اقامه کردن فرمان الهی یعنی چه؟/چشیدن حلاوت ذکر خدا

خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه: چنان‌که در دعای روز دوم ماه مبارک رمضان [۱] بیان شده است، جلب رضایت الهی مهم‌ترین درجه و مقامی است که می‌توان به آن دست یافت. یقیناً این مهم، جز از راه انجام فرمان‌های الهی ممکن نیست. جالب اینکه در این مرحله نیز باید از خداوند کمک گرفت و قدرت بر انجام فرمان‌هایش را از خود او درخواست نمود. شخصی از امام باقر علیه‌السلام در مورد معنای عبارت «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّه‏» سؤال کرد. ایشان در پاسخ فرمودند: «لَا حَوْلَ لَنَا عَنْ مَعْصِیَةِ اللَّهِ إِلَّا بِعَوْنِ اللَّهِ وَ لَا قُوَّةَ لَنَا عَلَی طَاعَةِ اللَّهِ إِلَّا بِتَوْفِیقِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ؛[۲] توانی از روی گردانیدن از معصیت پروردگار برای ما وجود ندارد جز آنکه او مدد فرماید، و هیچ نیرویی بر فرمانبرداری از خدای تعالی برای ما وجود ندارد مگر آنکه پروردگار، خود یاری کند.» به همین جهت است که در دعای روز چهارم می‌خوانیم: «اللَّهُمَّ قَوِّنِی فِیهِ عَلَی إِقَامَةِ أَمْرِکَ؛ [۳] خدایا مرا در این روز برای اقامه و انجام فرمانت قوت بخش.»

اقامه کردن فرمان الهی به معنای انجام گاه و بیگاه دستورات الهی نیست؛ بلکه به معنای آن است که به‌گونه‌ای برای تحقق امر الهی از نظر کیفی و کمّی بکوشیم که موجب استقرار و تحقق عینی آن فرمان، برای خود و در سطح جامعه شود. یعنی تلاش ما به‌گونه‌ای باید باشد که موجب استقرار، ترویج و تبلیغ آن امر الهی نیز بشود. برای چنین حدی از اطاعت، لازم است که خداوند متعال از نظر معرفتی و نیز قدرت انجام، ما را کمک کند. چرا که فرمان، فرمان اوست و قطعاً به خواست او نیز شرایط تحقق اراده‌اش توسط ما امکان می‌یابد. توان دهی خدا به ما، از نظر انگیزشی، از نظر استقامت، امکانات و هر آنچه برای اقامه امر الهی لازم است، صورت می‌گیرد. ارتباط هر چه بیشتر با خدای متعال و جدیت تمام برای رعایت تقوای الهی، زمینه‌ساز یاری‌رسانی خداوند به ما خواهد بود.

شیرینی‌های معنوی

اهمیت چشیدن شیرینی امور معنوی از آن جهت است که کسانی که شیرینی‌های معنوی را حتی به اندازه کمی بچشند، کم کم دل از هر نوع شیرینی مادی بَرمی‌کنند و چشمشان را از خیره شدن به مادیات پوشانده، تا ابد به‌سوی معنویات خیره می‌شوند. امام سجاد(علیه‌السلام) در صحیفه سجادیه به چند نمونه از شیرینی‌های معنوی اشاره می‌کند که لازم است با دقت در ژرفای این گزاره‌های عمیق، صفحه جدیدی از معنویت را به روی خود باز کنیم.

شیرینی استجابت

خدا می‌داند که چقدر شیرین و دل‌چسب است که چیزی را از خدا بخواهیم و او نیز ما را اجابت کرده و به ما عطا کند. امام سجاد(علیه‌السلام) چنین با محبوب خویش نجوا می‌کند: «وَ أَذِقْنِی حَلَاوَةَ الصُّنْعِ فِیمَا سَأَلْت‏؛ [۴] و در آنچه در خواست نمودم شیرینی بخشش (خود) را به من بچشان.» ‏

شیرینی عافیت و سلامتی

سلامتی و عافیت، نعمت‌هایی هستند که شیرینی‌اش را کسی درک می‌کند که پیش‌ازاین، بیمار بوده و سپس سلامت و عافیت یافته است. حال، اگر کسی حلاوت و مزه عافیت و سلامتی را به‌صورت مداوم حس کند، پیوسته قدردان نعمت خدا خواهد بود. ازاین‌رو امام سجاد(علیه‌السلام) این درخواست را از خدای متعال دارد: «وَ أَوْجِدْنِی حَلَاوَةَ الْعَافِیَةِ، وَ أَذِقْنِی بَرْدَ السَّلَامَة؛ [۵] و حلاوت عافیت را در من پدید آور و خنکی سلامت را به من بچشان‏.»

شیرینی بخشش

بخشیده شدن گناهان، طبع انسان را زیرورو می‌کند و شیرینی آن غیرقابل‌توصیف است. طعم بخشش را کسی جز مجرم بخشیده شده، نمی‌شناسد. مغفرت یافته، همانند کسی است که تا پای دار مجازات می‌رود و ناگهان با بخشش صاحب حق، آزاد می‌شود. امام سجاد(علیه‌السلام) چنین مزه و حلاوتی را تقاضا کرده و عرضه می‌دارد: «وَ أَذِقْنِی حَلَاوَةَ الْمَغْفِرَة؛ [۶] و حلاوت مغفرت را به من بچشان‏.»

شیرینی امنیت

حس نکردن نعمت‌هایی که به‌مرورزمان عادی و غیر محسوس می‌شوند همانند مزه غذایی است که به‌واسطه سیری فهمیده نمی‌شود. امنیت نیز از آن دسته نعمت‌ها به شمار می‌رود. [۷] امام سجاد(علیه‌السلام) در این باره از محبوب بی‌همتا چنین تقاضا می‌کند: «وَ مِنْ مَرَارَةِ خَوْفِ الظَّالِمِینَ حَلَاوَةَ الْأَمَنَة؛ [۸] و تلخی بیم از ستمکاران را به شیرینی ایمنی از تجاوز ایشان مبدل کن.»

شیرینی بهشت، طعم فرصت اطاعت، لذت جهاد

همه امور معنوی، حلاوت و لذتی وصف‌ناشدنی دارند، اما شاید اندک هستند کسانی که از معنویات لذت برده و طعم آن را به معنای واقعی بچشند. این چیزی است که بندگان خاص الهی همچون امام سجاد(علیه‌السلام) در همانند عبارات عمیق زیر آشکار می‌کنند که: «وَ أَوْجِدْنِی بَرْدَ عَفْوِکَ، وَ حَلَاوَةَ رَحْمَتِکَ وَ رَوْحِکَ وَ رَیْحَانِکَ، وَ جَنَّةِ نَعِیمِکَ، وَ أَذِقْنِی طَعْمَ الْفَرَاغِ لِمَا تُحِبُّ بِسَعَةٍ مِنْ سَعَتِکَ، وَ الِاجْتِهَادِ فِیمَا یُزْلِفُ لَدَیْکَ وَ عِنْدَک‏؛ [۹] خدایا، خنکی عفوت را، حلاوت رحمتت و روح و ریحان و بهشت پر نعمتت را ارزانی من دار و از فضل خویش به من بچشان طعم فراغت را در گزاردن آنچه تو دوست می‏داری و طعم مجاهدت را در آنچه موجب تقرب به درگاه توست‏.»همه شیرینی‌هایی که در بیان امام سجاد(علیه‌السلام) مطرح شد مصادیقی از ذکر الهی هستند چرا که ذکر الهی تنها با زبان انجام نمی‌شود؛ بلکه خداوند را می‌توان در هر عمل و طاعتی ذکر کرد. به‌عبارت‌دیگر، این یاد خداست که هر یک از موارد بیان شده را لذت‌بخش و شیرین می‌کند. ازاین‌رو در بخش دیگری از دعای روز چهارم ماه مبارک رمضان می‌خوانیم: «وَ أَذِقْنِی فِیهِ حَلاَوَةَ ذِکْرِکَ‏؛ [۱۰] و حلاوت و شیرینی ذکرت را به من بچشان .»

شُکر الهی؛ الهام آسمانی

بسیارند افرادی که نعمت‌های الهی نسبت به خود را می‌دانند و یا حتی به یاد نعمت‌های الهی می‌افتند اما اندک هستند کسانی که هر زمان به یاد نعمتی می‌افتند آن را شکر کنند. [۱۱] شکر نعمت‌های الهی، به‌تنهایی نعمتی بزرگ است چرا که خداوند شکر نعمت را الهام می‌کند و به دل بنده‌اش می‌اندازد که شکر او را به‌جای آورد.حضرت سلیمان(علیه‌السلام) نیز از خداوند درخواست می‌کند که برای شکر نعمت‌های الهی به او الهام کند و او را به یاد شکر بیندازد. [۱۲] در دعای روز چهارم ماه رمضان نیز چنین کمکی را از خداوند تقاضا کرده و عرض می‌کنیم: «وَ أَوْزِعْنِی فِیهِ لِأَدَاءِ شُکْرِکَ بِکَرَمِکَ؛ [۱۳] و برای ادای شکر خود به کرمت به من الهام کن.»

تنها نگهبان؛ تنها مخفیگاه

هر فرد عاقلی برای در امان ماندن از خطرها، از بین تمامی نگهبان‌های در دسترس خود، بهترین و توانمندترین آنها را انتخاب می‌کند؛ و نیز برای پوشاندن زشتی‌های خود از دیگران، بهترین لباس را به بهترین خیاط سفارش می‌دهد و چه کسی در این دو مورد بهتر از خدایی است که بنده‌اش را هم از بلاها و گناهان حفظ می‌کند و هم از بی‌آبرو شدن. پس تنها از او می‌خواهیم که: «وَ احْفَظْنِی فِیهِ بِحِفْظِکَ وَ سِتْرِکَ؛ [۱۴] و در این روز به حفظ و پرده‌پوشی مرا از گناه محفوظ دار.»اگر قرار است از خدا فرار کنیم، ترسناک‌ترین چیز، بینایی بی‌حد و مرز خداست؛ اما اگر قرار باشد به او پناه ببریم و با او راز و نیاز کنیم، آرامش‌بخش‌ترین چیز، همین بینایی بی حدومرز اوست که: «یَا أَبْصَرَ النَّاظِرِین؛[۱۵] ای بصیرترین بینایان عالم.»

پی‌نوشت

[۱] . اللَّهُمَّ قَرِّبْنِی فِیهِ إِلَی مَرْضَاتِک؛ خدایا مرا در این روز به رضا و خشنودیت نزدیک ساز.

[۲] . ‏محمد بن علی ابن‌بابویه، معانی الأخبار (جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی: قم، ۱۳۶۱)، ۲۲.

[۳] . مفاتیح‌الجنان، دعای روز چهارم ماه رمضان.

[۴] . صحیفه سجادیه، نیایش هفتم.

[۵] . همان، نیایش پانزدهم.

[۶] . همان، نیایش شانزدهم.

[۷] . رسول خدا صلّی الله علیه و آله: نِعْمَتَانِ مَکْفُورَتَانِ الْأَمْنُ وَ الْعَافِیَة؛ دو نعمت است که همواره ناسپاسی می‏شوند: امنیت و تندرستی. [محمد بن علی ابن‌بابویه، الخصال (جاویدان: تهران، ۱۳۶۲)، ج ۱, ۳۴.]

[۸] . صحیفه سجادیه، نیایش بیستم.

[۹] . همان، نیایش چهل و هفتم.

[۱۰] . مفاتیح الجنان، دعای روز چهارم ماه رمضان.

[۱۱] . وَ قَلیلٌ مِنْ عِبادِیَ الشَّکُور؛ عده کمی از بندگان من شکرگزارند! [سوره سبأ، آیه ۱۳]

[۱۲] . سوره نمل، آیه ۱۹.

[۱۳] . مفاتیح الجنان دعای روز چهارم ماه رمضان.

[۱۴] . همان.

[۱۵] . همان.