت تکوینی یعنی ایشان این قدرت را دارند که در تکوین ما اثر بگذارند یعنی حالات قلبی و جسمی ما را عوض کنند دردهای اخلاقی ما را درمان کنند دردهای و امراض بدنی ما را درمان کنند و این مقامی است که خدای متعال در حدیث معروف قرب نوافل به اولیائش وعده داده است که بنده از طریق نوافل و مستحبات آنقدر به من نزدیک می‌شود که محبوب من می‌شود و اگر محبوب من شد گوش او می‌شوم که می‌شنود و چشم او می‌شوم که می بیند و دست او می‌شوم که با او کار می‌کند

الکافی (ط - الإسلامیة)؛ ج ‏۲؛ ص ۳۵۲

مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی وَ أَبُو عَلِیٍّ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ بَشِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْ أَهَانَ لِی وَلِیّاً فَقَدْ أَرْصَدَ لِمُحَارَبَتِی وَ مَا تَقَرَّبَ إِلَیَّ عَبْدٌ بِشَیْ‏ءٍ أَحَبَّ إِلَیَّ مِمَّا افْتَرَضْتُ عَلَیْهِ وَ إِنَّهُ لَیَتَقَرَّبُ إِلَیَّ بِالنَّافِلَةِ حَتَّی أُحِبَّهُ فَإِذَا أَحْبَبْتُهُ کُنْتُ‏ سَمْعَهُ‏ الَّذِی یَسْمَعُ بِهِ وَ بَصَرَهُ الَّذِی یُبْصِرُ بِهِ وَ لِسَانَهُ الَّذِی یَنْطِقُ بِهِ وَ یَدَهُ الَّتِی یَبْطِشُ بِهَا إِنْ دَعَانِی أَجَبْتُهُ وَ إِنْ سَأَلَنِی أَعْطَیْتُه‏ [۳]

این همان معنای ولایت تکوینی است که در قرآن نسبت به حضرت عیسی آمده که مرده زنده می‌کرد و نابینا را شفا می‌داد و یا در مورد حضرت موسی آمده که عصا را اژدها می‌کردند و خیلی موارد دیگر این ولایت برای اولیا الهی هم ثابت است البته با حفظ رتبه. و یکی از بزرگانی که این ولایت را دارد علی اکبر امام حسین علیهما السلام است چرا که او محبوب خداست لذا در زیارت نامه اش می‌خوانیم «السلام علیک یا حبیب الله و ابن حبیبه» (مزار کبیر مرحوم مشهدی ص ۴۳۲)

این ولایت هم در دنیا ثابت است و هم در آخرت لذا می‌توانیم برای حاجاتمان به حضرت علی اکبر متوسل شویم و ایشان را واسطه بین خود و خدای متعال در روای حاجات قرار دهیم و هم در آخرت لذاست که مقام شفاعت دارد به همین دلیل در زیارت نامه اش می‌خواهیم:

المزار (للشهید الاول)؛ ص ۱۴۶

فَاشْفَعْ‏ أَیُّهَا السَّیِّدُ الطَّاهِرُ إِلَی رَبِّکَ فِی حَطِّ الْأَثْقَالِ عَنْ ظَهْرِی وَ تَخْفِیفِهَا عَنِّی وَ ارْحَمْ ذُلِّی وَ خُضُوعِی لَکَ وَ لِلسَّیِّدِ أَبِیکَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکُمَا [۴]

و در جای دیگر اینطور خطاب می‌کنیم:

أَسْأَلُ اللَّهَ وَلِیَّکَ وَ وَلِیِّی أَنْ یَجْعَلَ حَظِّی مِنْ زِیَارَتِکَ عِتْقَ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ [۵]

یعنی از خدای متعال که هم ولیّ من است و هم ولیّ شما در خواست می‌کنم که بهره من از زیارت شما را آزاد شدن من از آتش قرار دهد.

علی اکبر علیه السلام صاحب نفس مطمئنة:

کامل الزیارات؛ النص؛ ص ۲۳۹

فَمَکَانُکُمَا عِنْدَ اللَّهِ مَعَ آبَائِکَ الْمَاضِینَ وَ مَعَ أُمَّهَاتِکَ فِی الْجِنَانِ مُنَّعَمِینَ-

جایگاه علی اکبر در کنار رسول خداست صلی الله علیه و آله در کنار امیرالمومنین علیه السلام است.

در کنار مادرش حضرت زهرا سلام الله علیها است لذا او صاحب نفس مطمئنه است به شهادت این فراز که در کنار معصومین جایگاه دارد و معصومین صاحب نفس مطمئنه هستند به شهادت آیات پایانی سوره فجر:

الفجر، الجزء ۳۰، الصفحة: ۵۹۴، الآیة: ۲۷

یَا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ﴿۲۷﴾

ارْجِعِی إِلَی رَبِّکِ رَاضِیَةً مَرْضِیَّةً ﴿۲۸﴾

فَادْخُلِی فِی عِبَادِی ﴿۲۹﴾

وَ ادْخُلِی جَنَّتِی ﴿۳۰﴾

و صاحب نفس مطمئنه است که خطاب «فَادْخُلِی فِی عِبَادِی وَ ادْخُلِی جَنَّتِی» شامل اوست یعنی در کنار بندگان خاص خداست و در بهشت خاص خدا جای دارند.

صاحب نفس مطمئنه بود لذا مصیبتش سنگین است که در زیارتش خطاب می‌کنیم «لقد عظمت المصیبة و جلّت الرزیة بک علینا و علی جمیع المومنین» مصیبت سنگین بود که قلب امام حسین علیه السلام را آتش زد و خون بدن علی اکبر را به آسمان پاشید و قطره‌ای از آن خون به زمین برنگشت و این خون نزد آسمانیان ماند تا روز انتقام لذا در زیارت نامه اینطور می‌خوانیم:

بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی دَمَکَ الْمُرْتَقَی بِهِ إِلَی حَبِیبِ اللَّهِ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی مِنْ مُقَدَّمٍ بَیْنَ یَدِی أَبِیکَ یَحْتَسِبُکَ وَ یَبْکِی عَلَیْکَ مُحْتَرِقاً عَلَیْکَ قَلْبُهُ یَرْفَعُ دَمَکَ بِکَفِّهِ إِلَی أَعْنَانِ السَّمَاءِ- لَا یَرْجِعُ مِنْهُ قَطْرَةٌ وَ لَا تَسْکُنُ عَلَیْکَ مِنْ أَبِیکَ زَفْرَةٌ وَدَّعَکَ لِلْفِرَاقِ-

پدر و مادرم به فدایت که خون تو به سوی حبیب خدا شاید اشاره به رسول خدا صلی الله علیه و آله باشد بالا رفت و پدر و مادرم به فدایت که در جلوی پدرت روی زمین افتادی و بر تو گریه می‌کرد در حالیکه قلبش سوخته بود در مصیبت تو و خون تو را به آسمان پاشید و قطره‌ای از آن به زمین بازنگشت.

تبری از دشمن حضرت علی اکبر جز دین است:

أَبْرَأُ إِلَی اللَّهِ مِمَّنْ قَتَلَکَ وَ ذَبَحَکَ

یکی از واجبات دین ما تولی و تبری است حضرت علی اکبر از کسانی هستند باید تولی نسبت به ایشان داشته باشیم یعنی ولایتش را قبول کنیم و تبری از دشمنانش داشته باشیم لذا همانطور که شهادت می‌دهیم او ولیّ ما است از دشمنش و قاتلش برائت می جوئیم

علی اکبر علیه السلام اولی بالمومنین من انفسهم:

نَفْسِی فِدَاؤُکُمْ‏ وَ لِمَضْجَعِکُمْ

علی اکبر به مقامی رسیده است که خطاب «النبی اولی بالمومنین من انفسهم» (سوره احزاب آیه ۶) نیز در حق ایشان جاری است البته با حفظ مراتب بین ایشان و رسول خدا صلی الله علیه و آله لذا از امام حسین علیه السلام نقل شده که در روز عاشورا فرمودند «اشبه الناس خلقا و خلقا و منطقاً برسولک» (لهوف سید بن طاووس) به همین دلیل است که در این فراز خطاب می‌کنیم «نفسی فداوکم» یعنی جان من فدای شما یعنی شما بر من اولویت دارید و شما بر پدر و مادر من اولویت دارید لذا در جای دیگر خطاب می‌کنیم «بأبی انت و أمّی».

این مطالب گوشه‌ای از فضائل این امام زاده بزرگوار است که جود و کرمش در زمان حیاتش باعث شد که در وصف جود کرمش شعرا شعر بسرایند که ابن ادریس از فقهای بزرگ قرن ششم در کتاب فقهی خود آن را نقل کرده اند:

السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی؛ ج ۱، ص: ۶۵۵

هیچ چشمی مثل او را ندیده است چه فقیر و چه پولدار

گوشت به طوری به طبخ می‌آورد که خورنده آن به راحتی آن را میل کند

اگر بخواهد غذایی درست کند آتشش را در جایی بر پا می‌کند که همه ببینند

تا اگر انسان فقیری است و یا کسی که غریبه است بیاید و میل کند

منظورم از صاحب این اوصاف فرزند لیلا ست کسی که فرزند دختر کسی است که دارای حسب و فضل است

کسی که دنیا را به دینش نفروخت کسی که حق را به باطل نفروخت

و معاویه در مورد سخاوت او گفت «سخاوت بنی امیة در او بود» و جایگاه رفیعش نزد پروردگار باعث شد که وقتی در کودکی از پدر طلب انگور کرد در حالیکه فصل انگور نبود امام حسین علیه السلام اشاره‌ای به ستون مسجد کردند و برای حضرت انگور و موز آماده شد و فرمودند آنچه خدای متعال برای اولیائش در نظر دارد خیلی بیشتر از این مقدار است

دلایل الإمامة (ط - الحدیثة)؛ ص ۱۸۳

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ: حَدَّثَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا سَعِیدُ ابْنُ شَرَفِیِّ بْنِ الْقَطَّانِ‏ [۶]، عَنْ زُفَرَ بْنِ یَحْیَی، عَنْ کَثِیرِ بْنِ شَاذَانَ، قَالَ:

شَهِدْتُ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ (عَلَیْهِمَا السَّلَامُ) وَ قَدْ اشْتَهَی عَلَیْهِ ابْنُهُ عَلِیٌّ الْأَکْبَرُ عِنَباً فِی غَیْرِ أَوَانِهِ، فَضَرَبَ یَدَهُ إِلَی سَارِیَةِ (استوانه یا ستون) الْمَسْجِدِ فَأَخْرَجَ لَهُ عِنَباً وَ مَوْزاً فَأَطْعَمَهُ، وَ قَالَ: مَا عِنْدَ اللَّهِ لِأَوْلِیَائِهِ أَکْثَرُ

از خدای متعال در خواست می‌کنیم در دنیا ما را از زیارت با معرفت مرقد علی اکبر و پدر بزرگوارش و در آخرت از شفاعتشان محروم ننماید ان شاء الله.